həmçinin iqtisadi inkişaf prosseslərində qadınların sahibkarlıq fəaliyyətinə fəal surətdə
cəlb edilməsi məqsədilə rəsmi statistika və məşğulluq idarələrindən qadınların işsizlik
və məşğulluq vəziyyəti, təhsil səviyyəsi ilə bağlı əldə edilmiş göstəriciləri və ətraflı
məlumatı da əhatə etmişdir.
Sorğunun nəticələri əsasında Azərbaycanda qadın sahibkarlığı sahəsində mövcud
vəziyyəti, problemlər və gələcək perspektivləri əks etdirən hesabat hazırlanmışdır.
Hesabat aşağıdakı məsələləri əks etdirir:
!"
Azərbaycanın əmək bazarında qadınların mövqeyi, qadın
sahibkarlığın əhatə dairəsi, həcmi və profili haqqında məlumat;
!"
Qadın sahibkarlığın inkişafı üçün mövcud iqtisadi siyasi və ictimai
mühit: boşluqlar, problemlər,
maneələr, çətinliklər və
təzadların
müəyyənləşdirilməsi;
!"
Azərbaycanda potensial və mövcud qadın sahibkarlığın sosial-
mədəni, təhsil, texnoloji, hüquqi və maliyyə imkanları nöqteyi-nəzərindən
üzləşdiyi maneə və problemlərin araşdırılması;
!"
Qadın və kişi sahibkarları arasındakı
əsas
fərqlərin
müəyyənləşdirilməsi (onların müvafiq fəaliyyəti, motivasiyası, müvəffəqiyyət
kriteriyası daxil olmaqla);
!"
Gəlirlərin artırılması, mikro və kiçik müəssisələrin inkişafı və kredit
təminatı vasitəsilə qadınların iqtisadi imkanlarını artırmaq
üçün hökumət, QHT
və ya donorlar tərəfindən həyata keçirilmiş tədbirlər haqqında məlumat;
!"
Qadın sahibkarlara dəstək verən biznes xidmətlərinin həcmi və
rolu;
!"
İşəgötürənlər təşkilatlarında mövcud qadın sahibkarların müdafiə
mexanizmləri, həmin təşkilatlarda onların
üzvlük səviyyəsi, onların maraq və
problemlərini təqdim etmək baxımından qadın sahibkarlar assosiasiyalarının və
biznes təşkilatların fəaliyyətinin səmərəliliyinin araşdırılması, həmçinin qadın
assosiasiyaları, qadın sahibkarlar assosiyasiyaları və işəgötürənlər təşkilatları
arasında əlaqənin müəyyənləşdirilməsi;
!"
Hökumət, işəgötürənlər təşkilatları, QHT-lər, qadın assosiasiyaları
və biznesə dəstək institutlarının Azərbaycanda qadın sahibkarlığın inkişaf
etdirilməsi və onların uzunmüddətli məşğulluğunun artırılması və yoxsulluğun
azaldılmasında iştirakının təmin edilməsi məqsədilə tövsiyyələr verilməsi.
Burada əsas diqqət işəgötürən təşkilatlarının qadın sahibkarlığa səmərəli dəstəyə,
onların işəgötürənlər təşkilatlarına üzvlüyününə cəlb olunmasına və bu təşkilatların
siyasət və fəaliyyətlərində qender bərabərliyinin təmin olunmasındakı roluna
yönəldilmişdir.
3. Azərbaycanın əmək bazarında qadının yeri
3.1. Ümumi məlumat
Azərbaycanda qadınlar əhalinin 51.2%-ni təşkil edir. Milli qanunvericiliyin əsasını
təşkil edən Konstitusiya qadın və kişilərə bərabər hüquqlar təmin edir. Qadınlar Dövlət
strukturlarında, Parlamentdə və müxtəlif təşkilatlarda təmsil olunurlar. Lakin bu təmsil
olunmada onların sayı kişilərə nisbətən çox aşağıdır.
1994-cü ildən başlayaraq ölkə sosial iqtisadi istiqamətdə stabillik və inkişafa
doğru getməyə başlayır. Qadınların IV Ümumdunya Konfransına (Pekin, 1995) hazırlıq
işləri aparılmış, 1995-ci ilin iyununda Azərbaycan Respublikası tərəfindən ʺQadınlara
Qarşı Ayrı-Seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiyaʺ
ratifikasiya edilmişdir. 1995-ci ilin sentyabr ayında Pekində keçirilən IV Ümumdünya
Qadınlar Konfransında Azərbaycan qadınlarının iştirakından sonra ölkədə qadın
problemlərinə maraq daha da artmışdır.
1998-ci ildə ʺAzərbaycanda qadınların rolunun artırılması haqqındaʺ Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin sərəncamı dərc olundu. Bu sərəncamda dövlət strukturları
tərəfindən daha yüksək diqqət tələb edən öncül sahələr müəyyən olunmuşdur. Eyni
zamanda ölkə Prezidentinin Fərmanı ilə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi
yaradılmışdır.
Bazar iqtisadiyyatına keçid Azərbaycanda bir çox siyasi və iqtisadi struktur
dəyişikliklərinə səbəb oldu. Azərbaycanda müasir sosial-iqtisadi inkişaf nəticəsində
əhalinin hər iki cinsi üçün yeni şəraitə uyğunlaşmaq, cəmiyyətdə özünü və öz yerini
tapmaq zərurəti yarandı. Onlar çox çətin və mürəkkəb vəziyyətlə qarşılaşdılar. Baş
verən proseslərdəki kortəbiilik, qeyri-mütəşəkkillik, yeni iqtisadi şəraitə uyğunlaşma
yollarının axtarışı, əhalinin əksər hissəsinin fəaliyyətini bazar iqtisadiyyatının
tələblərinə cavab verəcək səviyyədə qurmaqda bacarıqsızlığı, ilkin kapitalın və peşəkar
vərdişlərin olmaması nisbətən stabil həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb oldu.
Əmək bazarında baş vermiş dəyişiklikləri və işləyən qadınların vəziyyətinin
pisləşməsini əsasən aşağıdakı səbəblərlə izah etmək olar:
!"
Ciddi iqtisadi çətinliklər və istehsalı aşağı düşməsi;
!"
Qadınların əmək bazarındakı vəziyyətinə dair lazımi milli siyasətin
olmaması;
!"
Məşğulluq və biznes imkanları haqqında məlumatsızlıq;
!"
Kredit və maliyyə bazarlarından istifadə olunmasında çətinliklər;
!"
Texniki və idarəetmə bacarıqlarınıı aşağı olması;
!"
Qadınlarda özünəinamın aşağı olması.
3.2. Qadınların iqtisadi vəziyyəti və məşğulluq xüsusiyyətləri
SSRİ tərkibində olduğu zaman Azərbaycanda mərkəzi siyasi orqanların
göstərişlərinə uyğun olaraq qadınlar qanunvericilik və icra hakimiyyəti orqanlarında
müvafiq nisbətdə təmsil olunurdular. Bundan başqa, qadınlar iqtisadiyyatın,
infrastrkturun, elmin, təhsilin, xidmət sferasının bütün sahələrində çalışırdılar. Aqrar
sahədə qadınların əksəriyyəti kolxoz və sovxozlarda adətən fəhlə peşələrində
işləyirdilər. Ənənəvi olaraq, milli əxlaq normalarının və adətlərin təsiri altında, evdar
qadınların sayı yüksək olmuşdur.
SSRİ dağıldıqdan sonra və məlum hadisələr nəticəsində Respublikanın
iqtisadiyyatı dərin böhran vəziyyətinə düşmüş (neft sektorundan başqa), əhalinin, o
cümlədən qadınların, məşğulluq səviyyəsi kəskin olaraq aşağı düşmüşdür. Bu vəziyyət
Ermənistan Respublikasının hərbi təcavüzü, Dağlıq Qarabağ və onun ətraf rayonlarının