Sağlamlıq hür şey deyil, lakin hər şey sağlamlıqsız heç nədir

 
121 
malikdir(“pipetka”  kimi).Nişi  yazırdı:Heç  şübhəsiz,nasos  bu  iki 
borucuğun birləşdiyi yerdə yerləşir.Lakin nasosdan fərqli olaraq 
arteriya və vena hər iki ucdan birləşir:bir ucu ürəyə,o biri kapil-
yarlara.Sual oluna bilər:bunlardan hansı nasosu təmsil edir-ürək, 
yoxsa  kapilyarlar?Nişinin  cavabı  qətidir:Əlbəttə,kapilyarlar! 
Bunun  alternativi  yoxdur.Çünki  arteriya-soran  borcuğa  uyğun 
gəlir,vena  isə  itələyən  borucuğa.Ürəyin  nasos  ola  biləcəyi 
ehtimalı bizi yanlış nəticə çıxarmağa sövq edir: guya, ürək soran 
borucuqdan (arteriyadan ) istifadə edir ki, qanı itələsin, itələyici 
borucuqdan (venadan) isə qanı daxilə qovmaq üçün istifadə edir. 
 
 
 
Şəkil 4. Qan dövranı sxemi. 
1- beyin, 
2- ağ ciyər, 
3- böyrəklər,  
4- qara ciyər, 
5- həzmetmə orqanları, 
6- limfatik axınlar, 
7- ağ ciyər arteriyası, 
8- aorta. 
 
Şəksiz,insan  bədənindəki 
fizioloji  “nasos”  süni  nasosdan 
fərqlidir.Bununla  belə,  qalın  və 
elastik  divara  malik  olan  arteri-
yanın  əks-təsirə  malik  olan  hər 
cür  qüvvənin  qarşısını  almağa 
göstərdiyi  cəhd  çox  önəmlidir. 
Lakin bu cür müqavimət gücünə 
və  böyük  ciddi-cəhdə  baxma-
yaraq,  arteriya-kapilyarların  təsiri  altında  yaranan  və  qanı 
damarlardan geri soran boşluqla müqayisədə çox zəyifdir. Yalnız 

---

 
122 
kapilyarların  qanı  arteriyadan  sorması  ehtimalını  qəbul 
etdikdə,  anlaya  bilərik:  nə  üçün  arteriya  öz  qurluşuna  və 
funksiyasına  görə  sorucu  borucuğa  bənzəyir?  Bu,bir  daha  onu 
göstərir ki,insan bədənindəki nasosu ürək deyil, məhz kapilyarlar 
təmsil edir. 
Bu  mətləbi  tibbi  təhsili  olmayan  sıravi  oxuculara  loru 
dildə izah etmək istəyirəm. Bina ayrı-ayrı daşlardan, taxtalardan 
ibarət  olduğu  kimi,insan  bədəni  də  kiçicik  hüceyrələrdən 
ibarətdir.Hər  bir  hüceyrə  əyninə  tüklü  borucuqların  torundan 
tikilmiş“libas”  geyib.Bu  “libas”-kapilyarlardır.Arteriya  və  vena 
damarları məhz kapilyarlara bitişib. Hüceyrələrə qida daşıyan da 
elə bu tüklü borucuqlardır. Sağlamlıq üçün gərək olan hər şeyi – 
oksigeni,  enerjini,  vitaminləri,  zülalı,  yağı,  mineral  maddələri, 
karbohidratları  daşıyıb,hüceyrələri  yedizdirən  möhnətkeş  kapil-
yarlardır.Məhz  onlar  hüceyrələri,maddələr  müba  diləsi  vaxtı 
əmələ  gələn,  gərəksiz  və  zərərli  parçalanma  məhsul-larından 
təmizləyir.A.Zalmanov kapilyarların fəaliyyətindən bəhs edərkən 
yazırdı:  “Hüceyrələrin  daima  ölməsi,  yarpaqların  və  ləçəklərin 
tökülməsi zəruri olduğu kimi, vacibdir”. 
Uzunluğu  100.000  kilometr,  ümumi  sahəsi  600  kvadrat 
metr  olan  kapilyarların  diametri  günün,  ayın  və  ilin  müxtəlif 
vaxtlarında  müxtəlif  cür  olur.Bu  mənada  onu  çay  məcrasına 
bənzətmək  olar:çay  məcrası  baharda  genişlənir,yayda,qışda, 
sular  azalanda  daralır.Kapilyarlar  səhər  çağı,  axşama  nisbətən, 
çox  yığılmış  olur,ümumi  tutumu  azalır.Bunu  səhərlər  bədənin 
ümumi hərarətinin azalması, axşam isə çoxalması ilə izah etmək 
lazım gəlir. Qadınlarda aybaşı ərəfəsində açıq kapilyarların sayı 
çoxalır, odur ki, maddələr mübadiləsi fəallaşır, bədənin hərarəti 
artır. Sentyabr-yanvar dövründə kapilyarların sıxılması (spazma) 
və  durqunlaşma  baş  verir. Mövsümi  xəstəliklər (mədə  xorası  ən 
çox sentiyabr və mart aylarında baş verir) başlayır. 
Kapilyarların  xəstələnməsi-bütün  patoloji  proseslərin 
əsasıdır.A.Zalmanov“İnsan  orqanizminin  sirli  müdrikliyi” 
kitabında  yazırdı:“Kapilyarların  fiziologiyası  olmadığı  halda- 

---

 
123 
təbabət  hadisələrin  səthində  durur,həm  ümumilikdə,həm  də 
xüsusi  patalogiyada  bir  şeyi  dərk  etməyə  qadir  deyildir”.Nişi 
kimi,A.Zalmanov da belə qənaətə  gəlmişdir:“Bütün xəstəliklərin 
müalicəsini kapilyarların müalicəsindən başlamaq lazımdır”. Bu 
məsələ  ilə  bağlı  daha  bir  məsləhətə  qulaq  asaq.A.Zalmanov 
öyrədirdi:”Əgər  siz  tənəffüs  həcmini  genişləndirsəniz,beyinə  və 
bütün  orqanlara  oksigen  axınını  gücləndirsəniz,  əgər  siz  xüsusi 
rejimin köməyi ilə (dərmanın yox, məhz xüsusi rejimin! -Ə.Ə), 
yüz minlərlə kapilyara işıq aça bilsəniz, belə müalicənin köməyi 
ilə  dəf  edilməyən  bir  xəstəliyə  də  rast  gəlməyəcəksiniz”.  Başqa 
sözlə  desək:  Yer  üzündə  müalicəsi  mümkün  olmayan  xəstəlik 
qalmayacaq. 
Çox  ağıllı  məsləhətdir!Məhz  ona  qulaq  asdığım  üçün, 
məhz  dava-dərmana  həmişəlik  “yox”  dediyim  üçün,xüsusi 
rejimin  köməyi  ilə  kapilyarları  işə  saldım,hüceyrələrimi  yaxşı-
yaxşı  qidalandırdım  və  ağır  xəstəliklərin,  o  cümlədən,  ürək-
damar  xəstəliyinin,şəkərli  diabetin  cəngindən  qurtardım. 
Bütövlükdə tibb elminin, eləcə də ayrı-ayrı həkimlərin və bizim 
hər  birimizin  fikir  vermədiyimiz,  necə  deyərlər,  adam  yerinə 
qoymadığımız kapilyarlar belə böyük qüdrətə malikdir. 
Bu  yerdə  mən  bir  ibratamiz  müqayisədən  vaz  keçə 
bilməyəcəm.Mən  kapilyarları  cəfakeş  əskərlərə,ziyalılara,kəndli 
lərə,  fəhlələrə  oxşadıram.  Dövləti  (yəni  orqanizmi)  yedirən  də, 
geydirən  də,yaşadan  da,  qoruyan  da  müsəlləh  əskər,  əli  qabarlı 
fəhlə və kəndli, gecə-gündüz beynini çalışdıran ziyalıdır. Onların 
vəziyyəti ağır olanda-dövlətin(orqanizmin) vəziyyəti də ağırlaşır, 
dövlət(orqanizm)  “xəstələnir”.Deməli,ölkənin,dövlətin  “səhhəti” 
onu yedizdirən qara camaatın vəziyyətindən asılıdır.Ona görə də 
ağıllı  millətlər  və  ağıllı  dövlət  başçıları  çalışırlar  ki,məmləkətin 
sağlamlığının  və  rifahının  əsas  dayağı  olan  qara  camaat 
(kapilyarlar) sağlam olsun, yaxşı işləsin, öz dövlətini (orqanizmi) 
gümrah  saxlamağa,  qorumağa  qadir  olsun.Bu  hikməti  unudan 
dövlətlər  isə,öz  kapilyarlarının  qeydinə  qalmağı  unudan 
tamahkır, acgöz və qarınqulu adamlar kimi, gününü ah-zar içində 

---