ŞAHİN ƏHMƏdov



Yüklə 3,59 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/64
tarix03.05.2018
ölçüsü3,59 Kb.
#41195
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64

 
21 
 
Шяк.2.2. Газ тяркибиня эюря  
атмосферин тябягяляря  
айрылмасы 
гцввяси  йцнэцл  газлара  нисбятян 
аьыр 
газларын 
атом 
вя 
молекулларыны  Йер  сятщиня  даща 
йахын сахлайыр. 
Щ  о  м  о  с  ф  е  р.  80  километр 
щцндцрлцйя 
кими 
атмосферин 
тяркиби 
нисбятян 
биръинсдир. 
Атмосферин 
бу 
щиссяси 
«щомосфер»  адланыр  («щомо» 
«ейни» демякдир). 
Щ е т е  р о с ф е  р. Щомосфер 
цзяриндя 
икиатомлу 
азот 
молекулундан (Н
2
) вя бир гядяр 
дя  оксиэендян  (О
2
)  ибарят  олан 
тябягя  йерляшир.  Бу  тябягя  240 
километря  кими  узаныр.  Бундан  сонра  960  километря  гядяр 
йцксялян тябягядя атомар оксиэен йерляшир. 
Даща  йцксякдя,  йяни  атомар  оксиэен  тябягяси  цзяриндя 
щелиум (Ще) тябягяси 2400 километря гядяр узаныр. Нящайят 
бу  тябягядян  дя  йухарыда  щидроэен  (Щ)  тябягяси  мцшащидя 
олунур.  Бцтцн  бц  тябягяляр  бирликдя  «щетеросфер»  адланыр 
(шякил 2.2) 
  
 
2.3. Atmosferin təbii və antropogen çirklənməsi. 
 
 
Атмосфер 
чиркляндириъилярини 
тябии 
вя 
сцни 
(антропоэен) мянбяляриня эюря ики група айырырлар. 
Атмосферин тябии чирклянмяси вулканларын пцсэцрмяси, даь 
сцхурларынын  ашынмасы,  тозанаьын,  мешя  йаньынларынын, 
илдырымын 
йаранмасы, 
дяниз 
дузларынын 
галдырылмасы 
нятиъясиндя йараныр. 
Атмосферин  сцни  чирклянмяси  башлыъа  олараг  шящяр  вя 
сянайе  районлары  цчцн  характерикдир.  Шящяр  вя  шящяр  ятрафы 
районларда  чохлу  сянайе  мцяссисяляри,  автоняглиййат  вя 
гыздырыъы  системляр  вардыр  ки,  онлар  атмосфери  чиркляндириб 
иглимя мянфи тясир эюстярирляр. 


 
22 
Узун  мцддят  шящярлярдя  щаванын  чирклянмяси  гыздырыъы 
системлярдя  карбонун  йандырылмасы  иля  ялагяляндирилирди  ки, 
бунун нятиъясиндя дя атмосферя кцлли мигдарда тцстц, кцл вя 
кцкцрд 
газы 
(СО
2

атылырды. 
Щал-щазырда 
атмосфери 
чиркляндирян 
мянбялярдян 
сянайе 
мцяссисялярини 
вя 
автомобил  няглиййатыны  юн  плана  чякирляр.  Щятта  бязи 
юлкялярдя 
атмосферин 
чирклянмясиндя 
автомобил 
няглиййатынын  ролу  сянайе  мцяссисяляриндян  бюйцкдцр. 
Мясялян, беля  юлкялярдян  бири АБШ  - дыр.  Бурада  автомобил 
няглиййаты чох эцълц инкишаф етмишдир.  
Сянайе,  атмосфери  зярярли  газ  туллантылары  вя  тозларла 
чиркляндирир. Атмосфери чиркляндирян ясас мянбялярдян истилик 
електрик стансийалары, металурэийа, кимйа, нефт емалы, семент 
вя башга заводлары эюстярмяк олар. 
Йанаъаьын  нювцндян,  сянайе  хаммалынын  тяркибиндян, 
истещсалын  технолоэийасындан  вя  с.  асылы  олараг  атмосферя 
атылан  туллантыларын  кимйяви  тяркиби  мцхтялифдир.  Мясялян, 
домна  собасындан  чыхан  газда  зящярли  дям  газы  вардыр. 
Алцминиум 
заводларынын 
тцстцсц 
атмосфери 
фторлу 
бирляшмялярля  зящярляйир.  Каьыз  истещсалында  атмосферя  щис, 
кцкцрд  анщидриди,  щидроэен  сулфити  вя  пис  ий  верян 
меркаптонлар  атылыр.  Сцни  лифлярин  мясялян,  нейлон  истещсалы 
заманы  токсики  карбон  сулфити  вя  пис  ийли  щидроэен  сулфит 
айрылыр. 
Тоза  эялдикдя  ися,  онун  чох  щиссясини  атмосферя  истилик 
електрик стансийалары туллайыр. Беля електрик стансийалар ян пис 
нювлц  кюмцрля  ишляйиб,  йанма  вахты  чохлу  щис  вя  кцкцрд 
бирляшмяляри  ямяля  эятирир.  Орта  эцълц  електрик  стансийалар 
эцн  ярзиндя  2000  мин  тон  ашаьы  нювлц  кюмцр  йандырарса, 
щямин  эцн  ярзиндя,  щавайа  400  тон  щис  вя  120  тон  кцкцрд 
газы  йайылыр.  Щаванын  бу  ъцр  чирклянмяси  зярярли  нятиъяляря 
сябяб олур. 
Тоз  иля  чирклянмянин  икинъи  ясас  мянбяйи  семент 
заводларыдыр.  Сементи  дцзялтмяк  цчцн  ясас  хаммал  олараг 
эил вя йа шист иля гарышмыш ящянэдян истифадя олунур. 


 
23 
Апарылан  тядгигатлара  эюря  автомобиллярдян  чыхан 
ишлянмиш газлар, тяркибиндя чохлу компонент олан мцряккяб 
гарышыгдан ибарятдир. Бунлары бир нечя група айырырлар. 
Биринъи  група  токсиклийи  олмайан  маддяляр  аиддир. 
Бунлардан  азоту,  оксиэени,  щидроэен  вя  су  бухарыны 
эюстярмяк  олар.  Бу  група  карбон  газыны  да  ялавя  етмяк 
олар. Ишлянмиш газларда онун мигдары инсан саьламлыьы цчцн 
чох да горхулу дейилдир. 
Икинъи  група  дям  газыны  (ЪО)  аид  етмяк  олар  ки,  бу  да 
чох зящярли вя мигдаръа чох олур (12% -я кими). 
Цчцнъц  групу  азот  2  оксид  НО,  азот  4  оксид  НО
2
  вя 
даща зящярли олан диэяр азот оксидляри ямяля эятирир. 
Дюрдцнъц груп карбощидроэенлярдян ибарятдир. Бу група 
етилен, 
асетилен, 
метан, 
пропан, 
толуол, 
бензпирен 
(кансероэен) вя с. дахилдир. 
Бешинъи  групу  алдещидляр,  ясасян  зящярли  формалдещид 
(формалин) вя с. тяшкил едир. 
Нящайят алтынъы групда щиси эюстярмяк олар. 
Ишлянмиш  газларын  мигдары  вя  тяркиби  бир  чох  амиллярдян 
асылыдыр;  мцщяррикин  нювцндян,  онун  ишлямя  режиминдян, 
йанаъаьын  нювцндян  вя  с.  Ян  аз  тулланты  автомобилин 
фасилясиз ишлядийи заман, ян чох тулланты ися ону ишя саланда вя 
яйляйяндя ямяля эялир. 
Автомобиллярдян чыхан ишлянмиш газлар мцряккяб тяркибя 
маликдир.  Чирклянмянин  ясас  компонентляри  дям  газы,  азот 
оксидляри,  карбощидроэенляр,  алдещидляр  вя  гурьушун 
бирляшмяляридир.  Щесабламалар  эюстярир  ки,  бцтцн  дцнйадакы 
автомобиллярдян  чыхан  гурьушунун  цмуми  туллантысы  илдя 
300 мин тондур. 
Атмосфер 
чиркляндириъиляринин 
пайланмасы 
щава 
ахынларынын  цфцги  вя  шагули  щярякят  истигамятляри  иля  тяйин 
олунур. 
Цмумиййятля 
атмосфердяки 
чиркляндириъилярин 
мигдары  щаванын  температурундан,  булуд,  думан  вя 
йаьынтыларын олмасындан асылыдыр. 


Yüklə 3,59 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə