Rusya’da ýlk dekadan göRÜÞLÜ okul: rus sembolýZMÝ
Yüklə 258,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
| RUSYA’DA İLK DEKADAN GÖRÜŞLÜ OKUL: RUS SEMBOLİZMİ Dr. Sevinç ÜÇGÜL E.Ü.Fen-Edebiyat Fakültesi, sevinc@erciyes.edu.tr
Dekadanlıktan kimi zaman bir edebiyat 1 , kimi zaman bir ekol, kimi zaman i- se belirli bir okul yandaşlarının görüşü şeklinde bahsedildi. Rus edebiyatında deka- danlık, Fransız edebiyatında olduğu gibi, sembolizm akımının temsilcilerince benimsenildi. Sembolistlerin kendilerine özgü sanatsal yaratı ve özgünlükle yak- laştıkları bu görüşün yankıları da her edebiyatta, hatta her ayrı sanatçıda farklı ça- larlıklarıyla izlendi. Bu anlamda Rus edebiyatında ilk dekadan görüşlü okul olan sembolizm ilginçliği ile dikkatleri çekmektedir. Makalede Rus sembolizmin gene- tik kökleri, beslendiği felsefî kaynaklar, sanatın amacı, duygu ve düşünceleri ifade ve ileti şekli, okur üzerinde bıraktığı etki, sanat ve sanatçı hakkındaki görüşler, nihayet bu akımın önde gelen isimlerinin edebi ve felsefî görüşlerine değinmeye çalıştım. Anahtar Kelimeler: Rus Sembolizmi, Dekadanlık, Edebiyat, Sanat, Felsefe. Giriş Düşüş anlamına gelen Dekadan terimi Fransızca decadence, Latince decad entia kelimelerinden alınmış ve öncelikle tarih biliminde ‘düşüş dö- nemi’ için kullanılmıştır. 2 Sonraları daha da yaygınlaşarak sanat ve edebiyat alanında da aynı anlamda kullanılmaya başlanmıştır. 19. yy’ın 80-90’lı yıllarında önce Fransa’da, sonra da diğer Avrupa ülkelerinde edebiyat ve sanatta gerçekçiliğe karşı olanlar kendilerini ‘deka- dan’ olarak adlandırmaya başladılar. Dekadanlık onlara göre, bizi kapsayan dünyadan estetik hoşnutsuzluk anlamındadır. Kendilerini büyük kültürün mirasçıları olarak gören bu sanatçılar, düşüşün acılarını derinden yaşayarak karamsarlığa kapıldılar. Fransız yazarı J. K. Huysmans’ın (1848-1907)
3 adlı sembolistlerin İncil’i sayılan 4 romanında geniş şekilde de- kadan dünya görüşünün anlatımı verilmiştir.
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 240
19. yy.’ın sonlarından başlayarak 20. yy.’ın ilk yıllarına dek edebi- yatta, özellikle Fransız edebiyatında yaygın olan dekadan dünya görüşünün temelinde gerçekliğin kişisel algılanışı, sanatta var olan her türlü gelenek- selciliği reddetme, güzelliği sanatın objesinden çıkarma ve dikkatleri haya- tın güzel olmayan, hatta oldukça çirkin, iğrenç ve korkunç yönlerine çevir- me yer alırdı. Sanatçıyı yüce, sıra dışı bir varlık gibi gören dekadanlar, sa- natın her türlü toplumsallıktan soyutlanmasını savunarak, eserlerinde insa- nın şuuraltı dünyasını, mistik eğilimlerini, ikilik prensibine dayalı mevzular olan gerçekliğin ve gölgelerin dünyasını konu aldılar. Dekadan görüşün fel- sefî temelinde idealist filozoflardan Nietzsche, Schopenhauer ve Bergson’un görüşleri yer alır. Alman Filozofu Nietzsche’nin (1844-1900) felsefesinde, sanatçıyı o- lağan üstü varlık olarak adlandırıp onu her türlü toplumsal görev ve vazife- den arınmış bir insan olarak görmesi dekadanları kendine bağlar. Filozofa göre dehâ, cinayet bile işlese insanlık onu, yarattığı ve yaratacağı güzel e- serler adına affetmelidir. 19 yy. Alman filozofu Schopenhauer’in 5 (1788-1860) topluma ve ku- rallara karşı oluşu, materyalizme ve diyalektik gelişime düşmanca tutumu dekadanlarca cazip bulunuyordu. Filozof Bir İrade ve Tasavvur Eseri O- lan Dünya (1818) başlıklı eserinde, materyalizme karşı çıkarak dünya üze- rinde insan iradesinin hakimiyetini savunur. Schopenhauer’e göre sanatçı her toplumun en üst katındadır, toplum ve kitle halindeki insanlar onlar sayesinde dünyevî iradeyle bağ kurabilmektedirler. 6 Fransız filozofu Bergson’un da (1859-1941) Sağduyunun Olağanüstülüğü (Superintuition) teorisi, dekadanların dünya görüşlerine yakındır. Dekadan dünya görüşü, her ülkede kendine özgü millî spesifiklikle tezahür etmektedir. Dekadanlık Fransa’da bir sanat üslûbu ve teknik bir so- run, Almanya’da felsefî bir sorun, İngiltere’de davranış tarzı, dünyayı idrak ve algılamayı sorgulamak anlamı taşımaktaydı. Rusya’da dekadanlık felsefî ağırlığının yanı sıra biçimin içerik üzerinde denenmesiyle izlenmekteydi, yani bir üslûp, bir tarz ve teknik bir problemdi. Rus dekadanları aynı za- manda sanatın ve kültürün toplumsal görevlerin hizmet alanından çıkarılma- sını talep ediyorlardı. * * *
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 241
1. Sembolizmin Kökleri ve Beslendiği Felsefi Kaynakları Dekadan görüşü benimseyen, algılayan, cazip bulan ve eserlerinde az veya çok şekilde yer veren bir çok edebî okul, akım, grup vardır. Bunların arasında üzerinde en geniş durulması gereken sembolizmdir. Fransa’da sembolist şairlerin derneğinin dergisi olan “Decadant”ı (1886) onlar sembo- lizmle eşanlamlı kullanıyorlardı. Ama sanatta bu gün içerdiği anlamla sem- bolizmi S. Mallarme Sembolizm (1886) makalesinde tanımladı, şekillendir- di. Erdoğan Alkan Sembolizm kitabında “Sembolizmi bir sistem haline ge- tiren Stephan Mallarmė’dir (1842-1898) der. O, Alman filozofu Hegel ve Fichte’nin estetiğinden hareket ederek gerçek varlıkların fikirler olduğunu, maddi alemin bütün şekillerinin bu fikirlerin birer remzi, işareti sembolün- den oluştuğunu söyler. 7 Bu kitapta sembolizmi bir edebiyat akımı olarak tanıtanın Rum asıllı Fransız şairin Jean Moreas (1856-1910) olduğu hakkın- da bilgi verilmektedir. Sembolizmin edebî manifestosu Moreas’a aittir. Bu manifesto ikili dünya prensibine dayanarak, sembolün suggestiv
oluşunu öne sürer. Sembolist eserlerin temelinde bulunan Fransızca suggerer - telkin etmek, fısıldamak ve Latince suggestio – telkin kelimesinden alınmış bu terim, edebi eserin de müzik gibi dinlenmesi gerektiğini savunur, yorumla- ma ve incelemeye karşı çıkar. 8 Stephan Mallarmė (1842-1898) bu konu üzerine şöyle der: “Eşyayı adıyla çağırmak onun tahmin edilen edebi gü- zelliğinin dörtte üçünü mahvetmek demektir; telkin, işte ideal olan budur... işte bu sırrın ortaya çıkış yolu sembollerle mükemmeldir.” 9 Ch. Baudelaire (1821-1867) sembolleri mükemmel bir dil olarak adlandırır ve bu konuda şöyle der: “Bu bilge dili kullanmak ‘tahliye edilmiş büyücülük’ türünde pra- tik yapmak demektir.” 10 Jean Moreas’ın bir ömür boyu ideali şiirde, resmi ve müziği bir araya getiren bir kitap yaratmak olmuştur. Sembolizmin temel ilkelerinden biri, Platon’un sanatta karşıt kutup halinde ifade ettiği ‘düşüncelerin dünyası’ ve ‘nesnelerin dünyası’ teziydi. Eski Yunan filozofunun bu tezine göre ‘düşüncelerin dünyası’ gerçek, ebedî, zaman ve mek ndan bağımsızdır. ‘Nesnelerin dünyası’ maddî, günlük ve birinci kavramın yansımasıdır. Sembolistler, sanatın gerçek ama- cının ‘düşüncelerin dünyası’nı yansıtmak olduğunu ileri sürerek ruhsal du- rumun ve manevî değerlerin ifadecileri gibi edebiyat arenasına atıldılar. Bu düşüncelerini yansıtmak için de sembolleri ellerinde bayrak ettiler. 11 Sem- bolizmin felsefî temelini sayılan düalizm felsefî bir akımdır. Monizmin başlangıcının bir değil iki karşıt cevheri olduğunu öne sürer: Birbirini inkâr eden ve kendi arasında mücadele veren maddi ve ideal kökü. Fransız filozo- fu Descartes (1596-1650) var olan her şeyin temelinde birbirinden bağımsız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 242
iki başlangıcın - maddî ve manevî - varoluşunu ve bunların sürekli birbiriyle mücadele halinde olduğunu ileri sürdü. 12 Sembolistler neden sanatta sembolü ön plana çıkararak ona önem ver- diler? Sembolün kendisi edebiyatta yeni bir kavram değildi. Bilindiği gibi sembol halk edebiyatında, gerçekçi ve romantik sanatta yaygın bir yöntem olmuştur. Masallarda doğa olaylarının ve onun akıl almaz olaylarının ifadesi sembollerle iletilmiştir. Sembolistler sembole, anlam ve içeriğine göre kö- künden yeni anlam vererek onu bir ‘bayrak’ bir ‘simge’ niteliğine taşıdılar. Sembol onlar için idrak edilemeyen, gözle görülemeyen gizli olan her şeyin ifadecisidir. Şiirde sembol olağanüstü sağduyunun ifadecisi gibi seçilmiş nesneler veya hiyerogliflerdir. Semboller, ulaşılamazı sıradan insanlara u- laştıran araç niteliğindedir. Sembolistlerin teorisinde sembol materyalist kavramanın, algılamanın zıttı olandır. Edebiyatta sembolün düşüncelerin iletisi için kullanımı, sembolistlerden çok öncelere dayanmaktadır. Fakat sembolistler sembole derin ve felsefî kavramlar yükleyerek sembolü bütün düşüncelerin ifadecisi ilan ettiler. Bu konuda Rus sembolistlerinden V. Bruyosov (1873-1924) şöyle der: “...Edebiyatta belirli bir anlamı olan edebî kavramların yerine içerisinde bir çok anlamı saklayan sembolleri koydular.” 13 Yani sembol alışılmış tek anlamlı değil, çok anlamlı birim ha- lini aldı. Ve bu çok anlamlılık içerisinde sembolistler, yazarın neyi kastetti- ğini anlayabilmenin sadece önseziyle, telkinle mümkün olabileceğini ileri sürdüler. Şiirselliğin, yani edebîliğin temelinde sembol olmalı diyen sembo- listler, sembolü her şeyin, hatta gözle görülmeyen, saklı ve sezilmeyen şey- lerin ve düşüncelerin ifadecisi olarak görüyorlardı. Fakat sunî şekilde düşü- nülen, yaratılan semboller bu kavramın dışında kalıyordu. D.S.Merejkovski (1866-1941) bu konuyla ilgili şöyle der: “Semboller doğal
A.Belıy (1880-1934) sanatın gerçeklikle alâkası hakkında şunu yazar: “Sanatın isnat ettiği yer gerçekliktir. Sanat açısından gerçekliğe bir gıda olarak bakmak lazım. O olmadan sanat varolamaz.” 15 Fakat burada sembo- listlerin 19. yy. edebiyatındaki gerçekçilikle aynı bakış açısında olduğunu söylemeye çalışmıyoruz. Sembolistlerde 19. yy. gerçekçilerinden farklı ola- rak söz konusu Solipsizimdir, yani ‘Bireyin gördüğü, algıladığı gerçektir’. Latince solus – yegane, tek ve ipse – kendim kelimesinden oluşan ve tek bencillik anlamını veren Solipsizim öznel idealist bir teoridir. 16 Sadece in- sanın ve onun düşüncesinin varoluşunu kabullenir. Geriye kalan dünya, tüm insanlar bu teoriye göre mevcut değiller, yoklar, onlar sadece düşünce ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 243
tasavvurda mevcutlar. Tüm sübjektif idealistler kaçınılmaz olarak solipsiz- me varırlar ve kanıtlamaya çalışırlar ki “dünya ‘benim’ hissettiğim ve duy- duğum şeydir, diğer insanlar benim algılamamın varlığıdır ve gerçekte bir tek ben mevcudum”. 17 Nietzsche felsefesiyle beslenen Vicdanın Işığında kitabında N.Minski şöyle der: “Ben kendimi sevmek için yaratılmışım, fakat
1927) sanatında daha bariz şekildedir. “Ben sihirli dünyanın tanrısıyım, tüm dünya sadece benim arzularımdadır.” 19 diyen Sologub bu çizgiyi tüm sanatı boyunca koyu renkle sürdürmektedir. Ölümü, yokluğu metheden, ısrarla onu cazip kılan Sologup “Ah, ölüm! Ben seninim. Her yerde bir tek seni görü-
Sembolizm, genetik kökleriyle romantizme dayanır. Gerçeklerden hoşnutsuz olma, güçlü ve zapt olunmaz kişilik, mânevî taşkınlık, yalnızlık, ulvî değerlerin yüceliği, coşku, gergin ruh hâli, fantastik, grotesk ve egzotik tasvirlere kaçış vs. her ikisinde de belirgin çizgilerdir. Sembolistlere göre sanatın amacı gerçek hayatın tasviri değildir ve olmamalıdır, bu amaç ikinci pl nda kalmalıdır. Ön planda olan onun ifade ettiği anlamı, üzerimizde bı- raktığı etkiyi ve gördüğümüzde bizde uyandırdığı hissi, yani ‘yüce gerçekli- ği’ iletmektir. Bunu gerçekleştirmek ise ancak sembollerle mümkündür. Sembol onlara göre geleneksellikten çıkarak, yazarın en yüce düşünceleri- nin, sağduyusunun ifadecisidir. Yazar bir medyumdur. Sembolistler gözle görülür nesneleri kendi adlarıyla çağırmanın yerine telkin dili ürettiler. Bu dil üst düzey zeka, düşünce ve akıl dili olarak tanıtıldı. Konuyu farklı şekil- de anlatmak, benzerlikten daha çok köke ve öznel edebî dehâya dayalı bu dilin kendine özgü anlatımı, müziği, rengi ve özgürlüğü vardır. Semboliz- min felsefî programı idealist sava dayanır. Bu sava göre çevremiz, görünen gerçeklik anidir, hayâl gibidir, gerçeklik saklıdır. İdealist filozofların, Pla- ton’dan başlayarak Kant’a dek ve sonrakilerin öğretileri sembolistlerin dün- ya görüşünde önemli bir halka rolü oynadı ve bu iki dünya arasında aracı rolü oynayan teorilerini açıklamaya yardım etti. 2. Rus Sembolizminin Doğuşu ve Gelişmesi Rus Sembolizminin doğuşu ve gelişmesi uzun ve çelişkili bir süreçtir. 19. yy sonları 20. yy başlarında Avrupa kültürünü saran derin kriz, mevcut düzenin çöküşe doğru yönelişi, manevî değer ölçülerinin değişmesi edebi- yata da yansır. Bu kriz öncül toplumsal bakışların, manevî değerlerin, dün-
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 244
yayı idrak etmede bilimin güçsüzlüğü ve idealist felsefeye merakın bir anda artışı bu dünya görüşünün ortaya çıkmasına yardımcı olan unsurlardır. Rus Sembolizmi halkçılığın çöküşü ve liberal burjuva aydınlarının kapıldığı yaygın bir karamsar dönemde ortaya çıkar. Karamsarlık, kırgınlık, düzen- sizlik, hiçbir şeyin yolunda gitmediğine dair şikayetler dönemin egemen havasıdır. Bu ortamda ortaya çıkan sembolizm, gerçekliğin bu sıkıntıların- dan çıkış yolunu bulmak için ortaya çıkan kendine özgü bir estetik teşeb- büstür. Her bakış açısı gibi Sembolizm de kendisinden önce var olana karşı meydan okuyarak doğar. Sembolizm Rusya’da da dekadan görüşlü akımlara öncüllük etmiştir. Rusya’da dekadanlık 1893 yılında M.Nordau’nun Yozlaşma adlı kitabının çevirisiyle başlar. Nordau, bu kitabında aydınlardaki yozlaşmayı psikolojik, hatta psikopatolojik nedenlere bağlayarak açıklamaya çalışır. 20 Fakat Rus sembolizmi aynı konuya psikolojik nedenlerin yanı sıra bir de, sosyal açıdan bakar.
İlk Rus dekadanlarının açıkça sanatın ve kültürün toplumsal görevle- rin hizmet alanından çıkarılmasını talep etmeleri, onların farklı şekilde al- gılanışına sebep olmuştur. Halefleri Fransızlar olsa da Rus dekadanlar batıdan etkilendiklerini kabul etmekle beraber, fakat Rusya’da dekadanlığın kendine özgü yönleri- nin olduğunu savunmuşlardır. Dekadanların ‘Madonnası’ olarak adlandırı- lan 21
kadanı’ beni etkilemedi. Beni sözün doğrusu dekadanlık değil, bu görüşte bireycilik problemi ilgilendiriyor.” 22 Z. Gippius’un bu sözleri dekadanlığın bir sanat okulu değil, bir dünya görüşü, bir bakış açısı gibi algılandığına işaret etmektedir. Dönemin edebî eleştirisinde de, sonraki incelemelerde de Rus dekadanlığının bir türü olarak sembolizmin tekyönlü bir akım olmadı- ğını, kendine özgü, kısmen çelişkili estetik gelenekleri, dinî, ahlakî ve farklı bakış açısı platformunu topladığını görmekteyiz. 23 1890’larda ortaya çıkan sembolizm kendisini ‘ölmekte olan gerçekçi sanata’, klâsik halkçı edebiyata karşıt olarak sunar. Dekadan görüşle besle- nen sembolistler sanatta ilk plâna saf, edebî, estetik görevleri koyarak şekli içeriğin üzerine çıkardılar. Batıda, özellikle Fransa’da sembolizm her ne kadar bir edebî olay ol- sa da toplumsal-siyasî gidişatın sonucu gibi algılandı. M.Gorki Pol Verlen
luma aykırı bir vaka olarak görür ve onlarla mücadele edilmesi gerektiğini söyler şöyle der: “Eğer seksenli yıllarda Paris’te barikatlar kurulmasaydı,
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 245
doksanlarda dekadanlar olmazdı. Onları şöyle anlatayım: Onlar önce bir çocuktular, hepimiz gibi saf yürekli ve temiz, maalesef bu uzun sürmedi. Farklı şartlarda onlar dış izlenimleri algılamada daha hassas büyüdüler... Dekadanlar kendilerinde fevkalade yüksek şiirsel bir ruh, coşku hisseden, fakat herhangi bir belirli düşünce ufku olmayan bir yığın toplu izlenimler- den bitkin düşen insanlardır. Onlar yaşama gücü yüksek, fakat doğmadan önce tükenmiş gençlerdir.” 24 Sembolistler sanatın belirli bir ideale, düşünceye hizmet etmesi ge- rektiğini savunuyorlardı. Bu ‘belirli bir ideal, düşünce’ de tüm sembolistler için aynı değildi. Mesela, Neohristiyanlığın 25 kurucuları olan Z. Gippius ve Merejkovski için bu dinî bir düşünceydi. Z. Gippius şöyle diyordu: “Bir tek sanat canlıdır ve O dualara, Allah’ın kendisine vararak bizi onunla kavuş- turabilen hakikat diye adlandırılabilir.” 26 İ.Annenski(1855-1909) için ise bu düşünce daha karışık şekildeydi. O bayağılık ve rutinliğe karşı olan ha- yata hükmetmemek gerektiğini savunuyordu. Rus sembolizmi bünyesinde karışık ve çelişkili yönleri bir araya geti- rip onları içinde barındıran bir dünya görüşüdür. Bu açıdan 1900’lerde Rus sembolizminin bünyesinde üç grup fark edilmekteydi. Bunlardan ilki iki asrın kavşağında kendilerini ‘dinî topluluk’ adı altında tanıtan bir grup idi. Sanatı tanrı arayışı düşünceleriyle birleştirmeye çalışan bu grubun önde ge- len isimleri N. Minski (1855-1937), D. Merejkovskiy, Z. Gippius idi. 1890’larda edebî ortamda seslerini duyuran bu isimler Rus edebiyatının ge- leneklerine açıkça itiraz ederek sanatta ‘yeni’ prensipleri öne sürdüler. E- serlerinde özgürlük yanlısı ve yaşamın sıkıntılarını konu alan bu yazarların Nadson (1862-1887) ve Nekrasov’dan (1821-1877) çok etkilendikleri bi- linmektedir. 27 90’lı yıllarda sembolizmi teorik açıdan pekiştiren bir çok çalışma yapıldı: N. Minski’nin Pri Svete Sovesti (Vicdanın Işığında), D. Merejkovski’nin O Priçinah Upadka I O Novıh Teçeniyah Sovremennoy Russkoy Literaturı (Çağdaş Rus Edebiyatının Sükut Nedenleri ve Yeni A- kımları Hakkında), A. Volınski’nin (1863-1926) Russkiye Kritiki (Rus Eleştirmenleri), K. Balmont’un (1867-1942) Elementarnıye Slova O
lışmalarda sembolizmin siyasî, estetik ve ahlâkî pozisyonu açıklandı ve sanatta bireycilik ve öznellik kavramı ön pl na çıkarıldı. Sembolistlerin basın ve yayın imk nları genişti. “Mir İskusstva”, “Novıy Put’”, “Vesı”, “Zolotoye Runo” adlı dergileri, Skorpiyon, Musaget, Grif gibi yayın evleri vardı.
1892 yılında yazmış olduğu Çağdaş Rus Edebiyatının Sukut Nedenle- ri ve Yeni Akımları Hakkında makalesinde Merejkovski gerçekçi sanatı 19 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 246
yy. sonunda onun yerine geçmekte olan sanatla kıyaslayarak, şöyle der: “19. asırda aklın mücadelesi ile dolu oluşu, çağdaş edebiyata yansımadan ede- mezdi”. 28 Yazara göre yüksek ilâhî kültürün yokluğu, muhteşem teknik tas- virlerin arasında yüksek barbarlık – tüm bunlar kitlenin sanata münasebetini belirledi. Ve bu münasebet şu sözlerle ifade edilmiştir: “Sanat materyaliz-
sembolün temelinde ne vardı? Merejkovski makalesinde Goethe’nin Eckermann’la konuşmasına dayanarak onlar arasındaki gerçek, ideal, güzel olanlar hakkında konuşmayı aktarır: “Gerçeklik nedir kendiliğinde? Olan- ları gerçekçi olarak tasvir bizlere haz verir. Aynı zamanda da belirli şeyler hakkında daha açıkça bilgilendirir, fakat en iyi olan bu bizim idealimizde olandır ki şairin kalbinden çıkıyor. Şiirsel eser her ne kadar ölçülemez ve akıl almazsa, o kadar da güzeldir” diyen Goethe’yi Merejkovski 19. yy. büyük natüralist şairi olarak adlandırarak onun söylediklerine katılır ve şöyle der: “Şiirsel eser sembolik olmalıdır. Peki sembol nedir? Gerçekçi
29 Düşüncesini derinleştirmek için Merejkovski şöyle der: “Şiirde söylenmemiş ve sembolün güzelliği arasın- dan ışıldayan şey sözle ifade edilenden daha çok kalbi etkiler.” 30 Merejkovski şiirdeki sanat nesnesinin, ilham veren, parlayan, şeylerin ara- sından sembolizmin kendi üslubunu yarattığını söyler. O, karakterlerin de sembol olabileceğini söyleyerek buna Don Kişot, Hamlet, Don Juan vb ör- nek gösterir. Merejkovski’ye göre semboller düşüncenin sınırsız yönünü ortaya koyar, kelime düşünceyi sadece belirler ve sınırlandırır. Böylece Merejkovski bu makalesinde sembolist sanatın üç temel özelliğini şöyle sıralar: mistik konu veya içerik, semboller ve sanat duyarlığının sınırsızlığı (mistiçeskoye soderjaniye, simvolı i rasşireniye hudojestvennoy vpeçatlitel’nosti) 31 . Mistik içerik denildiğinde yazarın materyalist dünyanın sınırlarından günlük yaşantının üzerine çıkışı, doğaüstü, erişilmez güçlere atılımı ve dinî telakkiye işaret edildiği anlaşılmaktadır. Sembol gerçek dün- ya ile ilahî dünya arasında temel araçtır. Temel özelliklerin üçüncüsü olan sanat duyarlığının sınırsızlığı sembolistlerde farklı seviyelerde izlenmiştir. Bu bir empresyonist üslûbun özelliğidir. Yani sezilmesi güç ve ani olan detayların, izlenimlerin ve işaretlerin yazarca yakalanması ve iletisidir. Me- sela, bu durum K. Balmont’un şiirlerinde sıkça görülmektedir. Aynı za- manda şiirin müzikle uyumu da bu anlamda önem arz etmektedir. Seslerin âhengi, duygusallığı artırmak için kullanılan yöntemler, yazarın aradığı öl- çü, kafiye ve ritimler bu kavramın içerisinde yer almaktadır. Merejkovski bu makalesinde şöyle der: “Bizler hayata iki bakışın, iki
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 247
katılımcılarıyız”. 32 Bu mücadele tabii ki maddîlikle mânevîliğin, materya- lizmle idealizmin, îlâhîlikle dünyevîliğin, inançla ateizmin mücadelesiydi. K. Balmont Sembolik Şiir Hakkında Sıradan Şeyler adlı makalesinde şöyle der:
şöyle cevaplar:”Bu şiir organik olarak zoraki olmayan iki içeriğin karışımı- dır: gizli soyut düşünce ve gözle görülür güzellik, ve bunlar, biri diğeri kolayca ve doğallıkla bir birine karışıyor, yaz sabahındaki suyun ‘güneş ışığıyla ırmağa armonik karışımı gibi’ semboliklik imalı ve kapalı sözlerin ifadecisi gibi, yaseminlerin zarif nefesiyle veya sağır sesiyle kehânetin ha- bercisi önsezi çağrıştıran... şair sembolik eserini yazdığında soyuttan so- muta gider, düşünceden karaktere veya nesneye iner – onun yapıtıyla tanı- şan resimden onun kalbine yol bulur, araçsız karakterlerle, kendi özgür varlığıyla manevî idealindeki gizlilikle, ona iki kat güç verir. ...Sembolizm – ilahi bir güçtür, yeni düşünce, renk ve sesleri bileşimlerini tahmin eden ve bu tahminde bazen de yansıtılmayan güvenirlikle. Bunlar öyle kolay ve doğal karışıyorlar ki...” 33 “Dinî topluluk” grubunun yanı sıra 1890’larda edebiyat alanında ken- dilerini tanıtan ikinci grubun temsilcileri edebiyata saf sanat olarak bakmayı ve kelimeye ciddî anlamda değer vermeyi öne sürdüler. V.Bryusov ve K. Balmont tarafından yönlendirilen bu yazarlar grubu, hayatı empresyonist algılayışları, Rus şiirinde saf sanatsal değerlerin onarımını ve yenilenmesini görev olarak üstlendiklerini bildirdiler. Bu grup dönemin edebî eleştirmenle- ri tarafından ‘Büyük Sembolistler’ diye adlandırıldı. Bu edebî ortama sonra- dan katılanlar - Andrey Belıy (Boris Nikolayeviç Bugeyev) (1880-1934), Vyaçeslav İvanoviç İvanov (1866-1949), Aleksandr Aleksandroviç Blok (1880-1921) ve Vladimir Sergeyeviç Solovyev (1853-1900) ise ‘Küçük Sembolistler’ olarak adlandırıldılar. Konstantin Dmitriyeviç Balmont (1867-1942) melodik şiir ustası ola- rak bilinir. ‘Şiir bir sihirdir’ tezinde şiirin de müzik gibi melodisi olduğunu söyler ve her sesin anlamını açıklar. Balmont; sözü mucize, harfleri büyü, şiiri ise seslerin ahengi diye adlandırır. Fransız şairi Artur Rimbaud’un izin- den giden Balmont seslerin anlam alfabesini tertip eder. Sembolizmin bir edebî olay olarak kendini tanıtmasında 1894-1895 yıllarında üç ciltlik Rus Sembolistleri kitap serisinin yayınlanması büyük rol oynadı. V. Bryusov (1873-1924) tarafından yayına hazırlanan bu kitaplar büyük yankı uyandırdı. Bryusov 1903 yılında yazdığı Sırların Anahtarı
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 248
adlı makalesinde sembolizmin ne olduğu sorusuna yandaşlarından farklı yaklaşmaktadır. O, sembolizmi gerçekçiliğe karşı göstermez, her ikisinin doğal olarak birbirinin yanında olduğunu ileri sürer ve “(...) Sanat dünyayı
34 Avreliy, Bakulin ve Nelli gibi takma adları bulunan Bryusov Rus Sembo- lizminin sayılı isimleri arasında yer almaktadır. Bryusov’a göre sanat, sanatçının kendisine karanlık, gizli his ve duy- guları arayıp bulma teşebbüsünden doğar. Bir şiirden beklenen şey şuural- tında doğan ve kaybolan anlık düşünce ve duyguların hareketini yakala- maktır. Sanat irrasyonel, fantastik dünyayı ve şuuraltını çevremizde olan karşıtlıkları, kolay ifade edilmeyeni kelime ve biçimde vermektir. Bu görevi sembol yüklenir. Müziğin sözleri şiirin kendisinden daha önemlidir. Biçimin şekil üzerindeki gücünü itiraf etme hassaslığı, ‘aristokrasi ruhu’nun uygun- luğu, ‘saf sanat’ yaygınlığı onu hayattan ve toplumsal problemlerden izole etmektedir. Schopenhauer felsefesinden etkilenen Bryusov şöyle yazar: ‘Sa- nat dünyayı mantık yoluyla değil farklı şekilde idrak etmektir. Sanat diğer alanlarda adlandırdığımız keşiftir. Sanat yaratmak ebediliğin kapısını aç- mak demektir. Biz ebedî-ezelî bir yalanın arasında yaşıyoruz. Düşünce ve ardından da bilim bu yalanı açığa çıkarmada güçsüzdür. Fakat... umut var. Bu umut ani haz, olağanüstü sağduyudur. Onlar dünyevi olayların farklı idrakini sağlıyor, onların dışarıda olan köklerinden derinliğine, kalbine dek inerek ’ 35 Bryusov sembolistlerin yayın organları olan Skorpion’da görev alır, Severnıye Tsvetı adlı almanağın ve sembolistlerin merkezi yayın organı olan Vesı adlı derginin yayıncılığını üstlenir. M.Gorki, Bryusov’un “en kültürlü Rus yazarı” olduğunu söyler. 36 A. Belıy ise Bryusov’u “ihtirasların şairi’ olarak adlandırır. 20.yy başlarında sembolizm aktif bir dünya görüşü olarak dikkat çe- ker ve yeni yeni isimler duyulmaya başlar: A.Blok, A.Belıy, Vyaç. İvanov, S. Solovyov, İ. Annenskiy, G. Çulkov, M. Voloşin vb. 1900’lü yılların başlarında ‘Küçük Sembolistler’ (Mladosimvolistı) a- dı altında ortaya çıkan grup, dünyayı felsefî-dinî açıdan algılama yanlısıy- dılar. Vl. Solovyev’in felsefesinin etkisinin güçlü olduğu bu yazarlara ve şairlere A. Blok, A. Belıy, Vyaç. İvanov. S. Solovyev, Ellis dahildi. Sembolizm bayrağı altında gerçek sanata karşı tutumlarıyla bir araya gelen bu grupları aslında birbirinden çok ayrı şekilde ele almak mümkün Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 249
değildir. Çağdaş edebiyatın ‘gerçek’ sanatın taleplerine cevap veremediğini öne süren sembolistler kısmen haklıdırlar. Onlar kendilerini sanatı ‘onar- mak’ sloganının fedaileri diye adlandırırlardı. Fakat daha önce söylediğimiz gibi bu ‘yeni keşif’ onlardan önce 18 yy. başlangıcında yapılmış ve Goethe tarafından fevkalade formüle edilmiştir. Sembolistlerin gerçek hakikate nef- reti açıktı; 19. yy. sonu 20. yy. başlarındaki hayat şartları zordu. İşte bu ne- denlerden sembolistlerin çoğu ‘kahrolası yaşam, çekilmez hayat’, ‘kurtuluş yolu – ölüm’ diyerek gerçeklikten kaçmak istiyorlardı. 20 yy.’ın ilk on yılında sanat, özellikle de dil sadece biçim ve içerik yönüyle değil, bunların katkıları bakımından da ele alındı. Bu konuya derin ve anlamlı bir cevap A.A.Blok’tan gelir. Blok 1908 yılında yazdığı ‘Üç Ko- nu’ adlı makalesinde bu durumun altını özellikle çizer ve tüm akımlardan olan sanatçıların önüne sanatın faydalı olup olmadığı sorusunu koyar. Ken- dilerini ‘sanata çağırılmışlar’ (prizvanniki) diye adlandırılan sanatçılar için bu bir fırsat niteliğindedir. Ve zirveye tırmanış başlar. Herkes için belli bir zamanda ve oranda şu soru gündeme gelir: ‘güzellik ve fayda’. Döneminin düşünce ve güzellik kavramı arayışında olan Blok var o- lan düzenin sosyal ve siyasî açıdan yıkılmasını bir kaptanın diliyle şöyle anlatır: ‘Geçiş dönemleri gecelerimiz belki de dünyanın hiçbir yerinde ol-
Burada Blok gece zifiri karanlıkta gemisini boğazdan – sert, sivri, kayalara çarpmadan, onu yaralamadan geçirmek için gücü yetmeyen kaptanı döneminin güzellik duygularını gerçekte var olan engellerden, zarar verebilecek şeylerden korumaya çalışan şairlere benzetir. Her ikisi de başarmaya mecburdur. Birisi gemiyi boğazdan geçirmeli, ikin- cisi güzellik duygusunu insanlara aktarmalıdır. Her ikisinin yolunda kin dolu ve onlara zarar vermeyi hedefleyen güçler vardır. Blok sonuç olarak fikrini şöyle tamamlar. ‘Günümüzün sanatçıları ‘nasıl’ ve ‘neyi’ konusunu
Blok’un 1910 yılında Apallon adlı dergide yayınlanan Rus Sembo- lizminin Çağdaş Durumu adlı makalesinde sembolizm, sanatın çağdaş du- rumu, yazar ve okur ilişkisi gibi konularla ilgili düşünceleri geniş şekilde yer almaktadır. Rus Sembolistleri arasındaki muhalif görüşler, gruplaşmalarla sonuç- lanır. Bu Vesı dergisinde daha da yoğun bir şekilde yaşanır ve yayın heye- tinde olan Bryusov 1909 yılında derginin yayın heyetinden istifa eder. Ye. Lyaçkov’a yazdığı bir mektubunda bu konu hakkında şöyle der: “Onlarsız
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 250
da ben başbuğum. Geçmişte dekadan denilenlerin içerisinde bu gün ben bir düşman kampında esir gibiyim” ‘Küçük Sembolistler’ ‘Büyük Sembolistlerin’ felsefî-estetik görüşle- rini kabullenmeyerek onların ‘saf’ sanat teorisini, pasifliğini, gerçeklikten uzaklaşmalarını romantik hayâl dünyasına kapanmalarını reddettiler. Onlar şiirde formalist müzik yöntemleri teorisine karşı çıkarak bu kaostan çıkış yolları aramaya çalıştılar. Ama her ne kadar böyle söylense de ‘Küçük Sembolistler’in mesela, Belıy’ın, Blok’un, Vyaç. İvanov’un, S. Solovyov’un, Ellis’in sanatında da aynı motiflerin varlığı gözlenmektedir. Onlarda da dünyanın fantastik güzelliği, uzakların mest edici hayâlleri, ula- şılamazlığın büyüsü ve ‘saf’ sanata can atış temel konulardı. Onlar deka- danlığı aynı dekadan temellerle yenilemek için çaba gösteriyorlardı. ‘Küçük Sembolistler’ ‘Büyük Sembolistler’in ilahîleştirdikleri Nietzsche’nin bireyci felsefesine ve Schopenhauer’in pesimizmine karşı çıkarlar. İkinci kuşak olan bu sembolistler burjuva kapitalist şehrini eleşti- rip, kendilerini şehir uygarlığının, makine ve tekniğin düşmanı diye adlan- dırdılar. Onlar halkçı ve slavyanofil 38 düşünceleri bir şekilde restore etmeye gayret ediyorlardı. Halka, köylüye, hatta siyasî olaylara bile yaklaşmaya çalıştılar. Bu düşünceler olanlara tepki niteliğini taşıyordu. Vyaç. İvanov’a göre eğer dinî içerikli bir eser tiyatrolarda değil, bir oyun gibi meydanlarda, sokaklarda yani topluma hitap edecek bir yerde oy- nansa, izleyiciler gerçek Hıristiyanlığa, gerçek inanca döndürerek, tüm top- lumsal eksikliklerden arınarak yeni bir ‘Hıristiyan sosyalizmi’ yaratmak mümkündür. Ve bu yolla da dünyayı beladan, yani devrimden kurtarmak mümkündür. Her iki grup dinî mistik bakışları doğrultusunda bir bütün ha- linde birleşerek çöküşe doğru yol aldılar. A.Belıy, bu gruptakilerin isteği üzerine bu yolda birleşen yazarlara rehberlik yaptı. Fakat o, sembolistlerin ikili kavramını arka pl na iterek sadece ikinci tarafı muhafaza etti - Absolyüt fanteziyi - ‘ben’i . ‘Büyük Sembolistler’den farklı olarak ‘Küçük Sembolistler’ ilk olarak dünyayla bağlarını itiraf ettiler ve güzelliğin yardımıyla (Bu ilk olarak har- moni/uyum, 1905 devrimi sonrası ise mücadele kaosu gibi anlaşıldı.) çir- kinliğin değiştirilebilmesini mümkün saydılar. İkincisi, bireycilik ‘Küçük Sembolistler’de arayışla yenilendi. Bu ise yeni kahraman, yeni kişilik ve kimin ‘ben’inin halkın hayatıyla daha çok bağlantılı olduğu arayışı idi. Ü- çüncü fark ‘Büyük Sembolistler’ Hıristiyanlık, antik dönem edebiyat ve mitolojisiyle ve romantik geleneklere bağlarıydı. Fakat ‘Küçük Sembolist- ler’ antik mitolojinin genel halk motiflerinin mirasçılarıydılar. Vyaçeslav
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 251
İvanov’un sanatında antik mitolojinin halka eğilimli motifleri, A. Blok’ta Rus folkloruna ve Slav mitolojisine sık sık yer verilmektedir. Dördüncü fark sembol kavramında anlam değişikliğidir. Semboller ilahi kavramlardan dünyevîliğe indi ve sosyal, siyasi, tarihi semboller de kullanılmaya başladı. Blok’un sanatındaki Rusya tarihinin işlenişi, ‘Kulikova silsilesi’ bunların bir göstergesidir. 1905-07 yılları arasında sembolik sanatın başlıca konusu, devrimi sanatla bağdaştırmak, devrimle sanat arasında bağ yaratmak idi. Bu problem iki karşıt akımı hayata geçirdi. İlki, devrimin dağıtıcı, yıkıcı fela- ketinden sanatı kurtarma amacını üstlendi. Bu akımın başında V.Ya. Bryusov’un yönettiği Vesı adlı dergi vardı. İkinci akım sosyal mücadele konusunda estetik merakın peşindeydi. Bu akımın başında büyük sanat ba- sireti olan A. Blok bulunuyordu. Sanatı halkın yaşamına ve taleplerine ce- vap verecek, vatanın, halkın, Rusya’nın kaderinin ön pl nda geleceği bir sanatı savunuyordu. 1907-11 yılları arasında, Stolıpin İrtica rejimi 39 döne-
minde dekadanların ‘estetik isyanı’ ve ‘genç sembolistlerin’ estetik ütopisi kendilerini yok eder. Bunların yerine sonuç olarak geçmiş sanatın taklidini yapan ‘kendi değerindeki estetizm’ kavramını kuran üslûpçu sanatçılar ge- çer. Sembolizmin krizi onların temel yayın organları olan Vesı, Zolotoye Runo gibi dergilerinin 1909 yılında kapanmasına ve bir yıl sonra ise bu a- kımın tamamen feshine sebep oldu. SONUÇ Dekadanlık bir okul değil bir görüş olduğu için farklı okul ve akımlar tarafından benimsendi. Dekadan dünya görüşünün temelinde gerçekliğin kişisel algılanışı, gelenekselciliği reddetme, güzelliği sanatın objesi ol- maktan çıkarma ve yaşamın çirkin, hatta iğrenç ve korkunç yönlerine eği- lim vardır. Sanatçı, onlar için yüce, sıra dışı bir varlıktı. Dekadanlara göre sanat her türlü toplumsallıktan soyutlanmalı, edebiyatın objesi, insanın şuuraltı dünyası, mistik eğilimler ve benzeri konular olmalıydı. Buradan yola çıkarak dekadanlığın bir edebî yöntem veya bir akım değil, bilinçaltını olgularla putlaştıran, mistik ruh halini, hayata karsı kırgınlığı ve benzeri ruh hallerini yelpazesine alan, gerçekliğe öznel yaklaşımın inkarı anlamında irrasyonalist, sezgisel bir dünya görüşü olduğunu görmekteyiz. Dekadan görüş her ülkede aynı şekilde değildir. Dekadanlık ülkenin kendine özgü millî spesifiklikle izlenmektedir. Fransa’da bir sanat üslûbu ve teknik bir sorun, Almanya’da felsefî bir sorun, İngiltere’de davranış tarzı, dünyayı idrak ve algılamayı sorgulamak anlamı taşıyan Dekadanlık Rus- ya’da edebî ve felsefî ağırlığının yanı sıra üslûp, tarz ve tekniğe verilen önemle dikkatleri çekti. Edebiyatın toplumsal görevlerin, ideolojik ve siyasî Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 252
hizmetin dışında tutulmasını talep eden Rus sembolistleri sanatın belirli bir ideale, düşünceye hizmet etmesi gerektiğini savunuyorlardı. Sembolizm geleneksel demokratik Rus düşüncesine, klâsik edebiyattaki vatandaşlık geleneklerine karşı çıkarak devrimci-demokratların aleyhine estetikte idea- list felsefî hareket başlattı. Rus dekadanları aynı zamanda sanatın ve kültü- rün toplumsal görevlerin hizmet alanından çıkarılmasını talep ediyorlardı. Fransız sembolizminden etkilenmiş olduğu kabul edilse de Rus Sem- bolizmi toplumsal, tarihî ve siyasî koşullar nedeniyle farklı boyutlarda iz- lenmiş ve kendine özgü çizgilerle gelişmişti. Sembolizmin Rus edebiyatında uzun yıllar egemen olan ‘Sanat sanat içindir’ tezi sembolistlerin edebî manifestosu olarak bilinmektedir. Fakat farklı yazarların açıklamalarında bunun hiç de böyle olmadığını görürüz. Z.Gippius bu konuya sert çıkarak sanatın sanat için oluşunu bir ölüm, bir yozlaşma gibi açıklar. 40 Sembolistler sanatta sembolü ön plana çıkararak ona önem verdiler. Sembolistler sembole idrak edilemeyen, gözle görülemeyen gizli olan her şeyin ifadecisi gibi bakarak ona derin ve felsefî kavramlar yüklediler ve sembolü bütün düşüncelerin ifadecisi ilan ettiler. Rus sembolizmi bünyesinde karışık ve çelişkili yönleri bir araya geti- rip onları içinde barındıran bir dünya görüşü olduğundan kendi içerisinde gruplara da ayrılmıştır. Sanatın belirli bir ideale, düşünceye hizmet etmesi gerektiğini savunan sembolistler için doğal olarak ‘belirli bir ideal, dü-
bolistler’ gibi gruplarda isimlerinden bahsedilen sembolistlerin kendilerine özgü zevkleri, talepleri ve sanattan beklentileri vardı. Dekadan görüşü benimseyen Rus Sembolizmi, ömrü kısa olsa da, edebiyatta bir edebî zevkin oluşturulmasında rolü ve hizmeti inkâr edilemez çok sayıda ünlü isimler yetiştirdi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 253
Kaynakça 1. Aleksandr Blok Andrey Belıy Dialog poetov, Moskova, 1990 2. Blok A., Stihovoreniya i poemı, Moskva, ‘Hudojestvennaya literatura’, 1973 3. Blok A., Stihotvoreniya, tom I, Biblioteka poeta, Malaya seriya No 56, Moskva, ‘Sovetskiy pisatel’’, 1938 4. Burlakov N., Pelisov G., Uhanov İ.,Russkaya literatura XX v., Dooktyabrskiy period, Uçpedgiz, Moskva, 1961 5. Ensiklopediçeskiy slovar’ yunogo literaturoveda, Moskva ‘Pedagogika’, 1988 6. Erdoğan Alkan, Sembolizm, Deyiş Yayınları, 1985 7. Gippius Z.N., Opıt svobodı, İz-vo ‘Panorama’, 1996 8. Gorkiy M., Sobr. Soç. V tr,dçati tomah, Gos izd-vo Hudojestvennoy Literarı, Moskva, 1953, tom 23 9. Gürsel Aytaç, Edebiyat Yazıları III Gündoğan, 1995 10. Gürsel Aytaç, Genel Edebiyat Bilimi, Papirüs, 1999 11. İstoriya russkoy literaturı v çetıreh tomah, tom çetvertıy, Leningrad,’Nauka’ 1983
12. İstoriya zarubejnoy literaturı, (Vtoraya polovina XIX-naçalo XX vekov) (Avtorı:T.V.Kovaleva, E.A.Leonova, T.D.Kirillova), Minsk, ‘Zavigar’, 1997 13. Kısa Estetika Luğati, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü, 1970 14. Kratkiy fiilosofskiy slovar’ , Pod redaktsiey M.Rozentayla i P. Yudina, Gosudarstvennoye İzd-vo politiçeskoy literaturı, 1954 15. Kratkaya literaturnaya entsiklopediya, tom 5, İzd-vo ‘Sovetskaya Entsiklopediya’ Moskva, 1968 16. Merejkovskiy Dmitriy, İzbrannoye, Kişinev, 1989 17. Prof.Dr. Akdes Nimet KURAT, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTKB, 1993 18. Sternin G.Yu., Hudojestvennaya jizn’ Rosii 1900-1910-h godov, Moskva, ‘İskusstvo’ 1988 19. Russkaya Literatura naçala XX veka, Dooktyabrskiy period, ‘Viçşa şkola’, Kiyev, 1970 20. Russkaya Literatura XX veka, Dooktyabrskiy period, N.Burlakov, G. Pelisov, İ.Uhanov, Moskva 1961 21. Russkaya Literatura XX veka, Dooktyabrskiy period, A.A.Volkov, İzd-vo ‘Prosveşeniye’, Moskva, 1970 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 254
22. Russkaya Literatura XX veka, Dooktyabrskiy period, Hrestomatiya, Sostovil N.A.Trifonov, İzd-vo Prosveşeniye, Moskva, 1971 23. Russkaya Literatura XX veka, Sostaviteli: Svetla Lenkova, Georgi Rupçev, Prosveta, Sofiya, 1994 24. Suut Kemal Yetkin, Edebiyatta Akımlar, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1967 25. Trubina L.A., Russkaya Literatura XX veka, Moskva, İzd-vo ‘Flinta’ i ‘Nauka’ 1999 26. Volkov A.A., Russkaya literatura XX veka, Dooktyabrskiy period, İzd-vo ‘Prosveçşeniye’, Moskva 1970
1 Prof. Dr. Gürsel Aytaç Dekadans Edebiyatı teriminden bahsederken onu burjuva döne- minin çökmekte oluşu bilinciyle yaratılan bir kriz edebiyatı diye bahseder. Bkz.: Prof. Dr. G. Aytaç, Genel Edebiyat Bilimi, Papirüs, 1999, s. 217
2 İstoriya Russkoy Literaturı, tom IV, Leningrad, ‘Nauka’, 1983, s.421; A.A. Volkov, Russkaya Literatura XX Veka, (Dooktyabrskiy period), İzd-vo ‘Prosveşeniye’, Moskva, 1970, s. 385. (Bundan sonra bu kaynakçanın ismi, Volkov, 1970 kısaltmasıyla kullanılacaktır. Verilen sayfa numaraları ise bu baskıya ait olacaktır.)
3 Türkçesi “Tersine”, 1884
T.V. Kovaleva, E.A.Leonova, T.D.Kirillova, İstoriya Zarubejnoy Literaturı (Vtoraya polovina XIX-naçalo XX vekov), Minsk, ‘Zavigar’, 1997, s.15. (Bundan sonra bu kay- nakçanın ismi Kovaleva/Leonova, kısaltmasıyla kullanılacaktır. Verilen sayfa numara- ları ise bu baskıya ait olacaktır.)
5
politiçeskoy literaturı, 1954, s. 541-542.
6 Kovaleva/Leonova, s.15.
7 Erdoğan Alkan, Sembolizm, Şiir Akımları, Deyiş yayınları, s. 13 8 Kovaleva/Leonova, s.15
9 a.g.y., s.15-16
10 a.g.y., s.16 11
12 Kratkiy Filosofskiy Slovar’, s.160 13 Kovaleva/Leonova, s.6-7 14 Volkov, 1970, s.259 15 a.g.y., s. 259
16 Kratkiy Filosofskiy Slovar’, s. 541 17 a.g.y., s. 541-542
18 Volkov, 1970, s. 392 19 a.g.y., 1970, s. 259 20 İstoriya Russkoy Literaturı, tom IV, s.421 21 Gippius Z.N., Opıt Svobodı, İz-vo ‘Panorama’, 1996, s. 6 Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 13 Yıl : 2002 (239-255 s.) 255
22 İstoriya Russkoy Literaturı XX Veka. Pod redaktsiey S.A.Vengerova: tom 1.SPb, 1914, ctr. 177, Bkz.: Volkov, 1970, s. 256 23 Bak: A.Gorlo ‘Ni v çem ne budet vam otradı!’ v knige: Dmitriy Merejkovskiy, İzbrannoye, Kişinev, 1989, s 542 24 M.Gorkiy, Sobraniye Soçineniy v 30 Tomah, Gos izd-vo Hudojestvennoy Literarı, Moskva, 1953, tom 23, s.131 25 Neohristiyanlık - 1901-1904 yılları arasında Peterburg’da faaliyet gösteren Merejkovski ve Z. Gippius tarafından yönetilen dini-felsefi dernekte savunulan bir gö- rüş. Onlar İsa peygamberi ilahi değil, insani yönleriyle vasfediyorlardı. 26 Russkaya Literatura Naçalo XX Veka, s. 258 27 a.g.y., s. 256
28 Russkaya Literatura XX Veka Dooktryabrskiy Period, Hrestomatıya. Sostavil N.A.Trifonov. iz-vo Prosveşeniye. Moskva, 1971. S. 370. 29 Russkaya Literatura XX Veka, Sost: Svetla Lenkova, Georgi Rupçev, Prosveta, Sofiya 1994, s 4 30 a.g.y., s. 4 31 Russkaya Literatura XX Veka, L.A.Trubina, Moskva 1999, s. 21 32 Russkaya Literatura XX Veka, Sofiya, 1994, s 4 33 a.g.y., 1994, s. 3 34 Volkov, 1970, s. 390 35 a.g.y., s. 390 36 Gorki M., Sobraniye Soçineniy v 30 t., Moskva, 1955, 29. Cilt, sf: 383. 37 Aleksandr Blok Andrey Belıy Dialog Poetov, Moskova, 1990, s. 367-368 38 1840’lı yıllarda Rus toplumsal ve felsefi düşünceyi tartışan bir akım yanlıları. Rus- ya’nın Batı’dan farklı bir yolda, kendine özgü siyasi, toplumsal ve dini özellikleri ön planda tutularak ilerlemesi gerektiğine inanırlardı. Toprak köleliğinin, idam cezasının kaldırılması için mücadele etmeklerdi. Önde gelen isimleri: İ.S. ve K. S. Aksakov’lar, İ. V. ve P. V. Kireyevski’ler; onlara yakınlığıyla bilinen isimler: V.İ.Dal’, A.N.Ostrovski, F.İ.Tyutçev. Bkz: Sovetskiy Entsiklopediçeskiy Slovar’, 1990, 1234 39 Stolıpin irtica rejimi hakkında geniş bilgi için bkz.: Prof.Dr. Akdes Nimet KURAT, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTKB, 1993, s. 397- 401 40
Naçalo XX Veka, s. 258 Yüklə 258,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|