Rövşən Abbasov, PhD
Yüklə 224,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1. 2000-2007 illərdə Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı nəzərə alınmamaqla istixana qazlarının miqdarı
- İstilik enerjisi üçün işlədilən yanacaq
da bu məlumatlardan istifadə edilməmişdir. Belə ki, bu məlumatlar ADSK-nın özünün təqdim etdiyi yanacaq növlərinin ölkədaxili istehlakının miqdarı haqqındakı məlumatla uyğun gəlmir. Bu uyğunsuzluq ayrı-ayrı yanacaq növləri yandırılakən atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarı müəllif tərəfindən hesablanan zaman aşkara çıxarılmışdır. Maraqlıdır ki, ADSK-nın istixana qazları haqqqındakı ststistikası həm də bir sıra beynəlxalq təşkilatların verdiyi statistika ilə uyğun gəlmir. Məsələn, BMT-nin məlumata əsasən Azərbaycanda atmosferə atılan istixana qazlarının ümumi miqdarı 2006-cı ildə 35050 min ton karbon qazı ekvivalenti, ADSK-nın məlumatına görə isə 18021 min ton təşkil edib. Hər iki məlumat uyğunsuzluq və şübhə yaratdığına görə və daha dəqiq rəqəmlərlə işləmək məqdəsilə müəllif Azərbaycanda atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarını yenidən hesablamışdır.
Ayrı-ayrı yanacaq növləri yandırılarkən atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarı ABŞ Ətraf Ətraf Mühiti Qoruma Agentliyinin (EPA) metodikasına əsasən hesablanıb. Bu metodikaya əsasən, hər bir yanacaq növünün (məs. benzin, təbii qaz və s.) bir kiloqramı yandıdılarkən atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarı yandırılan yanacaq növünün ümumi miqdarına vurulur və beləliklə, istixana qazlarının ümumi miqdarı hesablanır. EPA-nın metoduna əsasən hesablanan istixana qazlarının miqdarı karbon qazı ekvivalenti ilə hesablanıb. Bu metod ilə ətraflı olaraq EPA-nın rəsmi internet saytında- www.epa.gov ünvanında tanış olmaq olar.
Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, EPA-nın metodikasına əsasən hesablanan qiymətlərlə ADSK-nən rəsmi qiymətləri arasında xeyli fərq vardır. Məsələn, ADSK göstərir ki, 2007-ci ildə atmosferə atılan karbon qazının ümumi miqdarı 15333 min ton olmuşdur. Lakin EPA-nın metodikasına əsasən həmin müddətdə atmosferə atılan karbon qazının miqdarı ancaq enerji sektoru üçün 51834 min ton edir. Maraqlı burasındadır ki, EPA-nın metodikasına əsasən aparılan hesablamada da ADSK-nın başqa bir rəsmi məlumatından-enerji sektorunda istifadə olunan şərti yanacaq miqdarı haqqında informasiyadan istifadə edilib. Başqa sözlə, ADSK-nın verdiyi iki rəsmi məlumat biri-birini təkzib edir.
məlumat çatışmazlığı üzündən kənd təsərrüfatın fəaliyyəti ilə bağlı olan atılmalar nəzərə alınmamışdır.
İstixana qazlarının miqdarı karbon qazı ekvivalenti ilə hesablanmışdır. Karbon qazı ekvivalenti dedikdə ayrı-ayrı istixana qazlarının qlobal istiləşmə effektinin karbon qazı ilə ifadəsi başa düşülür. Məlumdur ki, ayrı-ayrı istixana qazlarının qlobal istiləşmə potensialı (QİP) müxtəlifdir. Məsələn, 1 kg metan yandırılan zaman yaranan QİP 21 kg karbon qazı yandırılarkən yaranan QİP-ə bərabərdir. Yaxud 1 kg azot dioksidinin QİP-i 310 kg karbon qazının QİP-inə bərabərdir. 310 kg karbon qazı, 21 kg metan və 1 kg azot dioksidinin QİP-i eynidir və 310 kg karbon qazı ekvivalentinə bərabərdir. Başqa sözlə desək, 1 kg azot dioksidinin yaratdığı istixana effekti 21 kg metanın və 310 kg karbon qazının yaratdığı effektə bərabərdir. Təbii ki, bu halda karbon qazının özünün QİP-i vahidə bərabərdir.
İSTIXANA QAZLARININ MƏNŞƏYI Hesablamalar göstərir ki, son illərdə Azərbaycan ərazisində atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarı durmadan artmaqdadır. 2007-ci il istisna olmaqla, qalan illərdə istixana qazlarının miqdarı orta hesabla hər il 10% artmışdır. Bu zaman rekord miqdar 2006-cı ildə qeydə alınmış və bu zaman atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarı karbon ekvivalenti ilə 78543 min ton olmuşdur. 2007-ci ildə bu rəqəm bir qədər azalaraq 69516 min ton təşkil etmişdir (şəkil 1). UNFCCC-nin rəsmi məlumatına 1994-cü ildə bu rəqəm 33218 min ton olmuşdur ki, bu da 2007-ci ildə müşahidə olunan emissiyadan təqribən 1,5 dəfə azdır (UNFCCC, 1999).
Istixana qazlarının 30,3%-i əhali və müəssisələr tərəfindən (İES-lər istisna olmaqla) yandırılan təbii qazdan daxil olur (şəkil 2). 21,1% istixana qazları elektrik enerjisi istehsalı üçün
Şəkil 1. 2000-2007 illərdə Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı nəzərə alınmamaqla istixana qazlarının miqdarı
olan istixana qazlarının faizlə payı
35000 40000 45000 50000 55000 60000 65000 70000 75000 80000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 K ar bon qa zı e kv iv al ent i i lə , m in ton Illər 30,3 3,6 3,0 3,0 0,5 6,6 6,9 25,0 21,1 Təbii qaz Avtomobil benzini Dizel yanacağı Mazut yanacağı Aviasiya və sair ucun ağ neft Maye qaz Neftebitum Elektrik enerjisi üçün işlədilən yanacaq (mazut və təbii qaz) İstilik enerjisi üçün işlədilən yanacaq Yüklə 224,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|