«Ş ə r q f ə L s ə f ə s I p r o b L e m L ə r i» b e y n ə L x a L q e L m I n ə z ə r I j u r n a L
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oğlanşeyx.
- Məlamiliyin əsasları.
« Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
56 dayanmasıdır. Məlami anlayışında “qütb və vasilik peyğəmbərdən sonra Əliyə aiddir” (44). Oğlanşeyx. Məlami-bayrami dərvişlərinin ən tanınmışı şübhəsiz Oğlan vəya oğlanlar şeyxi İbrahim Əfəndi olmuşdur. Hələ 23 yaşında olarkən qələmə aldığı Anadolu türkcəsindəki “Müfid ü müxtəsər” adlı məsnəvisində bayramilik anlayışını belə təsvir etmişdir: Nədür ərkan-i Bayrami məğər, Şeyxi olan hər kimə eyləsə nəzər. Şövqü-həqq ilə gözü bina olan, Cəzbəi-həqq ilə müstəsna olan... Böyledür Bayraminin ayinləri Bu durur bil zahir ü batınları. (45) Sunullah Qeybi özünün “Söhbətnamə” adlı əsərində İbrahim Əfəndinin ağzından onun niyə “Oğlanşeyx” adlandığını belə izah edir: “Sinnimiz altı və ya
İbrahim Əfəndinin 1591/92-ci ildə anadan olduğu qeyd edilir (48). Onun çox varlı tacir ailəsində dünyaya göz açdığı bildirilir. İbrahim Əfəndinin kiçik yaşlarından Əyriqapıda irşad fəaliyyəti aparan Həqiqizadə Şeyx Osmanın müridü olduğu, yaşının az olması səbəbindən şeyxi tərəfindən mürid qəbul edilmək istənmədiyi, amma İbrahimin israrı ilə təriqətə alındığı xəbər verilir. İbrahimin mürşidi olan Həqiqizadə Osman Əfəndinin Seyyid Nizaməddinin oğlu Seyyid Seyfəddinin (öl. 1601) xəlifəsi olduğu məlumdur (49). 33-cü silsilədən Məhəmməd Peyğəmbərə bağlanan İbrahimin təriqət şəcərəsində 17-ci sırada Şeyx Şihabəddin Təbrizi (vəfatı 1302), 18-ci sırada Şeyx Zahid Gilani (öl. 1305), 24-cü sırada isə Seyyid Yəhya Şirvani (öl. 1463) də yer alırlar. Oğlanşeyxin təriqət silsiləsində əxi şeyxlərin (Əxi Məhəmməd (öl. 1397), Əxi Mirəm (öl. 1409)) yer alması da diqqəti çəkir (50). Amma İbrahim Əfəndi özünün mənəvi silsilsəinin Səfəvi şeyxi Səfiyyəddindən başladığını, Sədrədiin, Xacə Əli, Həmidəddin, Hacı Bayram Vəli ilə davam etdiyini bildirərək, məlamilikdə səfəviyyəyə bağlı olduğunu qeyd edir (51). Anadolu məlamiliyi üzərindəki səfəvi təsiri bu təriqəti Osmanlıda ən çox təqibə məruz qalan təriqətlərdən birincisinə çevirdiyindən İbrahim Əfəndi həm siyasi, həm də mənəvi cəhətdən « Ş ə r q F ə l s ə f ə s i P r o b l e m l ə r i » B e y n ə l x a l q e l m i - n ə z ə r i j u r n a l © B a k ı / № 1 . 2 0 1 4
57 iki fərqli şeyxə bağlanmaq məcburiyyətində qalmışdır. Siyasi mənadan özü də məlami təriqət kimliyindən gələn Əziz Mahmud Xüdaiyə (öl. 1628/29), mənəvi cəhətdən isə Əbdüləhəd Nuriyə (vəfatı 1651) intisab etmişdir. Oğlanşeyx İbrahim Əfəndi 1655-ci ildə edam olunub. O, ikinci dövr məlamiliyinin ən məşhur dərvişlərindən olmuşdur. Özünü məlami adlandıran Oğlanşeyx xəlvətiliyə bağlı olan Həqiqizadənin Qavsi xanəgahından “səccadənişin” olmuşdur. Oğlanşeyxin ən böyük xüsusiyyəti səfəvi bağını qorumasıdır. Hətta əsərinin bir yerində Şeyx Səfiyə xitabı da yer alır: Şühudi-manəvidən Şeyx Səfiyə, Sual itdilər qəlbi kalbi safiyə. (52)
İbrahim Əfəndinin əsərlərində İbn Ərəbinin “vəhdəti-vücud” anlayışının dərin təsiri görünür. Başlıca olaraq “Divan”, “Müfidü Müxtəsər” və “Təsəvvüfnamə” də adlanan “Usulul-mühəqqiqin” adlı əsərlərində vəhdət, həqiqət, insan, qəlb, vilayəti-nübüvvət, qürb-bud, qəbz-bəst, məhv-səhv, fəna- bəqa, söhbət ədəbi kimi sufi məsələlərini şərh etmişdir. Onun təsəvvüfün həm nəzəri, həm də əməli məsələlərini öyrənərək, zühd həyatını məlami anlayışına uyğun biçimdə tam halda qəbul etməsi diqqəti çəkir. “Vəhdəti-vücud” anlayışına olan dərin bağlılığı onun İbn Ərəbiyə nəzərən “Muhyiddini-Sani” (İkinci Mühyiddin Ərəbi) adlanmasına səbəb olmuşdur. Məlamiliyin əsasları. Məlamilik gizli dərvişliyə ən yaxşı nümunədir. Özünü aşkara çıxarmayıb, sufiliyin ədəb və əxlaq qaydalarına etiraz edərək sufiliyini xalqdan gizlədən məlamətilik “gizli təriqətlər” arasında yer alır. Dərvişlik, dilənmək, əba geymək kimi sufi ədəb və davranış qaydalarına etiraz edib “yaxşını gizlədib, pisi aşkara çıxaran” məlamilər bu cəhətlərinə görə mütəsəvviflər arasında göstərilməyiblər. Məlamilərin təkkələri zaviyələri olmur, sarıq və papaq taxmazlar. Onların nəzdində belə şeylər bir şəxsin digərindən üstün olması fikrini təqlid edir ki, bu da doğru rəftar deyil. Ona görə də məlamilər ehtimallara üstünlük verirlər, onları utandıracaq və cəmiyyətin nəzərində alçaldacaq şeylərdən uzaqlaşmaq yerinə belə şeylərə qarşı daha məqbul davranarlar. Onlar üçün tərif xoş deyil, əslində söyülmək, və təhqir daha xoşdur, çünki bu mənən insanı əzir və təkəbbürün ağır zəncirlərindən xilas edir. Tarixən müşahidə edilmişdir ki, məlamilər namazlardan da bu məqsədə uzaq durarlar, amma əslində onun dilində daima zikir və ibadətdir, çünki onun fikrinə görə Tanrı hər yerdədir və onu görür, və etdiyi ibadəti qəbul edir. Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|