ƏSMƏR
ƏLIYEVA
nm əsas məqsədi beynəlxalq avtomobil yollan vasitəsilə beynəlxalq
daşımalar zamanı inzibati formallıqları harmonizasiya etmək və
sadələşdimıəkdən ibarətdir. Konvensiya BMT-nin Avropa İqtisadi
Komissiyasının rəhbərliyi altında işlənib hazırlanmışdır. Üzv dövlətlərin
təsərrüfat fəaliyyətinin iştirakçıları bilməlidirlər ki, av- ropa ölkələrində
sərhədi avtonəqliyyat vasitələri ilə keçərkən göstərilən konvensiyanın
qaydalarına uyğun olaraq IIR (MDP) kitabçasına malik olmalıdırlar
(TIR-Transpoıts International Routi- ers, MDP-meedünarodnıe dorocnıe
perevozki). TIR-müvəqqəti idxala icazə verən gömrük sənədi statusuna
malikdir. Buna görə də bəzən bu konvensiyaya TIR konvensiyası da
deyirlər.
Konvensiyanın
əsas
məqsədi
gömrük
prosedularmm
sadələşdirilməsidir. 56-dan çox üzvü olan Konvensiya istənilən nəqliyyat
vasitəsilə daşımalara münasibətdə tətbiq edilə bilər, burada əsas şərt
daşımaların bir hissəsinin mütləq avtonəqliyyat vasitələri ilə daşınması çıxış
edir.
Karnet TIR sənədinin olması sərhəddə rəsmiləşdirilmə əməliyyatlarının
asanlaşdırılmasna əsas verir ki, bu da öz növbəsində nəqliyyat xərclərinin
süni şəkildə artmasının və yolda ləngimələrin qarşısını alır.
Konvensiyaya qoşulmuş bütün dövlətlər daxili qaydada TIR vermək
səlahiyyəti olan bir və ya bir neçə orqan müəyyən edir.
TIR konvensiyası bu güzəştdən istifadə etmək istəyən daşıyıcıların
qarşısında aşağıdakı şərtləri qoyur:
1.
Yüklər təhlükəsiz nəqliyyat vasitələrində və ya konteynerlərdə
daşınmalıdır;
2.
Ödənilməmiş gömrük rüsumlarının və digər ödəmələrin ödənilməsi
beynəlxalq
təminatla təmin edilməlidir;
3.
Yüklər bütün üzv-dövlətlər tərəfindən qəbul edilmiş gömıük sənədi
olan TIR kitabçası ilə daşınmalıdır, nəqliyyat vasitəsinin qabaq hissəsinə
TIR yazısı olan düzbucaqlı lövhəcik bərkidilir, digər bu
147
ƏSMƏR
ƏLIYEVA
cür lövhəcik nəqliyyat vasitəsinin areasına bərkidilir, bu lövhəciklər aydın
görünməli və çıxanla bilən olmalıdır;
4.
Yükün göndərildiyi dövlətdə tətbiq edilən
gömrük nəzarəti vasitələri
bütün tranzit dövlətləri tərəfindən qəbul edilən vasitələr olmalıdır;
5.
Ölkə ərazisində hüquqi və fiziki şəxslərə verilən TIR kitabçası hər bir
dövlət tərəfindən səlahiyyətləndirilən dövlət orqanı tərəfindən verilməlidir.'
İnternet mənbələrinə əsasən, ofpshrs statistikada dünya üzrə TIR
kitabçası ilə daşımalar həyata keçirən 40000 daşıyıcı qeydiyyatdan
keçmişdir və onlar hər il 3,2 milyon dəfə bu imtiyazdan istifadə edirlər."
Azərbaycan Respublikası da göstərilən konvensiyanın üzvüdür.
Beynəlxalq Yük Daşımaları (BYD) kitabçası tətbiq edilməklə yük
daşımaları barədə gömrük konvensiyası respublikamızın ərazisində
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 31 mart 1997-ci il tarixli 527 saylı
sərəncəmı ilə tətbiq edilməyə başlanılmışdır. Konvensiyanın tələblərinə
cavab vennək və TIR kitabçasının rəsmiləşdiraıə qayadalarmı müəyyən
etmək üçün Azərbaycan Respublikası Gömrük Komitəsinin BYD-da
yüklərə gömrük nəzarəti və BYD kitabçasının rəsmıləşdinnə qaydaları
mövcuddur. «BYD kitabçası tətbiq edilməklə yük daşımaları barədə
gömrük konvensiyasının Azərbaycan Respublikası ərazisində tətbiqi
qaydaları haqqında» Əsasnamə Azərbaycan Respublikasının Dövlət
Gömük Komitəsinin 25 may 1998-ci il tarixli 024 saylı əmri ilə təsdiq
edilmiş, 26 may 1998-ci il tarixində Azərbayean Beynəlxalq Avtomobil
Daşıyıcıları Assosiasiyası (ABADA) ilə razılaşdırılaraq 3 may 1998-cil il
tarixində Azərbaycan Respublikası Ədliyyə
Nazirliyində qeydiyyat-
' http//cusloms.gov.az -
htlp//wikipcdia.org/TlR
148
ƏSMvOR ƏLIYHVA
dan keçmişdir. BYD kitabçaları vermok solahiyyoti moh/. ЛВЛОЛ- ya
məxsusdur.'
Beynəlxalq gömrük aktları içərisində 1961-ei il müvəqqəti idxal zamanı
Karnet ЛТА haqqında və 1990-cı il müvəqqəti idxal haqqında İstanbul
gömrük konvensiyası da mühüm rol oynayır. ATA Kar- neti də müvəqqəti
idxal zamanı təqdim olunan gömrük sənədi kimi çıxış edir. Lakin burada
nəqliyyat vasitələrinin idxal olunması istisna edilir. Bundan başqa ATA
Kametinin mövcudluğu müvəqqəti idxal qaydalarına riayət cdilmədikdə
gömrük ödəmələrinin alınmasını təminatlı edir.
Karnet ATA-ingilis və fransız dilində ATA-Admission Tempo- raire /
Temporary Admission (müvəqqəti idxal haqqı) ifadələrinin birləşməsidir.
Konvensiyanın üzvlərinin siyahısı genişdir və müasir dövrdə bu
konvensiyaya qoşulanların sayı artıq 65-ə çatmışdır. Buraya Avropa Birliyi
ölkələrindən tutmuş, xırda ada dövləti olan dahitiyə qədər dünya ölkələri
aiddir.
Konvensiyaya əsasən Karnet AfA vasitəsilə gömrük rəsmiləşdirilməsi
aşağıdakı malların müvəqqəti idxalı zamanı bütün növ vergi və rüsumlardan
azad olmasını nəzərdə tutur:
-
Yarmarka,
konfrans,
sərgi üçün gətirilən mallar;
-
Nümunə, qablaşdırma,
konteyner və s;
-
Təlim, elmi və mədəni məqsədlər üçün gətirilən mallar.
Gömrük hüquq'pozuntularının araşdırılması və qarşısmm alınması
sahəsində qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında Nayrobi Konvensiyası 1977-ci il 9
iyunda Keniyanın Nayrobi şəhərində keçirilən Ümum- dünya Gömrük
'fəşkilatının sessiyasında qəbul olunmuşdur. Həmin Konvensiya 1980-ci il
mayın 21-də qüvvəyə minmişdir və 40-a ya-
' Heydərov K.F., Əliyev Л.О., Nuriyev C.Q., Mehdiyev S.M. Gömrük rəsmiləşdirilməsi.
Ali məktəblər üçün dərslik. Bakı: Qanun, 2006, s. 92-95
149