Rüzgâr tulumları rüzgârın yönü ve şiddeti hakkında fikir edinmenin pratik, görsel yöntemlerindendir

---

Rüzgâr

Bir

rüzgâr tulumu

. Rüzgâr tulumları rüzgârın yönü ve şiddeti

hakkında fikir edinmenin pratik, görsel yöntemlerindendir.

Rüzgâr,

atmosferdeki

havanın

Dünya

yüzeyine yakın,

doğal, çoğunlukla yatay hareketleridir.

Hava hareketlerinin temel sürücüsü, atmosfer

basıncının

bölgeler arasında farklı değerlerde bulunmasıdır. Rüzgâr,

alçak basınçla yüksek basınç bölgesi arasında yer değişti-

ren hava akımıdır, daima yüksek basınç alanından alçak

basınç alanına doğru hareket eder. İki bölge arasındaki

basınç farkı ne kadar büyük olursa, hava akım hızı o ka-

dar fazla olur. Rüzgâr sahip olduğu hıza göre esinti,

fırtına

gibi isimler alır.

Rüzgârın yönü rüzgâr gülü

,

hızı

ise

anemometre

ile ölçü-

lür. Anemometre, rüzgârın bir

pervaneyi

döndürme hı-

zından yararlanarak rüzgâr hızını gösteren basit ölçü ale-

tidir. Yükseklerdeki rüzgârlar,

balonlar

yardımı ile ölçül-

mektedir. Yükselme hızı bilinen balonlar belli yüksekli-

ğe gelince rüzgâr hızı ile yol almaya başlar. Balonun ha-

reketi gözlenir,

Trigonometrik

hesaplarla balonun birim

zamanda kat ettiği yol hesaplanır ve buradan da rüzgârın

hızı bulunur. Daha hassas ölçümler için balon ya

radarla

takip edilir veya balona bir telsiz vericisi monte edilir.

Okyanuslardaki akıntıların

ve

dalgaların

oluşmasına ne-

den olup, kıyıların şekillenmesinde etkilidir.

Kıyılarda

kıyı oku

,

tombolo

,

lagün

,

falez

gibi şekillerin oluşumu

dalgalarla ilgilidir. Karalarda ise özellikle

çöllerde

etki-

lidir. Çöllerde akarsu, buzul ve dalgalar etkili olmadı-

ğından tek şekillendirici güç rüzgârlardır.

Kumul

,

tafoni

,

yardang

,

çöl kaldırımı

gibi şekiller rüzgar ile ilişkili-

dir. Rüzgârların bitki sporlarını taşıyarak çiçeklerin döl-

lenmesini sağlaması bitki neslinin devamı açısından çok

önemlidir.

Yeldeğirmeni

ve

yelkenli gemilerde

gücünden

yararlanılan rüzgâr orman yangınlarında olumsuz etki ya-

parak yangının büyümesine neden olur.

1 Nedenleri

Yüksek basınç alanından, alçak basınç alanına akarken:

• Dünyanın dönüşü

• Yüzey sürtünmeleri

• Yerel ısı yayılması

• Başka

atmosferik

olaylar

• Yeryüzünün

topografik

yapısı

rüzgârın yönü ve türbülansın varlığı veya yokluğu gibi ni-

teliklerini değiştirir.

Rüzgâr, alçak (

siklon

) ve yüksek (

antisiklon

) alanlarda

farklı özellikler taşır.

Siklon içerisinde;

•

Basınç

radyal olarak içe doğru,

•

Santrifüj

kuvvetler dışa doğru,

•

Coriolis kuvvet

dışa doğru

etki eder.

Antisiklon içerisinde;

• Basınç değişmesi radyal olarak dışa doğru,

• Santrifüj kuvvet dışa doğru,

• Coriolis kuvvet içe doğru etki eder.

1

---

2

3 RÜZGAR AŞINIM VE BİRİKİM FAALİYETLERİ

Bütün bunların etkisi sonucunda rüzgâr

eşbasınç

çizgile-

rine dik olarak yoluna devam eder. Bu hatların çizilme-

siyle

meteoroloji

haritaları elde edilir. Yüzey sürtünme-

leri ve Coriolis kuvveti rüzgârın eşbasınç çizgilerine dik

yönünü saptırabilir. Denizlerde bu sapma açısı 20°, kara-

larda ise 30° ile 45° arasında olabilir.

Atmosferin

alt tabakalarında meydana gelen rüzgârlarda,

yerin ısı ve mekanik özelliklerinden dolayı

türbülans

olu-

şur. Türbülans yapmadan basınç alanları arasında dolaşan

rüzgârlara, meyilli rüzgârlar denir. Eğer karadan denize

doğru hafif meyilli eserse

logaritmik

olarak alçalan bir

spiral hat çizerek ilerler. Düz bir hat yerine spiral çizil-

mesine yol açan kuvvet yine Coriolis kuvvetidir. Kuzey

yarımkürede bu spiralin dönüşü saat ibresi yönünde, gü-

ney yarımkürede saat ibresinin tersi yönündedir. Atmos-

ferin üst tabakalarında rüzgâr hızı saatte 400 km'ye kadar

çıkabilir.

2

Türleri

Bölgelere ve meydana geliş nedenlerine göre isimler alır.

Atmosferdeki genel hava dolaşımına bağlı olarak meyda-

na gelen Sürekli rüzgarlar;

•

Kutup rüzgarları

: Kutuplardan 60. enlemlerdeki al-

çak basınç alanlarına doğru eserler.

•

Batı rüzgarları

: 30° enlemlerindeki

Dinamik yüksek

basınç

alanından ve 60° enlemlerindeki

dinamik al-

çak basınç

arasında kuvvetli eserler.

•

Alizeler

: Kuzey yarımkürede kuzeydoğu yönünden,

güney yarımkürede güneydoğu yönünden devamlı

ve kuru esen rüzgar. Alizeler 30° enlemlerindeki

dinamik yüksek basınç

alanından ekvatordaki tro-

pikal alçak basınç alanlarına doğru eser.

Yaz ve kış atmosfer basıncında ters yönde değişiklik ol-

ması ve bölgede basınç alanları arasında büyük fark ol-

masından meydana gelen rüzgârlara ise

muson

rüzgârları

denir. Yazın karaya, kışın denize doğru eser. Kış musonu

soğuk ve kuru, yaz musonu oldukça nemlidir.

Rüzgârlar bulundukları bölgeye göre de özellikler taşırlar:

•

Meltem

; kara ile deniz arasında eser. Öğle vakitleri

karalar ısınıp, alçak basınç sahası meydana getirince

denizden karaya doğru eser. Gece bunun tesiri çok

daha yavaş olur. Bu hava akımları vadilerle dağlar

arasında da meydana gelir.

• Soğuk mahallî (yerel) rüzgârlar zaman zaman mey-

dana gelen basınç farkından olur.

Adriyatik Denizi

ile Fransa'nın

Akdeniz

sahillerinde eser.

Bora

ismini

de alır.

• Sıcak yerel rüzgârlar, İsviçre Alpleri kuzey yamaç-

larını etkileyen kuru sıcak rüzgârlardır.

Fön rüzgârı

(Föhn) dağdan aşağı doğru esen rüzgarın adyabatik

olarak ısınmasıyla oluşur.

3 Rüzgar aşınım ve birikim faali-

yetleri

[1]

3.1

Türkiye'de Rüzgâr adları

Rüzgârlar estikleri yönlere göre isim alırlar. Kuzeyden

esene yıldız, güneyden esene kıble, doğudan esene gündo-

ğusu, batıdan esene günbatısı, kuzeydoğudan esene poy-

raz, kuzeybatıdan esene karayel, güneydoğudan esene ke-

şişleme, güneybatıdan esene ise lodos denir.

Türkiye'de Marmara, Trakya, Akdeniz, Karadeniz kıyı-

larında genellikle kuzey ve kuzeydoğuda poyraz rüzgâr-

ları hâkimdir. Bu rüzgârlar bahar aylarında bol miktarda

yağış getirir. İç bölgelerde kuzey ve güneyden gelen rüz-

gârlar hâkimdir. Güneybatıdan esen

lodos

sıcak ve bunal-

tıcıdır. Ege'de esen meltem rüzgârına imbat denir.

Yıldız, kıble gibi adlar İstanbul merkez alınarak konul-

muş adlardır. Uluslararası literatürde yönlere göre isim-

lendirilir (kuzey, kuzeydoğu, batı vs gibi).

Antalya

'da

“Lodos” denizden karaya eser,

Sinop

'ta karadan denize.

Lodos yön belirtir ve Güneybatı dan esen Rüzgârı tanım-

lar. Yani onun karadan denize mi, denizden karaya mı

estiği, karanın nerede denizin nerede olduğuna bağlıdır.

Yaşadığımız

atmosfer

,

oksijen

başta olmak üzere çeşitli

gazlardan

oluşmuştur. Gazlar hava

moleküllerini

meyda-

na getirirler. Basınç değişimlerine göre bu hava molekül-

leri, durağan halden harekete geçerler. Bir bakıma rüzgâr,

havanın yeryüzüne paralel gibi görülen ama aslında böyle

olmayan bir hava harekettir.

Hava

, daima

yüksek basınç

merkezinden

alçak basınç

merkezine doğru hareket eder.

Bu basınç farkı sonucunda rüzgâr doğar. Basınç farkının

oluşma sebeplerinin başında ısınan havanın yükselmesi

gibi bilinmesi gereken faktörler vardır. Bu basınç alanla-

rı kendiliğinden oluşamazlar.

Sıcaklık

birinci etkendir.

3.2 Günlük rüzgârlar

Genel hava basıncının etkisiz, durgun olduğu zamanlar-

da gece ve gündüz arası sıcaklık farklarının yaptığı ba-

sınç farklarından oluşan rüzgârlardır. Gündüzleri

karalar

,

denizlerden

daha çabuk ısınırlar. Dolayısıyla deniz üze-

rinde yüksek, kara üzerinde de bir alçak basınç alanı olu-

şur. Bunun sonucunda denizden karaya doğru bir rüzgâr

başlar. Bu rüzgâra deniz meltemi denir. Bu rüzgâr hızı, sı-

caklık arttıkça artarak ve öğlen saatlerinde en fazla hızına

ulaşır. Güneş batıp ve hava karardığında ise tüm bunların

tam tersi yaşanır. Kara daha çabuk soğuduğu için bu se-

ferde karadan denize bir rüzgâr esmeye başlar. Buna da

---

3

kara meltemi denir.

3.3

Yerel rüzgârlar

Bölgelerde genelde esen hakim rüzgârlardır. Dolayısıy-

la bölgesel isimlerle söylenirler. Bu rüzgârlar atmosferde

gezen gezici alçak ve yüksek basınç merkezlerinin yaptığı

rüzgârlardır.

3.4

Rüzgâr yönleri

Kuzeyli olan rüzgârlar (yıldız, poyraz, karayel) özellikle

kış aylarında havayı soğutucu etki yaparlar. Güneyli rüz-

gârlarsa ısıtıcı etki yaparlar.

Aralık ayı sonu, Ocak ve Şubat aylarınca oldukça şiddet-

li

lodos

rüzgârları görülür.

İstanbul

'a denizden gelen bu

rüzgâr denizi kabartarak, deniz ulaşımına ve denizcile-

re olumsuz etki yapar. Lodos Ege ve Akdenizde de kış

aylarında şiddetli eser. Yaz aylarında ise genelde kuzeyli

rüzgârlar hakimdir.

4

Kaynakça

•

Rehber Ansiklopedisi

5

Dış bağlantılar

•

Türkiye Rüzgâr Atlası

•

Dünyanın Rüzgâr Atlasları

(İng.)

[1]

http://fihl.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/54/12/751709/

dosyalar/2014_04/17103243_9.s%C4%B1n%C4%

B1fcorafyadkuvvetlersercanzengn.pdf

---

4

6 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

6

Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

6.1

Metin

• Rüzgâr Kaynak:

https://tr.wikipedia.org/wiki/R%C3%BCzg%C3%A2r?oldid=17160799

Katkıda bulunanlar: Robbot, Nevit, Citrat, Kor-

kut, Eşref, Dbl2010bot, Katpatuka, YurikBot, Denisutku, Noumenon, Ugur Basak, İncelemeelemani, FlaBot, Doruksal, Metal Militia, Re-

negade~trwiki, Nosferatü, Nihan, Dünya vatandaşı, Burak Onurlu, Kibele, Escarbot, Aliska, Dreamer, Thijs!bot, JAnDbot, Strider, Abuk

SABUK, Tema, Ayhan Tuğcugil, Düşünenadam, Eldarion, Zamanusta, VolkovBot, Rei-bot, TXiKiBoT, Levent, YonaBot, Sakhalinio, Bot-

Multichill, SieBot, Vikiçizer, Loveless, Mbaran, AlleborgoBot, Homonihilis, Idioma-bot, Berk zorlutuna, DragonBot, Takabeg, Melihsen,

Kalender15, Yenikonak, Acar54, Benevolent, WikiDreamer Bot, MelancholieBot, Théoden, Luckas-bot, Bekiroflaz, Nallimbot, Sadrettin,

Erdinckeles, ArthurBot, LaaknorBot, Khutuck Bot, Xqbot, Rapsar, TobeBot, Redguard, EmausBot, ZéroBot, YBot, Emperyan, Wiki-

tanvirBot, Lulali, ChuispastonBot, MerlIwBot, Peykbot, Caglarctr, Addbot, Ayrıntılı Bilgi, Oğuzhanktl, Kutuptakalanbilge, Teacher0691,

Ejdefil73, Diyapazon, Méarchlár, Ozanpinar, Kingbjelica ve Anonim: 101

6.2

Resimler

• Dosya:Anemoscopi.JPG Kaynak:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/57/Anemoscopi.JPG

Lisans: Public domain Kat-

kıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı:

Joanjoc

• Dosya:Commons-logo.svg Kaynak:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg

Lisans: Public domain

Katkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to be

slightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by

User:Grunt

and cleaned up by

3247

, based on the earlier PNG version, created

by

Reidab

.

6.3

İçerik lisans

•

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0

---

Document Outline

• Nedenleri 
• Türleri 
• Rüzgar aşınım ve birikim faaliyetleri 
  • Türkiye'de Rüzgâr adları 
  • Günlük rüzgârlar 
  • Yerel rüzgârlar 
  • Rüzgâr yönleri 
• Kaynakça 
• Dış bağlantılar 
• Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans
  • Metin
  • Resimler
  • İçerik lisans