Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

OSMOR ƏI.IYKVA 
mayan mallara münasibətdə tətbiq edilirdi, bir sözlə, dövlətin əsas məqsədi 
gömrük gəlirlərini mümkün qədər çoxaltmaqdan ibarət idi.' Ümumiyyətlə, 
araşdırılan  dövrdəki  gömrük  tarif  sənədlərinin  tərtib  olunmasına,  gömrük 
siyasətinin  müəyyən  olunmasında  həmin  dövrdə  Rusiya  imperiyasının 
maliyyə  naziri  olan  qraf  E.F.  Kank-  rinin  xidmətləri  əvəzedilməzdir.  O, 
əsərlərindən  birində  gömrük  cədvəllərinin  tərtib  olunmasında  13  qayda 
müəyyən  etmişdir  ki,  gömrük  tarifləri  tərtib  edilərkən  aşağıdakı  qaydalar 
mütləq nəzərə alınmalı idi: 
1.
 
flimayəçilik  sistemi  ən  yüksək  həddə  müəyyən  edilməməlidir; 
qadağanedici  normalar  ya  ümumiyyətlə  tətbiq  edilməməli,  ya  da  ən 
müstəsna hallarda tətbiq edilməlidir; heç bir maddədə idxal msum- larmm 
dərəcəsi  malların  gətirilməsinin  qarşısının  alınmasına  səbəb  ola  biləcək 
dərəcədə yüksək olmamalıdır. Bu qayda ölkənin gömrük gəlirləri, xüsusən 
də yerli istehsalçıların maraqları nöqteyi- nəzərindən tətbiq edilməlidir. Belə 
ki, daxili istehsal hər zaman öz keyfiyyəti üzərində nəzarət edə bilməsi üçün 
ən yaxşı xarici mallarla rəqabətdə olmalıdır. 
2.
 
Gömrük sənədlərində elə mallara münasibətdə xüsusi qayda müəyyən 
edilməlidir ki, onlar yerli istehsalçıların malları ilə əvəzləşdirilərək ölkəyə 
gətirilmiş olsun. 
3.
 
Gömrük  dərəcələrinin  yüksək  olması  ilə  bağlı  hər  hansı  xüsusi 
qaydanın müəyyən edilməsi yolverilməz hesab olunur. Müxtəlif mallara və 
müxtəlif  dövlətlərə  münasibətdə  gömrük  dərəcəsi  fərqli  ola  bilər.  Bu 
dərəcələrin  hətta  30  %  olması  belə  nonnal  qarşılanmalıdır.  Belə  ki,  bəzi 
bahalı mallara münasibətdə daha yüksək dərəcədə rüsumlar müəyyən edilə 
bilər, ilkin tələbat malları və aşağı və orta dəbdəbə mallarına gəldikdə isə, 
birinciləri ümumiyyətlə hər hansı 
'  Лодыжеисий  К.И.  История  таможенного  тарифа.  Челябинск:  Социум,  2005,  с. 
208 
17 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
rüsuma  colb  ctmoməli,  sonrakıları  nisboton  yüksok  vo  daha  yüksək 
dorocolərlo colb etmok lazımdır. 
4.
 
Mümkün  olduğu  qodor,  ilkin,  nisboton  zoif  vo  xüsusi  ohomiyyot 
daşımayan tolobat mallarına münasibotdo forqli gömrük dorocolori tətbiq 
edilmolidir. 
5.
 
Əmtoo nişanı olmayan vo asanlıqla qaçaqmalçılığa məruz qala bilon 
mallara münasibotdo daha sort mövqe tutulmalıdır. 
6.
 
Malın  dəyərinə  (ad  valorem)  göro  ıllsum  dərəcələrinin  müəyyən 
edilməsinə yalnız müstəsna hallarda yol verilməlidir, gömrük ödəmələrinin 
malın çəkisinə və ölçüsünə görə tətbiq edilməsi daha məqsədəuyğundur. 
7.
 
Tarif aydın və təfsilatlı şəkildə tərtib edilməlidir. Yeni növ mal ölkəyə 
gətirilməyə  başlanan  kimi,  gömrük  tarifində  yeni  paraqraf  açılmalıdır. 
Maliyyə Nazirliyinə belə hallarda lüsum tətbiq etmək üçün xüsusi səlahiyyət 
verilməlidir. 
8.
 
'farif  sənədində  adı  çəkilməyən  malların  gətirilməsi  və  ya  onlara 
münasibətdə bir neçə gömrük dərəcəsinin müəyyən olunduğu daha aşağı vo 
güzəştli dərəcələr tətbiq edilməlidir. 
9.
 
Ticarət  mübahisələrində  kifayət  qədər  ehtiyatlı  olmalı  vo  sərt 
tədbirlərə əl atılmamalıdır. 
10.
 
Xüsusi sərnişin tarifi tərtib edilməlidir. Bu halda çox ağır dərəcələr 
tətbiq edilməməli və fıskal maraqlara əhəmiyyət verilməməlidir. 
11.
 
Heç  kəsə  xüsusi imtiyazlar  verilməməlidir; diplomatik  agent-  lərə 
verilən  güzəştlərin  beynəlxalq  müqavilələr  vasitəsilə  ləğv  olunması  daha 
məqsədəuyğundur,  belə  ki,  bəzi  şəxslər  tərəfındərt  bu  güzəştlərdən 
əhəmiyyətli dərəcədə sui-istifadə olunur. 
12.
 
Şəxsi  istehlak  mallarının  gömrükdən  ödəməsiz  keçirilməsi 
məsələsinə  xüsusi  qaydada  yanaşılmadır,  bəzi  mallara  münasibətdə  kiçik 
həemli ödəmə tutula bilər, lakin əgər sonradan müəyyən olun 
18 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
sa ki, sahibi bu maldan hər hansı mənfəət əldə etməyib, ödənilən rüsum ona 
geri qaytarılmalıdır. 
13.
 
Gömrük  siyasətinin  müəyyən  edilməsində  ən  əhəmiyyətli 
məsələlərdən biri qaçaqmalçılıqla mübarizədir.' 
1843-eü  ildə  qraf  E.F.Kankrinin  istefaya  getməsi  ilə  gömrük  siyasəti 
yumşalaraq  mülayim  proteksionist  mövqe  tutmağa  başlamışdır.  Bu 
proseslərin nəzəri əsasları tanınmış iqtisadçı-alim 
L.
 
V.Tenqerborskiy tərəfindən araşdırılmışdır. 
1891-ci ildə gömrük tarifi tanınmış ms alimi D.İ.Mendeleyevin birbaşa 
iştirakı  ilə  tərtib  olunduğuna  görə  bu  sənəd  «Mendeleyev  tarifi»  adı  ilə 
tarixdə qalmışdır.^ 
Azərbaycanda  gömrük  işinin  tarixindən  danışarkən  qeyd  etmək 
lazımdır ki, Rusiya imperiyası öz maraqları baxımından 1807-ci il yanvarın 
25-də Bakı gömrük xidmətini yaradaraq, onu Həştəıəcan gömıiik dairəsinin 
tərkibinə  daxil  etmişdir.  Bakı  gömıiiyü  «Zaqafqaziya  gömmk  idarəetməsi 
haqqında»  Əsasnaməyə  görə  1831-ci  ildən  Zaqafqaziya  gömrük  dairəsi 
tabeliyinə  verilmiş  və  1982-ci  ildən  «Bakı  anbar  gömrükxanası»  adını 
almışdır.  Bakı  gömrüyü  1847-ci  ildən  Zaqafqaziyada  Karantin-Gömrük 
idarəçiliyinə çevrilir. Qafqaz canişini tərəfindən 31 mart 1861-ci il tarixdə 
təsdiq edilmiş «Qafqaz və Zaqafqaziya karantin-gömrük hissəsinin yenidən 
təşkili barədə» Əsasnaməyə görə Bakı karantin-gömrük kontoruna çevrilmiş 
və yeni yaradılmış Bakı Karantin-Gömrük dairəsinə tabe edilmişdir. 
Bakı  karantin-gömrük  kontoru  1897-ci  ildən  Bakı  Gömrükxana-  sma 
çevrilir və 1918-ci ilədək fəaliyyət göstərir. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Rusiya  ərazisində  1819-cu  ildə  isə  Gömrük 
Nizamnaməsi və 1881-ci ildə Gömrük tarifləri qəbul edilmiş- 
'  Лодыжеисий  K.H.  История  таможенного  тарифа.  Челябинск:  Социум,  2005,  с. 
214-217 
^ Таможенное право: Учебник / Под рсд. М.М.Раесолова, Н.Д.Эриашвили. 
M.  :10НИТИ-ДЛНЛ, 2007, с. 18-20 
19 

---