ƏSiVIvlR ƏLİYKVA
-
gömrük-tarif tonzimlonmosinin metodlarının dünya bazarına
çıxarılması üçün zəruri şərtlərin yaradılması.
Gömrük tarif tənzimlənməsi metodlarını təhlil etməzdən öneə
gömrük-tarif münasibətlərinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayan, bu
sahədə beynəlxalq və dövlətdaxili hüququn qarşılıqlı münasibətləri
məsələsinə qısaca nəzər yetirək. Bununla bağlı hüquq ədəbiyyatında
göstərilir ki, gömrük tarifləri gömrük ödəmələri sistemi, gömrük
rüsumlarının alınma qaydası hər bir suveren dövlətin qanunları ilə müəyyən
edilməsinə baxmayaraq beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemi ilə bağlıdır
və dövlətin daxili qanunvericiliyinin bu sahəsi xarici ticarət sahəsində
münasibətlər sisteminə toxunur və buna görə də beynəlxalq ticarət
hüququna aiddir.' Bütövlükdə isə, gömrük-tarif münasibətlərinin
tənzimlənməsində beynəlxalq müqavilə müddəalarının dövlətdaxili hüquq
normalarına implemcn- tasiyasmda əks olunur.
Hazırkı dövrdə respublikamızda gömrük-tarif tənzimlənməsi aşağıdakı
normativ hüquqi aktlarla həyata keçirilir:
-
Azərbaycan Respublikasının IConstitusiyası;
-
24 iyun 2011-ci il tarixli qanunla təsdiq edilmiş Azərbaycan
Respublikasının
Gömrük Məcəlləsi,
-
«Gömrük tarifi haqqında» Azərbaycan Respublikasının 20 iyun
1995-ci il tarixli qanunu,
-
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsi, Azərbaycan
Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi və digər mərkəzi icra hakimiyyəti
orqanlarının qanun qüvvəli aktları.
Gömrük-tarif siyasətinin məzmununu anlamaq üçün ilk növbədə
gömrük tarifi, gömrük-tarif tənzimlənməsi anlayışının məzmununu
' Лисовский
и.и.
Международное торговое право. М.: Московский финансовой
институт, 1964, с. 20
26
ƏSMƏR Əl.İYKVA
XX osrin 60-cı illorinin sonlarında verilmişdir. Tarif metodları xarici ticarot
olaqolorinin dövlot tonzimlonmosindo on çox istifado olunan metoddur,
larif metodu dövlotin gömrük fəaliyyətində tətbiq edilən tarif tədbirlərini
özündə əks etdirir. Tarif tədbirləri isə göm- ılik ödəmələrinin və onların tarif
dərəcələrinin müəyyən edilməsidir. Dövlət tənzimlənməsi zamanı bu metod
iki formada-idxal və ixrac rüsumlarının tutulması formasında tətbiq olunur.
Gömrük ödəmələri və tarifləri haqqında növbəti paraqraflarda daha ətraflı
məlumat verildiyi üçün hazırkı paraqrafda bu məsələyə geniş yer verilmir.
Bimi ədəbiyyatlarda qeyri-tarif metodları dedikdə dövlət və yerli
özünüidarə orqanlarının malların idxal və ixracı, xarici ticarətin həcmi və
əmtəə strukturu, malların qiyməti və rəqabətə davamlılığına təsir edən və
xaricdən gətirilən mallara münasibətdə fərqli rejim müəyyən
edən istənilən
göstərişləri (tarif tədbirlərindən başqa) başa düşülür.'
Şübhəsiz ki, belə tərifi tam ideal və mübahisəsiz tərif kimi qəbul etmək
düzgün olmaz, çünki dünya ölkələrinin təcrübəsində qeyri- tarif tədbirinin
leqal anlayışının qanunvericilik səviyyəsində təsbiti mövcud deyildir.
Eyni zamanda xarici ticarət əlaqələrinin dövlət tənzimlənməsinin
qeyri-tarif vasitələrinin vahid təsnifatı yoxdur. Bu sahədə yalnız
Ümumdünya Ticarot Təşkilatının (bundan sonra (ÜTT),
Beynəlxalq ticarot
palatasının, UNCTAD (United Nations Committee of Tra- de and
Development-Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ticarət və İnkişaf
Komitəsi)-ın, ABŞ-ın tarif komissiyasının, bu sahədə araşdırmalar aparan
mütəxəssislərin fərqli siyahıları mövcuddur. Məsələn, tədqiqatçı alim
l'.N.'froşkina ümumiyyətlə bu tədbirləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirir:
- gömrük-tarif tədbirləri (idxal və ixrac tarifləri);
' Дюмулеи И.И. Международная торговля. Тарифное и нетарифное
регулирование: Учебник. М.: ВЛВТ, 2009, с. 335
28