S. 4 D ü n y a m ə d ə n I y y ə t s I y a s ə t I

---

« M ə d ə n i  h ə y a t » .- 2 0 1 2 .- № 7 .- S .3 9 - 4 4 .

D Ü N Y A   M Ə D Ə N İ Y Y Ə T   S İ Y A S Ə T İ

B u gün  in k işaf etm iş  h ər b ir dem okratik,  hüquqi,  dünyəvi  dövlət  öz  xarici  siyasət  strategiyasının beynəlxalq 

aləm də tanınm asına xüsusi  diqqət yetirir.

Ə gər  keçm işdə  dövlətin  fəaliyyətində  iqtisadiyyat  və  siyasət  əsas  aparıcı  qüvvə  hesab  edilirdisə,  m üasir 

dövrüm üzdə  m əhz  m ədəniyyət  siyasəti  dövlətin  əsas  prioriteti  hesab  edilir.  Zam an  ötdükcə  dünya  m ədəniyyət 

siyasəti  də  dövrün  yeni  xüsusiyyətlərinə  uyğun  olaraq  form alaşır.  A rtıq  m ədəniyyət  siyasəti  h ər  b ir  dövlətin 

m ühüm  əhəm iyyət kəsb  etdiyi prioritet sahələrindən birinə  çevrilm işdir.

İlk  dəfə  "m ədəniyyət  siyasəti"  anlayışı  1960-cı  ildə  fransız  m əm ur  A ndrey  M alro  tərəfindən  işlədilm işdir. 

D aha  sonra  m ədəniyyət  siyasətinin  qanunvericilik  bazası  yeni  istiqam ətlərdə  qurulm ağa  başladı.  1986-cı  ildə 

A vropa Şurası ölkələri A vropada geniş  yayılm ış  "M ədəniyyət siyasəti proqram ı"na başlanğıc verdi.

1997-ci  ildə  isə  "M ədəniyyət  siyasətinin  sistem ləşdirilm əsi  və  istehsalı  ittifaqı"  yaradıldı.  Bu  ittifaq 

beynəlxalq  səviyyədə  m ədəniyyət 

siyasəti  anlayışının 

tanınm ası  və  yayılm ası  sahəsində 

b ir 

sıra 

proqram lar 

qəbul

etdi.  1998-ci ildən etibarən 40-dan çox m ədəniyyət şəbəkəsini və təşkilatını birləşdirən forum  yaradıldı.

B u  gün  dünyada  qloballaşm aya  m əhz  qlobal  inteqrasiya  kim i  yanaşılır:  "Q loballaşm a  ölkələr  arasındakı 

iqtisadi,  sosial-m ədəni və  siyasi əlaqələrin inkişafı, ayrı-ayrı cəm iyyətlərin və m ədəniyyətlərin inanc və görüşlərinin 

tanınm ası,  m illətlərarası  əlaqələrin  genişlənm əsi  kim i  fərqli  görünən,  lakin  bir-biri  ilə  bağlı m əsələləri  birləşdirən 

b ir anlayışdır."

B aşqa  b ir  ifadə  ilə,  qloballaşm a  ölkələrin  sahib  olduqları  m addi  və  m ənəvi  dəyərlər  çərçivəsində  əmələ 

gəlm iş  m ünasibətlərin  m illi  hüdudları  aşaraq  dünya  səviyyəsində  yayılm ası  və  fərqliliklərin  bütünlük  və 

uyğunlaşm a  adı  altında  birləşm əsidir.  B u  gün  qloballaşm a  həyatım ızın  bütün  sahələrinə  təsir  edir.  M üasir  dövrdə 

qloballaşm a prosesi dünya iqtisadiyyatını d a sürətlə  əhatə  edir.

D ünya  ölkələrinin  sərbəst  şəkildə  dünya  bazarına  inteqrasiya  olunm ası  üçün  əlverişli  şərait  yaradır. 

Q loballaşan dünyada dövlətin sabaha hansı siyasətlə getm əsi,  hansı m araqları güdm əsi birm ənalı qarşılanm ır.  Çünki 

qloballaşm a prosesləri m illi m ədəniyyətin im kanlarını m əhdudlaşdıraraq bilavasitə m ədəni  siyasətə təsir göstərir.

M ədəniyyət  siyasəti  m illətin  m ədəni  irsinin  saxlanılm ası,  inkişafı,  artırılm ası  ilə  bağlı  dövlətin  (özəl 

qurum larla yanaşı) m aliyyələşdirdiyi, tənzim lədiyi və həyata keçirdiyi əm əli tədbirlər sistem idir.

"M ədəniyyət  siyasəti"  anlayışı  m ədəni  ölkələrdə  yaşayan  insanların  əksəriyyəti  üçün  çoxdan  adət  etdikləri 

anlayışdır,  çünki  cəm iyyətin  m ədəniyyət  sahəsinin  düşünülm üş  elm i  m üddəalara  əsaslanan,  m əqsədyönlü  idarə 

edilm əsi m ədəni ölkənin fərqləndirici əlam ətidir.

K eçən  əsrin  ortalarından  B M T   çərçivəsində  bütün  bəşəriyyətin  və  h ər  bir  ölkənin  m ədəni  genofondunun 

saxlanılm ası ilə  bağlı yanaşm a hökm  sürürdü.

M ədəni  diffuziyanın, yəni m ədəni dəyərlərin b ir m ədəniyyətdən digərinə kortəbii  şəkildə, nəzarətsiz  ixracının 

həm   m ənfi,  həm   də  m üsbət  cəhətləri  vardır.  O,  b ir  tərəfdən  xalqlar  arasında  ünsiyyətin,  dialoqun  yaranm asına 

im kan verir ki, bu da xalqların yaxınlaşm asına im kan yaradır.

D igər  tərəfdən  həddindən 

artıq  ünsiyyət,  m ədəni  dəyərlərin  digərlərinə  fəal  aşılanm ası  m ədəni

özünəm əxsusluğun itirilm əsi təhlükəsini üzə  çıxarır.

Eyni  m ədəni  nüm unələrin  bütün  dünyada  yayılm ası,  sərhədlərin  m ədəni  təsir  üçün  açıqlığı  və  genişlənən 

m ədəni ünsiyyət m üasir m ədəniyyətin qloballaşm ası proseslərinin cərəyan etdiyindən xəbər verir.

M üasir 

cəm iyyətdə  m ədəni 

xüsusiyyətin 

saxlanılm ası  sivilizasiyanın 

ən  yüksək  nailiyyəti 

kimi

qiym ətləndirilm əlidir.  Ə vvəllər  b una  diqqət  yetirilm irdi.  Tarixdə  b ir  m illətin  m ədəniyyətinin  digər  m ədəniyyət 

tərkibində həll  olunm ası faktları kifayət qədərdir.  Son b ir neçə  əsr ərzində A vropa dövlətlərinin  Latın A m erikası və 

A frika  ölkələrində  yeritdiyi  m üstəm ləkəçilik  siyasəti  b ir  çox  özünəm əxsusluğu  ilə  fərqlənən  m ədəniyyətlərin  yox 

olm ası ilə nəticələnm işdi.

Ə ksər hallarda m ədəni  siyasət sahəsində belə  suallar m eydana gəlir:

-m illətin m ədəni irsi necə qorunub  saxlanılır?

-m ədəni irs bütün etnik və  sosial qrupları əhatə edirm i?

-ölkədə  istifadə edilən dillər bərabər statusa m alikdirm i?

-ölkədə m ədəni və  dil diskrim inasiyası m övcuddurm u?

-rəsmi dövlət dili  əcdadların dilidir, yoxsa m üstəm ləkə  hökm ranlığının m irasıdır?

-yerli  (lokal) dillər (dialektlər)  dövlət tərəfindən nə  dərəcədə  dəstəklənir?

-bu dillər cəm iyyətdə  m ədəni  və  ictim ai  fərqlərin,  dil  qruplarının  arasında qarşıdurm anın aradan götürülm əsi 

üçün nə  dərəcədə  istifadə  olunur?

B u  gün  b ir  çox  ölkələrin  m ədəni  siyasətində  assim ilyasiya  m odelindən  plüralizm   m odelinə,  m ulti-m ədəni 

m odelə  keçid  baş  verir,  əvvəlki  dövrlərdə  m illi  azlıqlar  öz  m ədəni  ənənələrindən  və  dəyərlərindən  im tina  edərək, 

onları  dom inant  m illətin  ənənələri  ilə əvəz  edərdisə,  hazırda  fərd  həm   çoxluğun  m ədəniyyəti,  həm   də  etnik

m ədəniyyət istiqam ətində ictim ailəşm əyə üstünlük verir.

M ədəniyyət  siyasəti  m üəyyən  obyektiv,  ona  bilavasitə  təsir  göstərən  am illər  çərçivəsində  form alaşır.  H ər

---

hansı  ölkənin  m ədəni  siyasəti  barədə  təsəvvür  yaratm aq  üçün  onun  tarixi,  təbiəti,  coğrafi  şəraiti,  ictim ai  və  fərdi 

həyatın əsas  sahələri ilə üm um i, ilkin m əlum atlarla tanış olm aq başlıca şərtlər sırasındadır.

M ədəniyyət  siyasəti  özəl,  fərdi  m ədəni  ənənələrin,  m ədəni  dəyərlərin  inkişafına  im kan  yaratm alıdır.  Y alnız 

etnik xalqların m ədəni dəyərlərinə yaxından bələd olanlar b aşqa xalqların da m ədəni  dəyərlərini  asanlıqla öyrənm ək 

bacarığına  m alik  olurlar.  M ədəniyyətin  inkişafını  onun  ictim ai  dəyişikliklərə  birbaşa  və  y a   dolayı,  m ənfi  və  ya 

m üsbət təsiri kontekstində  deyil,  başlıca m əqsəd kim i qəbul etm ək lazımdır.

Q loballaşm a  proseslərinin  sürətlə  cərəyan  etdiyi  m üasir  dövrdə  m ədəniyyətin  qloballaşm ası  hadisəsi 

gündəm ə  gəlir,  dünya  m ədəniyyət  siyasəti  form alaşır,  yeni  inform asiya-kom m unikasiya  texnologiyaları  ictim ai 

həyatın  bütün  sahələrinə  m üdaxilə  edir.  M ədəniyyət  siyasəti  və  m ədəni  fəaliyyət  m illi  dövlətlərin  sərhədlərini 

adlayır.  D ünya  m ədəniyyət  siyasətinin  m ədəniyyətin  yeni  form alarının  tədqiqi,  m ədəni  proseslərin  kom pleksliyi 

kontekstdə  dövlətlərin m ədəniyyət siyasətinə  fəal təsirinin artm ası labüddür.

D ünya  m ədəniyyəti  və  sivilizasiyanın  yaradıcıları  insanlardır.  M ü x təlif  dövr  və  xalqların  görkəm li

ziyalılarının  yaratdığı  zehni,  m addi,  m ənəvi,  etik  və  estetik  dəyərlər  bütün  bəşəriyyətə  m əxsusdur.  B u  dəyərlər 

dünya  ictim ai-m ədəni  in k işaf təcrübəsini  zənginləşdirir,  m ilyonlarla  insan  və  icm aların  istehlak  obyektinə  çevrilir. 

B əşər m ədəniyyəti  çoxşaxəli təzahürdür.  M ədəniyyətlərdəki  fərqlər m ədəni-irsi, təhsil və tərbiyə  keyfiyyətləri,  elmi 

biliklər, m ü x təlif xalqlara və  insanlara xas olan qavram a qabiliyyəti  ilə  şərtlənir.

M üasir  dövrdə  Qərb və  Şərq  arasında  cərəyan  edən  aram sız  m ədəni  m übadilə,  dialoq  prosesi  dünya

m ədəniyyət  siyasətinin  istiqam ətini  şərtləndirən  qanunauyğunluqlardan  biridir.  D ünya  m ədəniyyət  siyasəti  dünya 

ölkələri  m ədəniyyətlərinin  dem okratikləşm əsi,  inteqrasiyası  və  qloballaşm ası  şəraitində  insanların,  icm aların  və 

ölkələrin  m addi-m ənəvi  tələbatı, insan  hüquqları,  sülh  və  əm in-am anlıq  istəyi,  yetişm əkdə  olan gənc  nəsil  üçün

layiqli həyat arzuları əsasında form alaşır.

B əşər m ədəniyyətinin in k işaf tarixində  insanın bioloji  xasiyyəti  ardıcıl olaraq atavizm , vəhşilik, hannibalizm , 

qəddarlıqdan  hum anist  əxlaq  istiqam ətində  təkam ül  yolu  keçm iş,  həyat  form ası  insaniləşm iş,  m ənəvi  tərəqqinin 

obyekti  kim i  çıxış  etm işdir.  M ədəniyyət  və  sivilizasiyalararası  obyektiv  və  subyektiv  ziddiyyətlərin  aradan 

qaldırılm ası,  bərabərlik 

və 

ədalətin təsbiti,  şəxsiyyətə 

ehtiram ,  insan  hüquqlarının 

qorunm ası, 

sülhün  bərqərar

olm ası dünya m ədəniyyət  siyasətinin form alaşm asında m ühüm  m övqe tutm uşdur.

M üasir  dövrdə  intellektual  tərəqqiyə  əsaslanan,  vahid  inform asiya  m əkanında  form alaşan  ictim ai-m ədəni 

m ühit  m ədəniyyətlərin  yeni  tarixi  tipinin  form alaşm asına  təsir  edir,  dünya  m ədəniyyətinin  gələcək  tərəqqisi  üçün 

zəm in yaradır.

B əşəriyyət  artıq  sülhün  bərqərar  olm ası,  planetim izin  qorunub  saxlanılm ası  m əqsədilə  iqtisadi,  siyasi, 

m illi-etnik  problem lərin  birlikdə  həll  edilm əsinin  zəruriliyini  dərindən  dərk  edir.  Q loballaşm a  m ahiyyət  etibarilə 

dünya dövlətlərinin bütövlüyünə, m ədəni,  iqtisadi m ünasibətlərdə  ayrı-seçkiliyin aradan götürülm əsinə  xidm ət  edir, 

m ədəniyyət  sahəsində  dünyanın  in k işaf  təcrübəsinin  öyrənilm əsini,  yaradıcılıq  əlaqələrinin  genişləndirilm əsini 

zərurətə  çevirir.

M ədəniyyət  sahəsində  qloballaşm a  m illi  dövlətçilik,  m illi-m ənəvi  dəyərlər,  m illi  özünüdərk,  m illi  ləyaqət 

kim i  'təzahürlərin  tarazlaşdırılm ası  ehtiyacı  ilə  üzləşir,  m illi  m ənəvi-əxlaqi  dəyərlərin  qorunm ası  isə  dünya 

m ədəniyyət  siyasətinin qayğı və m araqları dairəsinə  düşür.

V ətən m əfkurəsini h ə r  şeydən  uca tutan,  xalqın  döyünən  ürəyini,  düşünən beynini,  yanan  qəlbini  özündə  əks 

etdirən,  dövlətim izin m üdrik rəhbəri  zirvəsinə  qədər yüksələn əsl  lider H eydər Ə liyev bütün  sahələrdə  olduğu kimi, 

m ədəniyyət  siyasəti  sahəsində  də  m ühüm   dəyişikliklər  etm işdir.  D aha  dəqiq  desək,  o,  m üstəqil  A zərbaycanın 

m üasir  tələblərə  tam   cavab  verən  və  m illi  köklər  əsasında  form alaşan  m ədəniyyət  siyasətinin  strateji  xəttinin 

y aradıcısı kim i tarixə  im za atmışdır.

2001-ci  ildə  M ədəniyyət  N azirliyi  yaxın  5  il  üçün  "A zərbaycan  m ədəniyyətinin  dövlət  in k işaf proqram ı"nı 

işləyib  hazırlam ışdır.  Proqram   A zərbaycanın  dövlət  m ədəniyyət  siyasətinin  strateji  m əqsədlərinə  nail  olunm asına 

yönəldilm işdir və  əsas prioritetlər kim i  aşağıdakıları irəli  sürür:

•mədəni və tarixi  irsin m ühafizəsi;

•yaradıcılığın dəstəklənm əsi;

•sahənin hüquqi,  elm i, inform ativ inkişafı;

•kadr hazırlığı və gənc istedadların dəstəklənm əsi;

•milli kinem atoqrafiyanın dirçəlişi və inkişafı;

•m ədəniyyət turizm i infrastrukturunun yaradılm ası və inkişafı;

•kitab nəşri və poliqrafiya m ədəniyyətinin inkişafı və  s.

E yni  zam anda,  cəm iyyətin  m əlum atlandırılm asına  yönəldilən  və  bununla  da  onun  həm   daha  da 

dem okratikləşm əsinə,  həm   də  dünya birliyinə  inteqrasiya edilm əsinə  rəvac  verən  kitabxana və  m uzey  sistem lərinin 

köklü şəkildə m odernləşdirilm əsi və yenidən qurulm ası nəzərdə tutulur.

Proqram da  m ədəniyyətin  idarə  olunm asının  yeni  dem okratik  prinsiplərinin  yaradılm asına  geniş  yer  verilir. 

M ədəniyyət  m üəssisələri  və 

təsisatları 

üçün  güzəştli 

tariflər  m üəyyən 

etm ək  vasitəsi  ilə 

m ədəniyyət 

sahəsinin

inkişafını  stim ullaşdıran,  habelə  bu  sektora  kənardan  əlavə  vəsait  ayrılm aları  cəlb  edən  vergi  siyasətinin  işlənib 

hazırlanm ası d a xüsusi əhəm iyyət kəsb  edir.

B eynəlxalq əm əkdaşlığın dinam ik in k işaf etdirilm əsi,  onun yeni form a və m odellərinin  axtarılm ası proqram ın

---

həyata  keçirilm əsində  m ühüm   amil  olacaqdır.  H əm in  kontekstdə  Y U N ESK O   və  A vropa  Şurası  kim i  beynəlxalq 

təşkilatlarla  çoxcəhətli  əm əkdaşlığa  böyük  əhəm iyyət  verilir,  çünki  bu  cü r  təşkilatlar  "saatları  düzəltm ək"  və 

dünyadakı  m ədəni  quruculuq  proseslərində  ölkənin  rolu  və  yeri  haqqında  aydın  təsəvvür  əldə  etm ək  üçün  yaxşı 

im kan yaradır.

A vropa  Şurası  Cənubi  Q afqaz  ölkələrində  yeni  m ədəniyyət  siyasətini,  beynəlxalq  əm əkdaşlığı  dəstəkləm ək 

m əqsədilə bölgədə  STA G E layihəsini həyata keçirir.

B undan  başqa,  2002-ci  ildə  Strasburqda  A vropa  Şurasının  M ədəniyyət  üzrə  R əhbər  K om itəsində 

A zərbaycanın  m ədəniyyət  siyasəti üzrə  m illi  m əruzəsi  təqdim   olunub.  19  fəsildən  ibarət  olan  m əruzədə  m illi

m ədəniyyət  siyasətim izin  səciyyəvi  xüsusiyyətləri  açıqlanıb,  o  cüm lədən  m üvafiq  sferada  dövlət  idarəçiliyi,  onun 

strateji  in k işaf  xətti,  qanunvericilik  təm inatı,  m ədəni  irsin  m ühafizəsi,  yaradıcılığın  dəstəklənm əsi  və  digər 

problem lərin geniş  spektri  işıqlandırılıb.

B eləliklə,  m əruzədə  ölkənin  m üasir  m ədəniyyət  siyasətinin  bütün  tərəfləri,  həm çinin  m ədəniyyət  siysətinin 

fəaliyyəti və inkişafının bilavasitə  asılı olduğu bir sıra am illər ardıcıl olaraq  açıqlanm ışdır.

D ünya  m ədəniyyət  siyasəti B M T   və  Y U N E SK O -nun  sənədlərində  əks  olunm uş  azadlıq idealı,  bərabərlik,

ictim ai  ədalət,  insan  hüquqları  kim i  etik  prinsip,  dəyər  və  beynəlxalq  norm aların  bütün  dünyada  təsdiqlənm əsinə 

xidm ət  edir,  bəşəriyyətin  sabit  və  təhlükəsiz  inkişafı  üçün  zəruri  olan  qlobal  siyasət  və  idaraetm ənin

dem okratikləş dirilm əsini  və  hum anistləşdirilm əsini,  m ədəniyyət,  m araq  və  dəyərlərin  ahəngdarlığını  təm in  edən 

yeni  strategiyasını işləyir, m odellərini yaradır.

D ünya  m ədəniyyət siyasətində  xalqların  m ədəni  m üxtəliflik,  m ədəni  özünəm əxsusluq  və  m illi  irsinin

qorunm ası,  sülh m ədəniyyəti  və  gender  bərabərliyi,  m ədəni  m əkanda  neqativ  halların  və  böhranların  aradan

qaldırılm ası,  terrorizm ,  m ünaqişə  və  zorakılığın  bütün  form alarının  aradan  qaldırılm ası  ilə  bağlı  problem lər 

araşdırılır.

M ü x təlif  xalqların  m ədəniyyət  və  m araqlarının  tarazlığı,  Şərq  və  Qərb  m ədəni  dəyərlərinin  sintezi,

sivilizasiyaların  dialoqu və  əm əkdaşlığı,  dem okratiyanın  universal  dəyər  prinsipləri,  vətəndaş  cəm iyyətinin

ictim ai-siyasi  m ədəniyyətinin  inkişafı,  beynəlxalq  m ünasibətlərin  tənzim lənm əsi  dünya  m ədəniyyət  siyasətinin 

əhatə  dairəsini təşkil edir.

İqtisadi,  istehsal,  istehlak  və  kom m unikasiya  m ədəniyyətinin  inkişafı,  qeyri-hökum ət  .təşkilatlan,  icma, 

həm karlar,  bələdiyyə  və  s.  vətəndaş  cəm iyyəti  strukturlarının  fəaliyyəti,  m illi  səviyyədə  bəşəriyyətin  üm um i 

m araqlarına  cavab  verən  siyasi,  sosial  və  iqtisadi  qərarların  qəbul  edilm əsi,  m ünaqişələrin  çözülm əsi  və 

profilaktikası,  şəxsiyyətin  m ənəvi  ekologiyası,  sülh,  hüquq  m ədəniyyətinin  form alaşm ası,  korrupsiyanın  d ə f 

edilm əsi,  yoxsulluğun  aradan  qaldırılm ası,  cəm iyyətin  rifahı  və  sabit  in k işaf  səviyyəsinin  yüksəldilm əsi, 

ictim ai-ekoloji təhlükəsizlik,  ə tra f aləm in m ühafizəsi, tolerantlıq m əsələləri  dünya m ədəniyyət  siyasətinin m araqları 

sırasına daxildir.

İnsanlar  arasında  təbii  dialektik  ziddiyyətlərin  sülh  yolu  ilə  həll  edilm əsinin  və  m üm kün  ola  biləcək 

m ünaqişələrin  aradan  qaldırılm asının  əsas  şərti  yüksək  m ənəvi  m ədəniyyətdir.  İnsan,  etnos,  m illət  və  dövlətlərin 

m araqlarının və m ədəniyyətlərinin ahəngdar tarazlığı dünya m ədəniyyət siyasətinin m etodoloji əsasını təşkil edir.

D ünya  sivilizasiyasının təkam ülünün  çoxəsrlik  inkişafı göstərir ki,  hum anizm ,  sülh  m ədəniyyəti,  tolerantlıq, 

əm əkdaşlıq  prinsiplərinə  əsaslanan  beynəlxalq  sosial-m ədəni  siyasət  m ü x təlif  xalqların  m ədəniyyətlərinin 

uyğunlaşdırılm asında m ühüm  rol  oynayır.

Y e r  üzündə  sülhün  bərqərar  olm ası  dünya  m ədəniyyət  siyasətinin  prioritet  vəzifələri  sırasına  daxildir. 

X alqların  m ədəni m üxtəlifliyini  qəbul  edən,  bəşəri  dəyərlərə  əsaslanan,  m ədəniyyətlərin  hüquq  bərabərliyini

qoruyan,  dünya  ölkələri  arasında  siyasi  və  iqtisadi  əm əkdaşlığın  inkişafına,  dini,  m illi,  irqi  m aneələrin  aradan 

qaldırılm asına xidm ət edən  dünya m ədəniyyət  siyasətinin  form alaşdırılm ası bəşəriyyətin  strateji  m araqlarına cavab 

verir.

D ünya  m ədəniyyət  siyasətində  ictim ai-siyasi  m ədəniyyətin  fəal,  şüurlu,  m ütərəqqi,  hum anist  form ası  olan, 

vətəndaşların  ictim ai  fəallığı  və  özünüidarə  prinsiplərinə  əsaslanan,  ictim ai  rifahın  inkişafını  təm in  edən  vətəndaş 

cəm iyyətinin form alaşm ası m ühüm  y er tutur.

V ətəndaş  cəm iyyəti  anlayışına  həyat  fəaliyyətinin  siyasi,  m ənəvi,  hüquqi,  idarəetm ə,  sosial,  m illi,  dini, 

m əişət  kim i  m ü x təlif  dəyərlər,  əxlaq  norm aları daxildir.  İnsan  hüquqları  və  azadlıqları,  plüralizm   və  hum anizm

prinsipləri vətəndaş  cəm iyyəti m ədəniyyətinin əsasını təşkil edir.

D em okratik  ölkələrdə  sağlam  vətəndaş  cəm iyyəti  üzvlərinin  layiqli  təhsil,  təlim -tərbiyə  alm aq,  insanın həyat 

fəaliyyəti  üçün ilkin,  bərabər  şərait yaratm aq,  söz,  vicdan,  yaradıcılıq,  fəaliyyət,  özünütəyin  azadlığını təm in  etm ək 

istiqam ətində  fəaliyyət göstərir.  V ətəndaş  cəm iyyəti  ahəngdar və  ədalətli  ictim ai  m ünasibətlərin təsb it  olunm asına, 

h əy at  nem ətlərinin  ədalətli  bölgüsünə,  üzvlərinin  ictim ai  vəziyyəti  ilə  qabiliyyətləri,  hüquq  və  vəzifələri  arasında 

uyğunluğa,  şəxsi  və  ictim ai  m araqlar  arasında  tarazlığı,  vətəndaşlıq  borcu  və  şəxsi  tələbatlar  arasında  uyğunluğa 

can atır.

D ünya  m ədəniyyət  siyasəti  vətəndaş  cəm iyyətinin  dem okratiyanın  təsbiti,  fərdin  və  icm anın  m araqlarının 

qorunm ası,  hum anist  prinsiplərə  əsaslanan  etik-hüquqi  norm aların  tətbiqi,  inform asiya  azadlığı,  şəxsiyyətin 

sosiallaşm ası və  ictim ai m ünasibətlərin tənzim lənm əsi,  m ədəni,  m ənəvi,  dini,  m illi,  irqi,  ictim ai  ziddiyyətlərin həlli 

təm əlində inkişafım  nəzərdə tutur.

---

V ətəndaş  cəm iyyəti  icm ada  yoxsulluğun  aradan  qaldırılm ası,  davam lı  in k işaf  və  tərəqqi,  vətəndaşların 

iqtisadi,  ictim ai  və  siyasi  m üstəqilliyi,  insanların  fiziki  və  m ənəvi  sağlam lığı,  ekoloji  təhlükəsizliyi,  özünüidarənin 

səm ərəliliyi, 

ictim ai  təcrübənin  tətbiqi  bazasında  təkam ül 

yolu  keçir.  İnsanın  şəxsi  m ədəniyyəti,  onun

m addi-m ənəvi  dəyərlər  haqqındakı  təsəvvürləri,  bilik,  bacarıq  və  vərdişləri,  hum anizm i  və  yaradıcı  fəaliyyəti 

vətəndaş  cəm iyyətinin inkişafının m ühüm   şərti kim i  çıxış edir.

M üasir dövrdə  dünya m ədəniyyət siyasətində vətəndaş  cəm iyyətinin sürətlə  form alaşan "X X I əsr inform asiya 

cəm iyyəti"  ilə  yaxınlaşm ası  m əsələsi  nəzərdən  keçirilir.  İnternet,  sosial  şəbəkələr,  inform asiya-kom m unikasiya 

texnologiyalarına  əsaslanan  digər  kütləvi  inform asiya  vasitələri  vətəndaş  cəm iyyətinin  həyatının  bütün  sahələrinə 

m üdaxilə  edir.  Eyni  zam anda  vətəndaşların,  ilk  növbədə  gənc  nəslin  ictim ai  şəbəkələrdən  yayım lanan  zərərli 

m əlum atlardan qorunm ası vəzifəsi vətəndaş  cəm iyyətinin üzərinə düşür.

M üasir dünyada insan  hüquqlarının  gözlənilm əsi  böyük  əhəm iyyət  kəsb  edir.  M ü x təlif xalqların m ədəniyyət 

və m araqlarının uyğunluğunda qlobal m ədəni  eyniliyin form alaşdırılm ası zərurəti m eydana gəlir.

D ünya  m ədəniyyətinin  yaradılm asında,  universal  həyat  tərzi  olan  hum anizm in  təsdiqində,  xalqların  və 

dövlətlərin  qarşılıqlı anlaşm ası, həm rəyliyi və  əm əkdaşlığında insan hüquqları problem i təm əl hesab olunur.

İnsan  hüquqlarının m üdafiəsi  üzrə  beynəlxalq  təşkilatların  ən  əhəm iyyətlilərindən  biri,  1975-ci  ildə

yaradılm ış A vropada Təhlükəsizlik və  Ə m əkdaşlıq üzrə  T əşkilatdır  (ATƏ T).  A T Ə T-in fəaliyyətinin əsasını A vropa 

dövlətləri, A B Ş və  K anadanın H elsinki  razılaşm asında əks olunm uş  10 hüquqi prinsipə tərəfdarlıq təşkil edir:

-Suverenliyə hörm ət;

-Güc tətbiqi və y a  onun təhlükəsindən im tina;

-Sərhədlərin tanınm ası;

-D övlətin ərazi bütövlüyü;

-M übahisələrin sülh yolu ilə həlli;

-Daxili işlərə  qarışm am aq;

-Söz, vicdan,  din və  əqidə  daxil olm aqla,  insanın azadlıq və hüquqlarına hörm ət;

-X alqların bərabərliyi və öz m üqəddəratını həll  etm ək hüququ;

-D övlətlərarası əm əkdaşlıq;

-B eynəlxalq hüquqi öhdəçiliyin dönm ədən yerinə yetirilm əsi.

M ədəniyyət  hüquqları  bu  gün  cəm iyyətin  m ənəvi  m ədəniyyətinin  ən  m ühüm   və  başlıca  göstəricisidir. 

M ədəniyyət hüquqları insan ləyaqətinə hörm ət,  m ənəvi və  m addi m ədəniyyətin  qorunm ası və  inkişafı,  onun  süni və 

təbii  dağıdıcı proseslərdən dövlət və beynəlxalq m üdafiəsinə  istiqam ətlənm işdir.

O nlar  vətəndaşların  m ədəni  inkişafının  bərabər  im kan  və  şəraitinin  təm in  edilm əsini,  bəşəriyyətin  yaratdığı 

m ədəni  sərvətlərdən,  m illi  və  dünya m ədəniyyəti  təhsil  və  m aarifindən  istifadəsini,  eləcə  də  m ədəni  yaradıcılıq  və 

əm əkdaşlıq, m ədəni  dəyərlərin yaradılm ası və təbliğində iştirakım  nəzərdə tutur.

M üasir  sivilizasiyanın  dağıdıcı  prosesləri,  planetdə  olan  xalqlar  və  adam lar  arasındakı  m ədəni  fərqlər, 

xalqların  və  üm um ilikdə  bəşəriyyətin  m ədəni  hüquqlarının  m üdafiəsi,  beynəlxalq  m ünasibətlərin  hüquqi  və  etik 

tənzim lənm əsi,  xalqlar  və  dövlətlər  arasında  qarşılıqlı  anlaşm a  və  tolerantlığın  yaranm asına  yardım   edən  sistemli 

dialoq və  qarşılıqlı təsirlərin zəruriliyini  şərtləndirir.

Planetin  bütün  sakinləri  arasında  ədalət,  sülh  və  azadlıq  prinsipləri  əsasında  m ədəniyyət  və  təhsilin  geniş 

yayılm ası insan ləyaqətinin qorunm ası, keyfiyyətli həyat və  rifahın artm ası üçün çox vacibdir.

B əşəriyyətin  m ədəni  sərvəti bir  çox  etnos,  m illət  və  xalqların  zəhm əti  ilə  yaradılır.  X alqların  m ədəni

m üxtəlifliyi və m ədəni  özünəm əxsusluğun qorunm ası və inkişafı isə beynəlxalq birliyin qayğı predm etidir.

M ədəniyyətin  ahəngdar  inkişafı  və  qorunm ası  beynəlxalq  sənədlərdə  geniş  əks  etdirilm işdir.  B M T   və 

Y U N ESK O -nun  sənəd  və  bəyanatlarına  əsasən,  h ər  b ir  insan,  etnos  və  xalq  öz  m ədəniyyəti,  m ədəni  irsi,  m ədəni 

sərvətlərdən istifadə  etm əsi, m ədəni həyatda iştirakı və yaradıcı fəaliyyəti  üçün təbii hüquqlara m alikdir.

M ədəniyyət hüququ insan hüquqları üzrə  aşağıdakı beynəlxalq sənədlərdə m üəyyənləşdirilm işdir:

-İnsan hüquqlarının üm um i bəyannam əsi;

-İqtisadi,  sosial və m ədəni  hüquqlar haqqında beynəlxalq m üqavilə;

-Vətəndaş və  siyasi hüquqlar haqqında beynəlxalq m üqavilə;

-İrqi  ayn-seçkiliyin bütün form alarının aradan qaldırılm ası haqqında saziş;

-B eynəlxalq m ədəni  əm əkdaşlıq prinsiplərinin bəyanatı.

B u sənədlərə əsasən h ər b ir insan və xalq aşağıdakı hüquqlara m alikdir:

•Cəm iyyətin m ədəni həyatında azad iştirak etm ək və  incəsənətdən bəhrələnm ək;

•Elmi tərəqqi və onun əməli tətbiqinin nəticələrindən istifadə etm ək;

•M üəllifi  olduğu  elm i,  ədəbi,  yaxud  bədii  əsərlərlə  əlaqədar  yaranan  m addi  və  m ənəvi  m araqların 

m üdafiəsindən istifadə etmək;

•M ədəni  fəaliyyətdə bərabər iştirak etmək;

•Öz m ədəniyyətini azad in k işaf etdirm ək, ana dilində  danışm aq və  öz dininə  sitayiş  etmək.

D ünya  m ədəniyyət  siyasətində  m üxtəlif  xarakter,  m ədəniyyət,  dil,  din,  irq,  cins,  əqidə,  m illət,  m ənşə, 

doğulduğu  y er  və  fərqli  yaşa  m ənsub  insanların  əm in-am an  həyatı  və  y a   dinc  birgə  yaşam aq  qabiliyyəti  kimi 

am illərin  m ühafizəsində  sülh  m ədəniyyəti  prioritet  m övqeyə  m alikdir.  Bu,  eqoizm i  və  etnosentrizm i  d ə f  edən,

---

altruizm ,  sosial  ədalət,  hüquq  bərabərliyi  kim i  etik  prinsiplərin,  insanları  sevmək,  başqalarına  görə  yaşam aq  kimi 

fundam ental insani keyfiyyətlərin və qabiliyyətlərin m əcm usudur.

Sülh  m ədəniyyəti  cəm iyyətdə  m ütərəqqi  sosial  dəyişikliklərə  istiqam ətlənm iş  qeyri-zorakı  fəaliyyət 

proqram larının  həyata  keçirilm əsini  nəzərdə  tutur,  insanlar  arasında  səm im i  m ünasibətin  yaranm asına,  adam ın 

m ənəvi  sağlam lığı, m ənəvi vəziyyəti və həyat keyfiyyətinə təsir göstərir.

Sülh  m ədəniyyəti  təhsil  və  m aarifin  inkişafı,  universal  insani  dəyərlər  olan  hüquq,  azadlıq  və  ləyaqətə 

ehtiram ,  insanın  insan  tərəfindən 

əzab 

və 

iztiraba m əruz  qalm asını 

qadağan 

edən 

hüquq  və 

azadlıqlara  ehtiram ,

bəşəriyyətin  ictim ai  inkişafının  təbii  qanunu  olan  xalqların  m ədəni  m üxtəlifliyinə  ehtiram ,  insan  hüquqlarına 

ehtiram ,  sosial  ədalət,  yüksək  etik  m ədəniyyət,  bəşəri  m araqlara  cavab  verən  m ədəni  dəyərlərin  prioriteti,  gender 

hüquq  bərabərliyi,  düzgün  hum anist  tərbiyə,  tolerantlıq,  qeyri-zorakılıq,  yoxsulluğun  azaldılm ası,  rifahın  artm ası, 

dillər və  dinlərarası həm rəylik,  yüksək  idarəçilik m ədəniyyəti,  irqi  bərabərlik,  siyasi  bərabərlik,  m ədəni m üxtəliflik 

və  özünəm əxsusluq,  qlobal  qarşılıqlı  asılılığın  dərk  edilm əsi,  şəxsi  və  sosial  m əsuliyyət,  ekoloji  təhlükəsizlik, 

şəxsiyyətin,  ailənin, kollektivin,  cəm iyyətin və  bəşəriyyətin yüksək m ənəvi m ədəniyyətinin inkişafına təsir göstərən 

sosial m ühitin form alaşdırılm ası, m ütərəqqi m ədəniyyət siyasətinin həyata keçirilm əsi kim i am illərlə  şərtləndirilir.

M ürəkkəb  dinam ik  inkişafla  səciyyələnən  m üasir  həyatda  m üxtəlif  ictim ai-siyasi  quruluş  və  idarəetm ə 

sistem ləri,  həyat-fəaliyyət texnologiyaları,  m ədəni  dəyərlər  sistem ləri,  fərdlərin  və  xalqların  xarakterləri  ilə

şərtlənən bir çox dialektik ziddiyyət və m ünaqişələr m üşahidə  edilir.

M ünaqişə  qarşılıqlı m ünasibətlərin pozulm ası ilə  nəticələnən ziddiyyətlərin insan form asıdır.  M ünaqişə  sülhü 

dağıtm aqla,  bəşəriyyətin  norm al  həyat  fəaliyyəti  və  inkişafı  üçün  zəruri  olan  təbii  şəraiti  m əhv  edir.  M ünaqişələr 

etnik,  əmək,  ailə, din,  m ədəni,  siyasi,  hərbi,  ictim ai  və  s.  zəm ində  yarana  bilər.  M ahiyyət  etibarilə,  bütün  insani

m ünaqişələr m ədəniyyət və m araq toqquşm alarının nəticəsidir.

İnsanlar  arasında  təbii  dialektik  ziddiyyətlərin  sülh  yolu  ilə  həll  edilm əsinin  və  m üm kün  ola  biləcək 

m ünaqişələrin  aradan  qaldırılm asının  əsas  şərti  yüksək  m ənəvi  m ədəniyyətdir.  B una  görə  də  kulturoloji  təhsil, 

m aa rif və  tərbiyə  yüksək 

m ənəvi  m ədəniyyət 

form alaşdıran  əlverişli  m ədəni  m ühit  üçün 

əsas 

şərt 

olaraq,  insan  və

xalqlar arasında qarşılıqlı hörm ət,  dözüm, anlaşm a yaradır.

M üasir sivilizasiyanın tərəqqipərvər nailiyyətlərinin əldə  edilm əsində m ü x təlif peşə  sahiblərinin,  ilk növbədə 

isə  ziyalıların xidm ətləri böyükdür.  Elm, m ədəniyyət ictim ai-m ədəni tərəqqinin başlıca faktoru olaraq qalır.

Elm i  biliklər  dünyanı əvvəlcədən  m üəyyən  edilən  və  idarə  edilən  etdi.  Ü çüncü  m inillikdə  elm ə  istinad  edən 

bilik təbii-coğrafi  sərvət,  kapital  və  əm əkdən  daha üstün  olaraq  dünya m ədəniyyət  siyasətinin  aparıcı qüvvəsi  kimi 

çıxış edir.  İnform asiya, təhsil və tərbiyə kim i  sosial təsisatların əhəm iyyəti  artır.

Elm   və  kom püter  texnologiyalarının  inkişafı,  beynəlxalq  inform asiya  şəbəkəsi  olan  İnternet  insanlar  üçün 

bəşəriyyətin  yaratdığı bilikləri  m ənim səm ək  və  təcrübədə  istifadə  etm ək  üçün  fantastik  im kanlar  açır.  İnform asiya 

cəm iyyətinə  keçid,  inform asiya  texnologiyalarının  intensiv  inkişafı  şəraitində  sivilizasiyalı  ölkələrdə  bəşəriyyətin 

bu və ya digər dərəcədə qiym ətli biliklərin seçim i, təcrübədə tətbiqi böyük əhəm iyyət kəsb edir.

X X   əsrin  təcrübəsi  təsdiq  etdi  ki,  insan  m ədəniyyətinin  m ühüm   təsisatı  olan  hum anizm   tərbiyəsi,  həyatını 

insan  təbiətinin  neqativ  xüsusiyyətləri  ilə  bağlı  barbarlıq  və  vəhşilik  m ədəniyyətinə  xas  dağıdıcı  proseslərdən 

qorum aq üçün, bəşəriyyətin özünü m ühafizəsinə  yardım  edən insan inkişafının zəruri  alətidir.

X X   əsrdə  sinfi  m əhdudiyyətlərin  aradan  qaldırılm ası  bəşəriyyəti  elm i  kəşflər  və  nailiyyətlərlə  daha  da 

zənginləşdirm iş,  sivilizasiyalı  ölkələrin  m üasir  m ədəni  siyasətində  yeniliklər  yaratm ışdır.  BM T,  Y U N ESK O , 

A vropa Şurası və  digər beynəlxalq təşkilatlar bəşəriyyətin ictim ai-m ədəni problem lərinin həllində  aparıcı rola m alik 

oldular.

H ər  bir  dövlətin  tərəqqisi  peşəkar  m ənəvi istehsalın  intellektual  və  bədii  fəaliyyət,  elm   və  texnologiyalar,

təhsil  və  incəsənətin  in k işaf 

səviyyəsi 

ilə 

şərtləndirilir 

və 

əvvəlki  nəsillərin  intellektual  potensialının 

və 

insan

düşüncəsinin  m ütərəqqi  nailiyyətlərindən  sistem li  istifadəsinə  əsaslanır.  M ədəni,  elm i-texniki  və  iqtisadi  tərəqqi 

xalqın yüksək səviyyəli  rifahının ilkin şərtidir.

C əm iyyətin  m ədəni  inkişafında  xalqın  iştirak  im kanları  və  iştirak  səviyyəsi  onun  elm i  təm inatlı  sistemli 

təhsilindən və  m aarifliliyindən birbaşa  asılıdır.  Elm i  dünyagörüşünün  kütlələrə  təsiri  insanların m ədəni  və  yaradıcı 

im kanlarını yüksəldir.  İnform asiya və təhsil hüquqlarının gerçəkləşm əsi  insanın davam lı inkişafına təkan verir.

Bəşəriyyətin,  ayrılıqda h ər b ir ölkənin gələcəyi gənclərin təhsil və tərbiyə  səviyyəsi  ilə  m üəyyən  edilir.  M illi 

dövlət  və  beynəlxalq  birliyin  m ədəniyyət  siyasətində  gənclərin  təhsil  və  tərbiyəsi  həlledici  strateji  m övqe  tutur. 

D em okratik  dövlətin  yaratdığı  m ütərəqqi,  əlverişli  ictim ai-siyasi  şərait  cəm iyyətin  ictim ai-m ədəni  inkişafı 

vektorunu m üəyyənləşdirir, m illətin intellektual tərəqqisinin,  onunla bağlı rifahının əsasını təşkil edir.

Q loballaşm a  prosesində  m ədəniyyətin  rolunun  artm ası  dünya  inkişafında  m ənəvi  m ədəniyyətin  m issiyasına 

yeni  baxış  form alaşdırır.  M ü x təlif xalqların  m ədəniyyətlərinin  uyğunluğu,  yaxınlaşm ası,  davam lı  inkişafı  və  sülh 

nam inə  faydalı əm əkdaşlığı onlar arasında qarşılıqlı anlaşm a üçün m ünbit şərait yaradır.  İctim ai-m ədəni,  iqtisadi və 

siyasi  dəyişikliklərin  davam lılığı  sülhün  qorunm asını,  vətəndaşların  təhlükəsizliyini,  cəm iyyətin  sabit  inkişafını 

təm in edir, xalqların və  dövlətlərin daxili və xarici ehtiyaclarına cavab verir.

M ənəvi  m ədəniyyətin  insan  həyatının  universal  təm əli  kim i  nəzərdən  keçirilm əsi  dünya  m ədəniyyət 

siyasətinin prioritet vəzifəsinə  çevrilir.

M üasir dünyada dem okratik prinsiplər üzərində  qurulan,  insan  azadlığının  zəruriliyini  elm i-m ənəvi  cəhətdən

---

əsaslandıran ideologiyalar qloballaşm a proseslərinin nəzəri təm əlini təşkil edir.  H um anizm ,  rasionalizm ,  m aarifçilik 

və  liberalizm  ideyaları dem okratiya prinsiplərinin işlənm əsi və reallaşm asına ciddi təsir göstərir.

İnsanın ictim ai  funksiyası, ictim ai bərabərlik,  im kan bərabərliyi,  özəl m ülkiyyət, hüquq və  azadlıq bərabərliyi 

prinsipləri  dünya  m ədəniyyət  siyasətinin  form alaşm asına  təkan  verir.  İnsana  hum anistik  baxış,  dünyanın  dərk 

edilm əsində  azadlıq,  bərabərlik  və  hüquq  anlayışlarının,  dem okratik  prinsiplərinin  təsbiti  insanın  yaradıcı 

im kanlarının  inkişafına  xidm ət  edir.  H um anizm dən  uzaq  ideologiyalar  isə  ictim ai  sabitliyə,  cəm iyyətin  davam lı 

inkişafına,  onun  siyasi  hadisələrə  təsir  etm ək  qabiliyyətinə  ziyan  vurur,  m ənəvi  m ədəniyyətin  tənəzzülünə  səbəb 

olur.

D ünya  m ədəniyyət  siyasətində  insanın  və  cəm iyyətin  m ənəvi  m ədəniyyətinin  m ühüm   göstəricisi  olan  ə traf 

m ühitə  m ünasibət,  insan həyatı üçün  əhəm iyyət kəsb  edən  ekologiya  siyasəti  xüsusi  y er tutur.  E koloji  dünyagörüşü 

ə tra f  m ühitin  keyfiyyətinə,  insanın  sağlam lığı  və  uzunöm ürlülüyünə,  cəm iyyətin  təbii  ehtiyatlardan  səm ərəli 

istifadəsinə böyük təsir göstərir.

T əbiətin  və  insanın  ekologiyası prinsipi  üzərində  qurulan  ekoloji  m ədəniyyət  yüksək  istehlak  m ədəniyyətini 

form alaşdırır.  E koloji  dünyagörüşündə  m eşələrin  qırılm ası,  suyun,  təbii  sərvətlərin  qeyri-səm ərəli  istifadəsi,  ə traf 

m ühitin  çirklənm əsi  istisna  edilir.  İnsanın  və  cəm iyyətin  zənginliyi  m addi  nem ətlərin  istehsalı  ilə  yanaşı,  onların 

qənaətli,  şüurlu və  səm ərəli  istehlak qabiliyyəti  ilə  şərtləndirilir.

Sağlam   düşüncəyə  əsaslanan  yüksək  istehlak  m ədəniyyəti  cəm iyyətin  h ər  b ir  üzvünün  xam m al,  yanacaq, 

enerji,  m əhsullar,  su  və  digər  həyat  əhəm iyyətli  ehtiyatlardan  istifadədə  israfçılığı  və  təsərrüfatsızlığı  rədd  edir, 

onların qorum asını və  şüurlu m ənim sənilm əsini nəzərdə tutur.

T əbii  ehtiyatların  qorunm ası,  səm ərəli  istism arı  iqtisadi  inkişafla  insan  inkişafı  arasında  əlaqə  yaradır. 

İstehlak  m ədəniyyətində  tükənən  təbii  ehtiyatların  istism arının  m əhdudlaşdırılm ası,  tək rar  enerji  m ənbələrinə 

əsaslanan  yeni,  ekoloji  cəhətdən  saf,  yüksək  texnologiyaların  yaradılm ası  m əsələsi  ön  plana  çıxır.  D ünya 

m ədəniyyət  siyasətində  ekosivilizasiyanın  yaradılm ası,  insan  sivilizasiyasının  tənəzzüldən  qorunm ası  həlledici 

m övqe tutur.

D avam lı  insan  inkişafı  insanların  həyat  səviyyəsinin  yüksəldilm əsinə  istiqam ətlənir.  M əlum dur  ki,  bu 

m əqsədə nail olm aq üçün m addi həyatın əsasını təşkil edən iqtisadiyyatın effektiv inkişafını təm in etm ək lazımdır.

L akin  iqtisadi  in k işaf  m ənəvi  m ədəniyyətin,  cəm iyyətin  m ənəvi  istehsalının  vəziyyəti  ilə  şərtlənir,  çünki 

bizim  həyatım ızı təşkil və  idarə  edən iqtisadiyyat yox,  ağıl, bilik,  "hegelin m ütləq ruhudur".

İqtisadi  effektivlik  elm  və  elm ə  əsaslanan  yüksək texnologiyalardan  bilavasitə  asılıdır.  Elm   ictim ai  inkişafın 

həyat əhəm iyyətli zəruri  şərti olm aqla yanaşı, həm  də ictim ai  şüurun keyfiyyət inkişafının daim iliyini təm in edir.

Elm i  biliklər  m ahiyyət,  təbiət, insanın  m üqəddəratı  haqqında  ənənəvi  m övcud  dini  və  fəlsəfi  ideoloji

təsəvvürləri  inqilabiləşdirir,  sağlam  düşüncəyə əsaslanan insan təfəkkürü və həyatının form alaşm asına təsir göstərir, 

sosial-m ədəni  tərəqqiyə  nail  olm a  və  dünyanın  şüurlu  şəkildə  dəyişdirilm əsinin  qeyri-m əhdud  im kanlarını  açır. 

Y üksək  istehsal  nəticələrinin  əldə  edilm əsində  təhsil,  tərbiyə  və  m aa rif  sistem inin  təm in  etdiyi  m addi  nem ət 

istehsalçılarının üm um i m ədəni  səviyyəsinin m ühüm  əhəm iyyəti var.

B una  görə  də,  m ənəvi  m ədəniyyətin  elm  və  təhsil  kim i  aparıcı  sahələri  strateji  əhəm iyyət  daşıyırlar.  D ünya 

elm i  nailiyyətləri  və 

hum anist  etik  dəyərlərə 

əsaslanan  insanın 

təhsil 

və 

tərbiyəsinin  yüksək 

səviyyəsi 

rifah 

və

xoşbəxt həyata doğru gedən yoldur.

B una  görə  də  effektiv  təhsil  və 

tərbiyənin 

təşkili  dövlətin  başlıca  sosial  kapitalı  olan, 

cəm iyyətin 

m ədəni

potensialının  artırılm asına  yardım  

edən 

m illi  prioritet  vəzifəsi hesab  olunur.  Elm  

və 

təhsilin  inkişafı siyasi 

və

iqtisadi  azadlıqlar m ühitinin  yaradılm ası  ilə  m üşayiət  olunaraq,  insanın  yaradıcı inkişafının  təm in  edilm əsinə  təsir 

göstərir.

Təhsil,  tərbiyə  və  m aarifin  m üasir  elm   və  yüksək  texnologiyalara  əsaslanan  prioritetləri  praktik  həyatın 

tələbləri  və  dünya  sivilizasiyasının  in k işaf  tendensiyalarına  uyğun  şəxsi  təhsil  üçün  geniş  im kanlar  yaradaraq, 

bütün,  eyni  zam anda  iqtisadi  problem lərin  həllinin  universal  m etodu  olan  yüksək  m ədəniyyətin  form alaşdırılm ası 

üçün ilkin şərait yaradır.

B u  nəticələr  dünya  m ədəniyyəti  tarixi  ilə  təsdiqlənərək,  göstərir ki,  sivil  ölkələrdə  iqtisadiyyat  son  m əqsəd 

olan,  insan həyatının yaxşılaşdırılm ası vasitəsidir.  Sivil və inkişafda olan ölkələrin in k işaf dinam ikasının m üqayisəli 

təhlili  sübut etdi ki, iqtisadiyyatın inkişafı həyat səviyyəsi  artım ının zəruri,  lakin kifayət qədər tam   şərti deyil.

A lim lər dərk  etm işlər ki,  ölkənin  üm um i  m illi  m əhsulunun  inkişafı  ilə  insanların  həyatının  yaxşılaşdırılm ası 

arasında birbaşa əlaqə yoxdur.

İstehsalın və  dövlətin  m aliyyə  gəlirinin  artım ı  avtom atik  olaraq  həyat  şəraitinin  artım ına  aparm ır,  o,  m ənəvi 

m ədəniyyətdən  siyasi  sistem,  m ənəvi  dəyərlər  və  ictim ai  m ənəviyyat,  ekoloji  situasiya,  səhiyyə  təm inatı  və  digər 

faktorlardan  asılıdır.  B una görə  də in k işaf etm əkdə  olan ölkələrin m ühüm   sosial problem i elə  bir in k işaf səviyyəsinə 

çatm aqdır  ki,  orada  ölkənin  üm um i  m illi  m əhsulunun  inkişafı  həyat  səviyyəsinin,  cəm iyyətdə  vətəndaş  birliyinə 

yardım  edən,  insanların həyat standartlarının inkişafına bərabər olsun.

H əyat  keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılm ası  üzrə  m əsələnin  həlli  təhsilin,  m ənəvi  tərbiyənin  inkişafı,  şəxsiyyətin 

iqtisadi və  siyasi  azadlıqlarının təsdiqi,  sağlam lığın m ühafizəsinin, vətəndaşların hüquqi və  ekoloji təhlükəsizliyinin 

təm in  olunm ası  əsasında  həyata  keçirilir.  B u  siyasətin  həyata  keçirilm əsində  əsas  şərt  ölkənin  dövlətinin  onun 

vətəndaşlarının intellektual və m ənəvi zənginliyi  olm asının dərk edilm əsidir.

---

İctim ai  inkişafın  keçid  dövründə ideoloji,  siyasi  və  iqtisadi  dəyişikliklər,  insani  dəyər  və  norm aların

dəyişildiyi  zam an  m ənəvi  m ədəniyyətin  əhəm iyyəti  də  xeyli  dərəcədə  artır.  A zərbaycanda bu  qeyri-stabillik  köhnə 

sovet  m ədəniyyət  sistem inin  m övcudluğu,  sosialist  iqtisadiyyatının  bazar  m ünasibətlərinə  keçidə  hazırlaşm adan 

dağılm ası, eləcə  də Erm ənistanın hərbi təcavüzünün nəticələri,  qaçqın və m əcburi köçkünlərin olm ası ilə  çətinləşir.

K eçid  dövrünün  iqtisadi  çətinlikləri  təhsil,  elm,  incəsənət  və  m ənəvi  m ədəniyyətin  digər,  insan  və  sosial 

inkişafı üçün əhəm iyyət daşıya bilən  sahələrinin m addi bazasına təsirsiz ötüşm ür.

B u  gün  A zərbaycan  m ədəniyyətinin  m üasir  vəziyyətinin  geniş  təhlili  təhsil  və  elm   sahələrinə  m əhz  yeni 

m övqedən yanaşm ağı tələb  edir.  Belə ki, təhsil m ədəniyyətin inkişafı üçün  strateji  əhəm iyyət daşıyır.

M ənəvi  istehsal  və  sosial-m ədəni  institut  olan  təhsil  şəxsiyyət  form alaşdırılm ası  və  inkişafında  varislik, 

xalqın  və  bütün  bəşəriyyətin  tarixi  təcrübəsinin  təzələnm əsi  sosial-m ədəni  tərəqqinin  tem plərinin  sürətlənm əsinə 

gətirib  çıxarır.

T əh sil  so sia l-m əd ən i  in k işa fın   q u ru cu   fa k to r  rolu n u   y er in ə  y e tir ə r ə k ,  y e n i  n əsillə rin   şü u rlu   ictim a i 

h ə y a tı  v ə   ə m ə k   fə a liy y ə tin ə   h a zırla n m a sın ın   b a şlıc a   fo r m a sı  k im i  tə z a h ü r   ed ir.  O ,  elm i  b ilik lə r ə   istin a d  

ed ər ək ,  m a d d i  v ə   m ə n ə v i  m ə d ə n iy y ətə,  m ə d ə n iy y ətin   y a r a d ıc ısı v ə   d a şıy ıc ısı,  ic tim a i  tə rəq q in in   əsa s  y a r a d ıc ı 

q ü v v ə si v ə   m ə q sə d i  olan   in sa n ın   h ərtərə fli  in k işa fın a  in q ila b i tə sir   g ö stərir...