Rövşən Abbasov, PhD
Yüklə 224,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 3. 2000-2007 illərdə Azərbaycan Respublikasında avtomobil nəqliyyatı vasitələri tərəfindən atmosferə atılan istilik qazlarının
Avtomobil nəqliyyatı vasitələrinin ölkəmizdəki sayının durmadan artması ilə əlaqədar sərnişindaşımada avtomobil nəqliyyatının da rolu artmaqdadır. Bu faktı ölkədə olan sərnişin avtobuslarının sayının kəskin artması da təsdiq edir. Hal-hazırda ölkədaxili sərnişin daşınmalarında avtomobil nəqliyyatının payı dəmiryolu və digər nəqliyyat vasitələri ilə müqayisədə çox böyükdür. 2008 ildə daşınmaların 91%-i avtomobillərin, 8%-dən bir qədər çoxu metronun, yerdə qalanı isə dəmiryolu və hava nəqliyyatının payına düşüb. Regionlar üzrə daşınmada isə avtomobil nəqliyyatının payı 99% təşkil edir.
Aparılan hesablamalar göstərir ki, son illər Azərbaycanda avtomobillərin sayının artması ilə əlaqədar olaraq bu sektorda atmosferə atılan istixana qazlarının da miqdarı artmışdır. Şəkil 3-də 2000-2007 illərdə Azərbaycan Respublikasında avtomobil nəqliyyatı vasitələri tərəfindən atmosferə atılan istixana qazlarının miqdarı (karbon qazı ekvivalenti ilə) verilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi, son illərdə avtomobil nəqliyyatından atmosferə daxil olan istixana qazlarının miqdarı iki dəfəyə yaxın artmışdır. Avtomobil sayının və istixana qazlarının miqdarını müqayisə etdikdə belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, avtomobillərin sayının artması istixana qazlarının emissiyasına birbaşa təsir göstərir.
Burada, ADSK-nın rəsmi avtomobil sayına olan rəsmi statistikası ilə EPA metoduna əsasən alınan statistikanın nəticələri üst-üstə düşür ki, bu da statistikanın və hesablamaların dəqiq olduğunu nümayiş etdirir. Sərnişin daşınmalarında ekoloji baxımdan daha təmiz olan nəqliyyat vasitələrinin payı getdikcə azalmış, tramvay və trolleybuslarla daşınmalar isə tamamilə dayandırılmışdır. Şəhərətrafı və şəhərdaxili daşınmalarda da, metro istisna olmaqla, bu nəqliyyat növlərinin sərnişindaşınmada payı kəskin azalmışdır. Qeyd edək ki, dəmiryolu, tramvay və trolleybus elektrik enerjisi ilə işləyən nəqliyyat vasitələridir və onların hərəkəti zamanı atmosferə birbaşa heç bir tullantı atılmır.
Statistik göstəricilərin təhlili onu deməyə əsas verir ki, əhali tərəfindən yandırılan yanacaq istixana qazlarının emissiyasının artmasında əsas amillərdən biridir. Buha görə də iri və orta şəhərlərdə
mərkəzləşdirilmiş istilik sistemlərinin yaradılması əhali tərəfindən istifadə olunan qazın miqdarını 60%-ə qədər azalda bilər. Bakının Nərimanov və Xəzər rayonlarının müqayisəli misalı bunu deməyə əsas verir.
nəqliyyatı vasitələri tərəfindən atmosferə atılan istilik qazlarının miqdarı (karbon qazı ekvivalenti ilə) Hal-hazırda əhali tərəfindən yaşayış evlərinin qızdırılması üçün istifadə olunan əsas üsul kustar üsulla düzəldilmiş qaz sobalarında qazın birbaşa yandırılmasıdır. Bu üsul çox effektsizdir və külli miqdarda yanacaq itkisinə səbəb olur. Belə ki, bu tip isitmə zamanı ayrılan istiliyin əksər hissəsi baca vasitəsilə havaya sorulur. Digər tərəfdən, soba söndürülən zaman sobanın borusu evdəki istiliyi sürətlə çölə ötürür. Buna görə də bu tip qaz sobalarından istifadə edən ev sahibləri onu daim yandırmağa məcburdur. Təbii ki, bu zaman həm də atmosferə külli miqdarda istixana qazı daxil olur. Müəllifin apardığı hesablamalar onu göstərir ki, orta ölçülü mənzilin (təqribən 50 m 2 )
3 təbii qaz deməkdir. EPA- nın təqdim etdiyi metoda bu orta hesabla ayda 2,7 ton karbon ekvivalenti edir. Nəzər alsaq ki, il ərzində bu cür sobalardan 6 ay istifadə olunur, bu illik 16 ton karbon qazı edir.
Hal-hazırda əhali arasında “kombi” adlanan istixana sistemləri də geniş yayılmaqdadır. “Kombi” sahibləri arasında aparılan sorğular onu deməyə verir ki, eyni sahəli (50 m 2 ) evin qızdırılması üçün təqribən 80 manat ödəmək lazım gəlir ki, bu da orta hesabla 800 m 3 , yaxud da illik 8,4 ton (aylıq 1,4 ton) karbon qazı deməkdir. Göründüyü kimi, “kombi” sobalarından istifadə zamanı karbon emissiyasını 50%-ə qədər azalır. “Kombilərdən” geniş istifadəni məhdudlandıran əsas amil onun qurulmasının kifayət qədər baha olmasıdır. Belə ki, orta ölçülü həyət evində bu sistemin qurulması təqribən 2500$-a başa gəlir və bu da orta azərbaycanlı ailəsinin cibinə uyğun deyil.
Bina evlərində qaz sobalarını yandırmağa icazə verilmir və buna görə də əhalinin əksəriyyəti elektrik və kondisionerlərdən istifadə etməyə üstünlük verir. Ev sahibləri arasında aparılan sorğulara əsasən müəyyən edilib ki, həm kondisioner, həm də elektrik qızdırıcılarından istifadə ekoloji baxımdan xeyli dərəcədə səmərəsiz üsul kimi nəzərdən keçirilə bilər. Sorğular və müşahidələr nəticəsində müəyyən edilib ki, sahəsi 50 m 2 olan mənzili orta səviyyədə isitmək üçün saatda ən azı 3 kv elektrik enerjisi tələb olunur. Bu zaman hər ay üçün üçün 1,6 ton miqdarında karbon qazı ekvivalenti ayrıldığını nəzərə alsaq, onda belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, illik emissiya 9,3 ton karbon qazı ekvivalenti təşkil edir. Kondisionerlərdən istifadə zamanı emissiyanın hesablanması onu göstərir ki, kondisionerlər elektrik sobaları ilə müqayisədə az sərfəlidirlər.
Təcrübə göstərir ki, MİS-lər bütün isitmə sistemlərinin ən sərfəlisi və ətraf mühitə ən az ziyan vuranıdır. Rəsmi məlumata görə 1 m 2 yaşayış sahəsinin qızadırılması üçün orta hesabla 10 qəpik tələb olunur və bu da sahəsi 50 m 2 olan mənzil üçün 7 manat deməkdir. Bu isə “kombi” sistemi ilə müqayisədə 10 dəfə, qaz sobaları ilə müqatisədə isə 15 dəfə ucuz başa gəlir. Təbii ki, MİS-lərdən istifadə zamanı istixana qazlarının emissiyası da qaz sobaları ilə müqayisədə 15 dəfə azalır.
Təssüf ki, əlimizdə ölkə əhalisinin hansı isitmə mənbəyindən istifadə etməsi ilə bağlı dəqiq məlumat yoxdur. Lakin o da məlumdur ki, ölkədə MİS-lərdən istifadə səviyyəsi xeyli aşağıdır və buna görə də əhalinin əksəriyyətinin kustar qaz sobası və elektrik sobalarından istifadə etməsi qənaətinə gəlmək olar. Rəsmi məlumata görə ölkədə olan evlərin 65,9%-i ayrıca mülklərdir və bu mülklərin demək olar ki, əksəriyyətində kustar qaz sobalarından və odundan istifadə olunur. Odun yanacağı ölkəmiz üçün böyük əhəmiyət kəsb etmədiyindən bu məqalədə biz odundan istifadə səviyyəsini araşdırmamışıq.
Yüklə 224,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|