Sadiq bəY ƏFŞar şEİRLƏr baki 2010



Yüklə 396,44 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/14
tarix22.07.2018
ölçüsü396,44 Kb.
#58414
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14


SADİQ BƏY ƏFŞAR

ŞEİRLƏR

BAKI - 2010


1

AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI

MƏHƏMMƏD FÜZULİ adına ƏLYAZMALAR İNSTİTUTU

SADİQ BƏY ƏFŞAR

ŞEİRLƏR

(TRANSFONELİTERASİYA VƏ FOTOFAKSİMİLE)


2

BAKI – NURLAN – 2010

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd

Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu elmi şurasının 2 dekabr

2009-cu il tarixli 11 №-li iclasının qərarı ilə nəşr edilir. 

Nəşrə hazırlayan:                      PAŞA KƏRIMOV,                  

                                           filologiya elmləri namizədi

Redaktoru:                            ARIF RAMAZANOV

Kompyuter icraçısı:             NƏZAKƏT ARIF QIZI

Sadiq bəy Əfşar.  Şeirləri (Transfoneliterasiya və

fotofaksimile). Bakı: Nurlan, 2010,  71+15 s.



3

SADİQ BƏY ƏFŞAR VƏ ONUN TÜRKDİLLİ LİRİKASI

XVI əsrin ikinci yarısı – XVII əsrin əvvəllərində

yaşayıb yaratmış Sadiq bəy Əfşar dövrünün hərtərəfli

istedada malik zəngin bilikli ziyalısı,  görkəmli alim,  şair

və rəssam kimi mədəniyyət tariximizə düşmüşdür. 

Müxtəlif mənbələrdə adı Sadiq bəy Sadiqi və Sadiqi

Kitabdar kimi də qeyd edilən şair əslən I Şah İsmayıl

hakimiyyətə gəldiyi zaman Şamdan öz arzusu ilə ona

qoşulmağa gələn Xudabəndəlü adlı türk-oğuz elinə

mənsubdur.  Tədqiqatçılar göstərirlər ki,  Xudabəndəlü, 

Bəydili və İnallu obaları birlikdə Şamlu boyunu təşkil

etmişlər (9,s.21).  Sadiq bəy külliyyatının əvvəllərində

özünün

mənşəyi


haqqında

yazır:  «Mən

həqir

Xudabəndəlü adı ilə məşhurlaşmış və tanınmış türk



tayfasındanam.  Onlar ədalətli şahın ölkə tutmağa və

dünyanı almağa başladığı ilk günlərdə tabelik bildirmək

və yardım etmək üçün Şam diyarından aləmin sığındığı

dərgaha üz qoymuşlar» (9,s.20). Türkcə qitəsində şairin

özünü «şamlu fəqiri»  (3,s.917)  adlandırması bir daha

Xudabəntəlü elinin Şamlu boyunun tərkibinə daxil

olduğunu sübut edir.

Müxtəlif mənbələrə istinad edən tədqiqatçılar 77  il

ömür sürmüş şairin h.940-cı (m.1533) ildə Təbrizin Vercü

(Vərci)  məhəlləsində anadan olub,  h.1017-ci (m.1609-

1610) ildə İsfahanda vəfat etdiyini təsdiq edirlər. 

20  yaşında atasını itirən şair dərvişlərə qoşularaq

dünyanın müxtəlif yerlərinə səyahət etmiş,  Təbriz, 



4

Qəzvin və İsfahandan başqa Yəzd,  Gilan,  Lahican, 

Əbərkuh,  Astarabad,  Həmədan,  Bağdad,  Ətəbat (Nəcəf

və Kərbəla)  və Hələbdə olmuş,  macəralı bir gənclik

həyatı yaşamışdır.  Qızılbaş sərkərdələrindən olan Əmir

xan Mosullu Sadiq bəyi öz yanına dəvət edərək onun

sərgərdan həyatına son qoymuşdur.  Bundan sonra

S.Əfşar öz biliyini artırmış,  müxtəlif sahələrdə ciddi

çalışmağa başlamışdır.  Əmir xan Mosulludan sonra

Sadiqi bir müddət İsgəndər xan və Bədir xan Əfşarın

yanında xidmətdə olur.  Gənc yaşlarından gərgin əməyi, 

zəhməti,  istedadı sayəsində elmin,  sənətin bir sıra

növlərini mükəmməl öyrənən Sadiqinin şöhrəti qısa

müddətdə bütün ölkəyə yayılır. Sadiq bəyin müasiri olan

Qazi Əhməd Qumi xəttatlar və rəssamlar haqqında

risaləsində onun istedadı barədə yazır:  «Rəssamlıq

sənətində onun tayı-bərabəri yoxdur,  indi ona şahın

kitabdarı vəzifəsi tapşırılmışdır. Yaxşı şeirlər yazır, onun

çoxlu qəsidə,  qitə,  qəzəl və rübaisi vardır.  Təsviri

sənətdə öz fırçasının ecazkar gücü ilə insanı    heyran

edir.  Cəsurluqda dövrünün igidlərindən heç də geri

qalmır» 


(6,s.16). 

Məhəmməd


Tahir

Nəsrabadi

təzkirəsində Sadiq bəyin cəsur və mərd bir insan

olduğunu göstərir, rəsm əsərlərinin şöhrətinin Hindistana

gedib çatdığını bildirir» (12,s.56).

Sadiqinin

tərcümeyi-halındakı

ən

əlamətdar



hadisələrdən biri müxtəlif sahələrdə,  o cümlədən, 

rəssamlıq və xəttatlıqda istedadı nəzərə alınaraq onun

saray kitabxanasına rəhbər təyin edilməsidir.  Görkəmli

ədəbiyyatşünas alim Məhəmmədəli Tərbiyət Sadiq bəyin

II Şah İsmayıl zamanında (1576-1577)  kitabxanaya işə

götürüldüyünü,  I Şah Abbas dövründə (1587-1629)  isə

kitabxanaya başçılıq etdiyini göstərmişdir (13,  s.280). 

Şairin imzasının bəzi mənbələrdə    Sadiqi-Kitabdar kimi

verilməsi də elə onun bu işi ilə bağlıdır.  Sənətşünaslıq



5

doktoru Adil Qazıyev Sadiqinin artıq Məhəmməd

Xudabəndənin hakimiyyəti dövründə (1578-1587) həmin

kitabxanaya

başçılıq

etdiyini


təsdiq

edir


(1,s.3). 

Mənbələrin göstərdiyinə görə,  Sadiq bəy cəmiyyətdə və

sarayda elə böyük nüfuz sahibi olmuşdur ki,  bəzi

səbəblərə görə saray kitabdarlığından uzaqlaşdırıldıqdan

sonra da ömrünün sonuna qədər bu vəzifənin təqaüdünü

almışdır.

Özündən sonra zəngin bir irs qoyan S.Əfşarın

əsərləri külliyyatında toplanmışdır.  Şairin külliyatının

əlyazmasının Təbriz Dövlət Kitabxanasında saxlanan

nüsxəsinə daxil olan əsərlər sonradan yazılaraq əlavə

edilmiş mündəricatda aşağıdakı şəkildə təqdim edilir:  1) 

Qəsidələr («Zübdətül-kəlam»);  2)  Qəzəllər;  3)  Müxtləif

şeirlər;  4)  Şairlər təzkirəsi («Məcməül-xəvas»);  5) 

Rübailər;  6)  Məqalə və mənzum hekayətlər;  7)  Şairlər

adına deyilmiş müəmmalar;  8)  «Fəthnamə»  məsnəvisi; 

9)    Şairlər təzkirəsinin ardı;  10)  Türk dilində yazılmış

qəsidə və qəzəllər; 11) Feyzi şeirləri haqqında risalə; 12) 

«Qanunüs-süvər»  - rəssamlıq haqqında risalə;  13) 

«Həzziyyat»  risaləsi;  14)  mərsiyə və tərkibbənd;  15) 

Tərkibbənd-əlifba

sırası

ilə;  16)  Tərcibənd;  17) 



Heydərinin həcvi; 18) Münşəat-türk və fars dillərində; 19) 

Fələkdən şikayət və Məhəmməd bəy Məzaqinin həcvi; 

20) Müxtəlif  həcvlər (2, s.8-9).

Sadiqinin ən çox diqqəti cəlb edən əsərlərindən olan

«Məcməül-xəvas» təzkirəsi ədəbiyyat, elm və ədəbi fikir

tariximizin öyrənilməsində mühüm rol oynamışdır. 

Təzkirə təxminən h.1007-1008-ci (m.1597-1598)  illərdə

yazılmışdır.  Əsər

Osmanlı

torpaqlarından



tutmuş

bugünkü İran,  Azərbaycan,  Orta Asiya,  Əfqanıstan, 

Pakistan və Hindistana qədər böyük bir ərazinin konkret

bir zaman çərçivəsində (I Şah İsmayıl dövründən

müəllifin həyatda olduğu günlərədək) ədəbi və ictimai-



Yüklə 396,44 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə