Sahibkarliğa və bazar iQTİsadiyyatinin iNKİŞafina yardim fondu
Yüklə 319,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
7
Mövzu seçimini şərtləndirən amillər: XIX əsrin ortalarından başlayan sənaye inqilablarının iqtisadi inkişafa gətirdiyi mühüm yeniliklərdən biri, mahiyyət etibarı ilə neoklassikanın marjinal faydalılıq prinsipinə əsaslanan bazar iqtisadi münasibətlərinin təsərrüfatçılıq modeli kimi təşəkkülü hesab edilə bilər. Bazar iqtisadi münasibətlərinə əsaslanan təsərrüfatçılıq modeli, fikrimizcə, həm də eyni zamanda iqtisadi maraqların uzlaşdırılması prizmasından cəmiyyətin mütəşəkkilliyinin mühüm təmin edicisi rolunu oynamışdır.Belə ki, bilavasitə transaksiya tərəfdaşları kəsimində, marjinal faydalılığa söykənən bazar mexanizmi, məcmu tələb-təklif münasibətləri müstəvisində, resursların faydalılığının yüksəldilməsinə xidmət edən sistemə çevirilmişdir. Elmi-texniki tərəqqi, sivilizasiya və cəmiyyət daxili münasibətlərin ümumi inkişafı fonunda, bazar təsərrüfatçılıq mexanizmi, iqtisadi münasibətlər sisteminin iştirakçılarının sayının hədsiz artmasına rəğmən maraqların ziddiyyətinin kəskinləşməsi ilə yanaşı, ümumi kompromisin əldə olunması şərtlərini də formalaşdırmışdır. Ən ümumi şəkildə belə kompromiss şərtləri, cəmiyyətin mövcud inkişaf mərhələsində,iqtisadi münasibətlərin elə sisteminin formalaşdırılmasını tələb edir ki, burada resursların mümkün maksimal faydalılığı təmin edilə bilir. XX əsrin əvvəllərində, iqtisadi inkişafın sürətlənməsi ilə iri şirkətlərin “transmilli” statusa sahiblənməsi, bir tərəfdən iqtisadi münasibətlər sistemində milli dövlətlərin fəaliyyət sferasını sanki daraldır, digər tərəfdən isə əksinə, Dövlətin iqtisadi fəaliyyətdə iştirakının təsirliyini, dominantlığını gücləndirir. Beləliklə iqtisadi siyasətdə “dövlət kapitalizmi” fenomeni təşəkkül tapır. Dövlətin iqtisadi fəaliyyətdə bilavasitə iştirakının fəlsəfəsini isə, mahiyyət etibarı ilə fikrimizcə, “iştirakçı kimi daha çox qazanmaq” yox, iqtisadiyyatın bütövlükdə mənfəətliliyinin yüksəldilməsi təşkil edir. Son illərin dünya təcrübəsinin bir neçə mühüm nəticələri fikrimizin sübutu hesab oluna bilər. Əvvəla, iqtisadiyyatda dövlətin bilavasitə iştirakının klassik anlamda iqtisadi inkişafın “solluğu” və ya “sağlığı”nın atributu kimi qəbul edənlərin sayı sürətlə azalmaqdadır. İkincisi, rəqəmlərin “evklibristkasına” əsaslanan, əslində iqtisadi mahiyyətdən məhrum,“ölkələrin beynəlxalq rəqabətliliyi” adlanan sintetik parametr, beynəlxalq birjalar və TMK-ların fəaliyyəti nəticəsində, qiymətləndirici missiyasını aşaraq, mühüm iqtisadi amilə çevirilmişdir. Nəhayət, bir sıra vacib iqtisadi mahiyyətli xüsusiyyətlərə malik (idarəetmənin səmərəliliyi, risklərin idarə edilməsi, resursların akkumliyasiyasının səmərəli metodu və s) korporotivləşdirmənin dərinləşdirilməsi sayəsində,mülkiyyətin ictimailəşdirilməsinin yüksək konsentrasiyası formalaşmışdır və s. Bütün sadalananlar isə, klassik mahiyyətin ciddi dəyişməsi şərti ilə, iqtisadi fəaliyyətdə Dövlətin əsas həlledici və şərtləndirici rolunu de-fakto təmin etmişdir. Beləliklə dövlətin iqtisadi fəaliyyətdə rolunun, yeni şəraitdə vəzifələri və onunla bağlı gözləntilərin araşdırılması, iqtisad elmi və təcrübəsi baxımından yenidən aktuallaşmış və tədqiqatçıların prioritetlərinə çevirilmişdir. 8
TƏŞƏKKÜLDƏN TƏKMİLLİYƏ DOĞRU İNKİŞAF 2.1. İqtisadi müstəqilliyin təşəkkülü. XX-ci əsrin sonlarında, Dövlət müstəqilliyinin bərpası ilə, Azərbaycan Respublikası, bir sıra keçmiş siyasi müttəfiqləri kimi, iqtisadi inkişaf istiqamətində aşağıdakı ciddi problemlərin həlli zərurəti ilə qarşılaşmışdı: Müstəqil dövlətə məxsus xüsusiyyətlərə malik olan bütöv, milli iqtisadi sistemin formalaşdırılması; Direktiv idarəetmə mexanizmi əsasında, böyük ölkənin əyalət alt sistemi kimi strukturlaşmış Azərbaycan iqtisadiyyatının, bazar münasibətləri və liberal təsərrüfatçılığa əsaslanan yeni struktur və
təsərrüfat mexanizmini ehtiva edən
iqtisadi münasibətlər sisteminə transformasiyası; Əsasən xarici hərbi müdaxilə və daxili siyasi səbatsızlıqlar səbəbindən, müstəqilliyin ilk illərində yaranmış dərin sosial-iqtisadi böhranın qarşısının alınması və inkişaf resurslarının bərpası üçün son dərəcə zəruri investisiya təminatı; Milli iqtisadi sistemin qlobal inkişaf trendləri və cağırışlarına adaptasiya olunması və onun rasional açıqlığının təmin olunması; İqtisadi idarəetmə sisteminin yenidən qurulması və təkmilləşdirilməsi vasitəsi ilə, təbii vəyaradılmış iqtisadi resursların istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsi sayəsində milli iqtisadiyyatın beynəlxalq rəqabətliliyinin təmin edilməsi. Mahiyyət baxımndan aydındır ki, yuxarıda qeyd olunan problemlərin həlli, ilk növbədə iqtisadi inkşaf modeli, iqtisadi islahatlar strategiyası və cari iqtisadi siyasətin xarakteri ilə bağlıdır. Ona görədə həmin məsələlərin həlli vəziyyətinin araşdırılması, ölkənin çağdaş inkişaf səviyyəsinin qiymətləndirilməsini tələb edir. Dövlət müstəqilliyinin bərpasından ötən 25 il ərzində Azərbaycanın iqtisadi inkişafında mühüm irəliləyişlər əldə olunmuş, milli iqtisadi sistemin bazar prinsipləri əsasında formalaşmasında ciddi nəaliyyətlər əldə edilmişdir: bazar iqtisadiyyatının, xüsusi mülkiyyətin, azad sahibkarlığın qanunvericilik səviyyəsində təsbiti, milli məhsulun istehsalında özəl sektorun payının 85%-ə qədər artması, dövlət mülkiyyətinin və torpağın özəlləşdirilməsi, milli iqtisadiyyatın dünya təsərrüfat sisteminə güclü inteqrasiyasının təmin edilməsi və s. kimi nəticələr ölkədə bir tərəfdən nisbi bütövlüyə malik milli iqtisadi sistemin formalaşmasının başa çatmasını, digər tərəfdən isə bazar təsərrüfatlığı mexanizminin tətbiqinin dönməz xarakter almasını ifadə edir. Bu mərhələni, milli dövlətçiliyin yeni erasının ilk “iqtisadi təşəkkül” mərhələsi adlandırmaq fikrimizcə daha düzgündür. Belə ki, bu zaman kəsimində milli iqtisadi sistemin təşəkkülünün əsas hədəfi, Dövlətin siyasi müstəqilliyini yaşatmağa qadir olan, liberal təsərrüfatçılıq modelinə malik, daha böyük və sürətlə dəyişən dünya miqyaslı iqtisadi münasibətlər sistemində,identikliyini təmin edən sistemin formalaşdırılması vəzifələri ümumən həll edilmişdir. Bu dövr ərzində, milli iqtisadi sistemin formalaşdırılmasının institutsional-struktur problemlərinin həlli ilə yanaşı, iqtisadiyyatın gələcək uğurlu inkişafı üçün möhkəm fundamentin yaradılması təmin edilmişdir. Bu mərhələdə, Azərbaycan iqtisadiyyatına müxtəlif mənbələr hesabına təxminən 200 mlrd. dollar həcmində investisiya yatırılmış, o cümlədən milli neft Yüklə 319,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|