1
S.C.ƏLİYEV,
H.M.HACIYEVA, N.C.MİKAYILZADƏ
TİBBİ
BİLİKLƏRİN
ƏSASLARI
downloaded from KitabYurdu.org
2
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodik Şurasının
«Tibbi-nəzəri elmlər» bölməsinin 24.10.2002-ci il tarixli iclasının 09
nömrəli protokolu və Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
Elmi-Tibbi Şurasının 04.11.2003-cü il tarixli iclasının 62 nömrəli
protokolu ilə dərslik kimi təsdiq olunmuşdur.
BAKI - 2004
U0T 61 (075)
Ə56
Rəyçilər: Azərbaycan Milli EA-nın müxbir üzvü,
prof. F.İ.Cəfərov, prof. C.H.Təqdisi, dos. İ.H.Musayev, dos.
Ə.M.Hüseynov.
Elmi redaktor: prof. F.Y.Talıbov
Respublikanın əməkdar müəllimi, tibb elmləri doktoru, prof. Sabir Cahan
oğlu Əliyev, dos. Həqiqət Məhəmmədhacı qızı Hacıyeva, dos. Nijad
Cəbrayıl oğlu Mikavılzadə. Tibbi biliklərin əsasları (Ali məktəblər üçün
dərslik). Bakı, 2004.
Tibbi biliklərin əsasları bütün ali məktəblərdə tədris edilən fənn proqramı
əsasında yazılmış, müəllim və tələbələr üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Kitabda hər bir ziyalı üçün ən lazımlı tibbi biliklər aydın, sadə dildə
verilmişdir. Dərslik ali məktəb tələbələri ilə yanaşı, sağlamlığını düşünən
hər bir insan üçün çox faydalıdır.
Kitabın nəşrində köməklik göstəridiyinə görə, gözəl insan, xeyriyyəçi iş
adamı Nəbiyev Akif Musa oğluna müəlliflər öz minnətdarlığını bildirir.
downloaded from KitabYurdu.org
3
Azərbaycan Tibb Universitetinin Nəşriyyatı
2004
4101000000 ATU-038 (50)
© S.C.Əliyev,
H.M. Hacıyeva, N.C.Mikayılzadə
Hər bir bioloji varlıq, o cümlədən, insan ömür boyu zədələnmələrə və
xəstəliklərə məruz qalır. Düzdür, bəzən bunlar orqanizmin öz təbii
fizioloji qüvvələri hesabına, yəni mühafizə və kompensasiya reaksiyaları
vasitəsilə aradan qaldırılır. Lakin bunlar həmişə kifayət etmir. Odur ki,
insanlar daim yeni müalicə vasitələri axtarır və mövcud olanları
təkmilləşdirirlər. Uk əvvəl xalqın təcrübəsinə əsaslanan xalq təbabəti
formalaşmışdır. Onun bazası əsasında tibb elmi yaranmışdır. Tibb elmi öz
inkişafında çox böyük nailiyyətlər qazanmışdır. Belə ki, bir çox
xəstəliklərin səbəbi aydınlaşdırılmış, infeksion xəstəliklərin törədiciləri
müəyyən edilmiş, əksər xəstəliklərin müalicəsi tapılmışdır.
Bütün elmlər kimi, tibb elminin də inkişafında digər elmlərin, xüsusən
biologiyanın, fizikanın, kimyanın, fəlsə¬fənin, sonralar isə genetikanın,
kibernetikanın və s. böyük rolu olmuşdur.
Əvvəllər tibb elminin müəyyən sahələri, ilk növbədə, terapiya və cərrahlıq
daha çox inkişaf etmişdi. Sonralar nevropatologiya, mamalıq-
ginekologiya, oftalmologiya, stomatologiya, otorinolarinqologiya kimi
müstəqil elmlər formalaşdı.
Hazırda tibbi biliklər xeyli genişlənmiş və dərinləş¬miş, buna uyğun
olaraq şaxələnmiş, bir sıra müstəqil elm¬lərə başlanğıc vermişdir.
Məsələn, terapiyadan kardiologi¬ya, pulmonologiya, qastroenterologiya
və s. kimi müstəqil
downloaded from KitabYurdu.org
4
elmlər ayrılmışdır. Buna müvafiq olaraq, tibb elminin müxtəlif sahələrini
dərindən öyrənmək üçün tibb mütəxəs¬sisləri də konkret sahələr üzrə
ixtisaslaşırlar
(endokrinoloq,
kardioloq,
pulmonoloq,
uroloq,
kardiocərrah, neyrocərrah, onkoloq və s.). Beləliklə, indi tibb elminin ən
müxtəlif sahələrində çalışan mütəxəssislərin böyük bir ordusu insanların
sağlamlığını qoruyur. Bununla belə insanlar öz sağlamlığını təkcə
həkimlərin, tibb işçilərinin öhdəsinə buraxa bilməzlər. Hər kəs,
ixtisasından asılı olmayaraq,
minimum tibbi biliklərə yiyələnməlidir. Bu onların sağlam olması,
həyatda düzgün mövqe tutması, özünə və yoldaşına təhlükəli anlarda ilk
tibbi yardım göstərməyi bacarması üçün zəruridir. Ona görə də kitabda
hər kəsə ən vacib olan məsələlər, tibb elminin hər bir sahəsindən həyatda
daha çox lazım olan biliklər, xüsusilə orqanizmin quruluşu, xəstəlikləri,
xəstəliklər zamanı ilk yardım üsulları öz əksini tapmışdır.
Tibb elminin qısa inkişaf tarixi ilə başlanan kitab 23 fəsildən ibarədir.
Orqanizmin quruluşunu, ayrı-ayrı orqan¬ların funksiyasını bilmədən
onun sağlamlığını qorumaq çox çətindir. Odur ki, kitabda əvvəlcə
orqanizm və onun quruluşu, funksiyalarının tənzimlənməsi, mühit
amillərinin insan orqanizminə təsiri, sağlamlıq və xəstəlik haqqında
məlumat verilir, sonra isə ardıcıl surətdə orqanizmin ayrı- ayrı
sistemlərinin ən geniş yayılmış xəstəlikləri təsvir edilir, onların müalicəsi,
profilaktikası, ilk yardım göstərilməsi üsulları aydınlaşdırılır. Sonrakı
fəsillərdə ekstremal vəziy¬yətlər, immun sisteminin patologiyası (o
cümlədən, dövrün qlobal probleminə çevrilmiş QİÇS - qazanılmış immun
çatışmazlığı sindromu), infeksion xəstəliklər, şiş xəstəlik¬ləri, maddələr
mübadiləsinin pozulması ilə əlaqədar xəstəliklər, sosioloji bəla olan
zərərli vərdişlər və onlarla mübarizə yolları, xəstələrin şəxsi gigiyenası və
xəstələrə qulluq, ən çox işlənən dərmanlar və s. haqqında material verilir.
downloaded from KitabYurdu.org