Sadiq bəY ƏFŞar şEİRLƏr baki 2010



Yüklə 396,44 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/14
tarix22.07.2018
ölçüsü396,44 Kb.
#58414
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14

16

Xəzani çöhrə bilə əbri-novbahar gözüm (23, s.907).

«Vida»  rədifli qəzəlində şair yarından ayrılan aşiqin

kədərini səmimi bir dillə ifadə etmişdir. Gözəlin ona vida

etməsi

xəstə


bədənindən

ruhunun


ayrılaraq

vidalaşmasına bənzədilmişdir.  Sevgilisi hara getsə, 

aşiqin həsrət göz yaşları onun ardınca axacaqdır,  göz

yaşları yarının ayağının altındakı torpağı heç bir zaman

tərk etməyəcəkdir:

Qıldı həngami-səfər sərvi-xuramanım vida,

Vəqtidür qılsa təni-dilxəstəni canım vida…

Barsa hər yanğə barur ardınca əşki-həsrətim,

Eyləməz ol xaki-padən çeşmi-giryanım vida (3,s.908).

«Gedərin»  rədifli qəzəli də Sadiqinin hicran qəminin

ağrı-acılarına həsr etdiyi səmimi və təsirli şeirlərindən

biridir:


Qəmi-fəraqın ilə dərdnak olub gedərin,

Nə dərdnak ki, qəmdin həlak olub gedərin.

Nə dövri-xasdır, ey Sadiqi, bu kim, məni-məst,

Gəlüb təmani-hünər, eybnak olub gedərin (3,s.908).

Bu şeirdə şair yaşadığı dövrdən narazılığını da açıq-

aşkar bildirmişdir:  bu necə zamandır ki,  dünyaya

istedadlı,  hünərli gələn adam ömrünün sonunda bu

dünyadan günahkar, eybli vəziyyətdə tərk etməlidir?

Ümumiyyətlə,  Sadiqinin şeirlərində aşiqanə lirika və

ictimai motivlər bir-biri ilə üzvi surətdə bağlanmışdır. 

Zəmanəsinin

kədərindən,  qayğılarından

qocaldığını

bildirən şair «Məni-üftadəni ənduhi-dövran gərçi pir etdi» 

(3,s.907) deyir.

Fələk


tərəfindən

biqərar, 

səbatsız

vəziyyətə

düşməsini də şair dövranın biqərarlığı ilə izah edir:

Biqərar etdi fələk dönə-dönə Sadiqini,

Şimdi bildim ki, qərarı yox imiş dövranın (3,s.898).



17

«Yegdür»  rədifli qəzəlində şair dövrünü daha sərt

ifadələrlə tənqid edir,  «Əgər dünya budursa,  elə bizim

evsiz-eşiksiz olmağımız yaxşıdır»- deyir:

Əgər dünya budur, bixanü biman olmamız yegdür,

Buraqıb işrət əsbabını üryan olmamız yegdür.

Bu isə şeyxü vaiz, məscidü minbər tamaşası,

Xərabat əhlidin məstü gəzəlxan olmamız yegdür…

Bulunmaz çün cəhan məmurəsində xaneyi-munis,

Ənisi-qəm,  müqimi-gənci-viran

olmamız

yegdür


(3,s.909).

Əgər şeyx və vaizlər bunlardırlarsa, dini atıb eyş-işrət

əhli olmaq daha yaxşıdır. Bu dünyada insana munis olan

bir yer yoxdursa,  qəmlə dost olub viranələr xəzinəsinə

sakinlik etmək yaxşıdır.  Bütövlükdə şeir dövrün sərt

ittihamı kimi səslənir,  ədalətpərəst,  azadlıqsevər şairin

dövrünə münasibətini açıq ifadə edir.

Xüsusilə ictimai fikirlərində Sadiqinin Nəvai və Füzuli

yaradıcılığı ilə nə qədər sıx bağlı olduğunu görə bilərik. 

Şair bu dahi ustadların ədəbi irsində onu narahat edən

məsələlərin bədii    həllini görürdü,  bundan ilhamlanırdı. 

Sadiq bəyin şeirlərində Nəvai poeziyasının təsirindən

danışan C.Nağıyeva yazır:  «Onun «Bulğay kaş ki», 

«Etdin»,  «Qalmadı»,  «Sübh»  və başqa qəzəlləri də

yalnız rədif baxımından deyil,  ideya,  məzmun və bədii

ifadə vasitələrindən istifadə baxımından Nəvai ilə

birləşir» (10, s.162).

Nəvainin «Bolmasun»  rədifli 7  beytlik qəzəlinə

yazdığı nəzirəsini oxuduqca Sadiq bəyin ustad şairin

əsərinə çox diqqətlə yanaşdığını, eyni zamanda, sadəcə

nəzirə deyil,  orijinal bir şeir yazdığını görürük.  Nəvainin

lirik qəhrəmanının qəlbi sevgilisinə ən səmimi duyğularla

doludur.  İstədiyi odur ki,  könül verdiyi gözələ heç bir



18

xətər yetməsin, bu dünya bağında onsuz bahar olmasın. 

Şair arzu edir ki, sevgilisinin sərvi-qəddi ancaq çeşmeyi-

heyvandan, əbədiyyət çeşməsindən qidalansın:

Ğam əlidin, ya Rəb, ul qulğa ğubari bolmasun,

Balki onsiz dahr boğida bahori bolmasun.

Qəddinin sarviğa kim, boği-latovat nəxlidur,

Ç açmai-hayvondin uzqa cuybari bolmasun (11,

s.495).

Bu qəzələ Sadiqinin cığatayca eyni    rədifli,  eyni



bəhrdə yazdığı 6  beytlik cavabda gözələ hədsiz

məhəbbət, sədaqət duyğuları daha çox lirik qəhrəmanla

bağlı şəkildə ifadə edilmişdir:

Gözə ol şəh yolidin özge ğubari bolmasun,

Məndin özge kimseğe andin güzari bolmasun.

Gülşəni-kuyində kim, sərvi-qədi məvasidür,

Hər tərəf əşkimdən özgə cuybari bolmasun (3,s.898).

Sadiqinin qəzəlində müəllifin fərdiyyəti daha çox

nəzərə çarpır.  Lirik qəhrəmanın istədiyi budur ki,  ondan

başqa heç kim sevgilisinin yolunun üstündə durmasın, 

fədakar aşiqin gözlərinə yalnız yarının ayağının tozu

dolsun,  sərvi-qəddini yalnız onun göz yaşları sulasın. 

Nəvai sevgilisinin sərvi-qəddinin çeşmeyi-heyvan-dirilik

suyu ilə sulanmasını arzulayırsa, Sadiq bəy məşuqəsinin

sərvi-qəddinin onun öz göz yaşları ilə qidalanmasını

istəyir.


Nəvai 8  beytlik «Kaş ki»  rədifli qəzəlində ayrılıq

dərdini çəkməkdənsə min cür möhnət çəkməyə üstünlük

verdiyini, eşq dərdindən dəlilər kimi səhraya düşduyünü, 

buna görə də əvvəllər gözəllərlə ünsiyyət bağladığından

peşman olduğunu bildirir. Bir beytdə qəriblərin qürbətdə

acı çəkdiyini,  qürbət sözünü

dilə gətirmək belə



19

istəmədiyini söyləyən şair,  qəzəlin sonunda arzusuna, 

vüsala çatmaq üçün ömürdən möhlət dilədiyini yazır:

Bulğay erdi yüz tüman, min rancu mehnat kaş ki,

Bulmağay erdi balou dardi-furkat kaş ki…

Xosiyat çün telbarab sahroğa yuzlanmak emiş,

Tutmağay erdin parilar birla ulfat kaş ki…

Yuz ğarib ahvol bekaslıkda har dam bor emiş,

Utmaqay erti tilimda lafzi-ğurbat kaş ki…

Dema kim con et fido ahbob ila topqaç visal,

Ey Navoiy, umr berqay onça muhlat kaş ki (11, 607).

Sadiqi bu şeirə yazdığı 6  beytlik cavabında böyük

özbək şairinin yaradıcılığına məhəbbət və diqqətini, 

cığataycanı gözəl bilməsini nümayiş etdirməklə bərabər, 

orijinal fikirlərlə çıxış etmiş, lirik şeirə ictimai motiv əlavə

etmişdir. Nəvai qürbətin ağır dərd olduğundan danışırsa, 

Sadiq bəy «Əgər vətən övladları insanın qədrini

bilmirlərsə,  qürbət bundan yaxşıdır»  deyir.  Zəmanəsinin

ədalətsizliklərindən,  özünə qarşı olan haqsızlıqlardan

şikayət edən belə misralar Sadiqi şeirlərində az deyil. 

Sadiq

bəy


kimi

çoxtərəfli

istedadın,  dövrünün

ensiklopedik

zəkasının

«belə


vətəndənsə

qürbət


yaxşıdır»  deməsi,  əlbəttə ki,  mövcud quruluşa,  dövrə

ciddi ittihamdır:

Bilməs ermişlər kişi qədrin vətən əbnası çün,

Tutqay erdi damənimni xaki-qürbət kaş ki(3, s.901).

Beytlərindən birində şair ona ağıl vermək istəyən

nasehə «kaş ki,  bu könül mənim nəsihətimi eşidəydi» 

cavabını verir. Yəni məgər aşiqin ixtiyarı özündədirmi ki, 

ona nəsihət verirsən:




Yüklə 396,44 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə