ŞAHİN ƏHMƏdov

 
173 
FƏSİL 7. 
TEXNİKİ VASİTƏLƏR VƏ ATMOSFERİ 
MÜHAFİZƏ METODLARI. 
 
7.1.Тозтутма просесинин ясас параметрляри 
 
 
Müxtəlif təmizləyici aparatlarda qazların bərk və damcı 
qarışıqlarından  ayrılması  təmizləmənin  ümumi  effektivliyi 
əmsalı ilə xarakterizə edilir: 
1
2
1
C
C
C 


 
C
1
,  C
2
  –təmizləyici  aparata  daxil  olan  qazda  və  oradan  çıxan 
qazda qarışığın qatılığıdır. 
 
Əgər  təmizləmə  ardıcıl  yerləşdirilmiş  bir  neçə  aparatla 
aparılsa, ümumi təmizləmə effekti: 
η = 1- (1- η
1
) (1- η
2
)......(1- η
n
) 
η
1
,  η
2
,  η
n
  –  1-ci,  2-ci-  .....  n-ci  aparatların  ümumi  effektlilik 
əmsalıdır.  Bəzi  hallarda  fraksiyalar  üzrə  effektlik  əmsalından 
istifadə olunur: 
i
i
i
C
C
C
1
2
1



 
 C
1i
, C
2i
 – i fraksiyanın aparatdan əvvəl və sonraki qatılıqları. 
 
Bundan  başqa  qarışığın  hissəciklərinin  təmizləyici 
apatdan keçmə (sürüb getmə) əmsalı hesablanır 
K= 
1
2
C
C
,   
göründüyü kimi   K=1- γ 
Toz təmizləyici  aparatlarda  hidravlik təzyiq   itkiləri  belə 
hüsablanır: 
2
2
ρW
ıx
gir
P
P
p





 
  ρ,W  –  aparatın  hesbat  aparılan  kəsiyində  havanın  sıxlığı  və 
sürətidir.  

---

 
174 
ξ – yerli hidravlik itkilər əmsalı 
∆p  –  həmçinin  təcrübə  yolu  ilə  də  tapıla  bilər.  ∆p  əsasən 
aparatın  müərrikinin gücü hesablanır. 
 
Təmizləmə prosesində ∆p dəyişir (artır). Odur ki, ∆p
baş
 
=  ∆p
son 
olduqda  təmizləmə  aparatının  işi  dayandırılır  və  o 
təmizlənir.  Təmizləyicinin  xüsusi  toatutumu,  onun  tutduğu 
tozun  miqdarından  asılıdır.  Bu  miqdar  iki  regenerasiya 
arasındakı  vaxt  (τ)  ərzində  tapılır.  τ  vaxt  aşağıdakı  düsturla 
hesablanır:     
1
C
Q
F
N
h






 
N – buraxıla bilən toz tutumu, q/m
3
 
F – filtrin sahəsi, m
2
 
Q
h
 – filtrdən keçən havanın sərfi, m
3
/saat 
Təmizləyici  aparatın  hesabatında  filtrin  məsaməliyi  (P) 
tapılır 
V
V
boş
P 
 
V
boş
 – boşluqların həcmi 
V – filtr elementinin ümumi həcmi 
Təmizliyən  aparatın  düzgün  seçilməsi  üçün  tozun  və 
dumanın  disperslik  tərkibini  nəzərə  almaq  lazımdır.  Həmçinin 
tozun  sıxlığını  bilmək  lazımdır.  Məsamələri  olmayan  toz 
hissəciklərinin  sıxlığı  onun  həqiqi  sıxlığına  bərabərdir. 
Çökdürülmüş toz layının sıxlığı layın kütləsinin, onun həcminə 
nisbəti  kimi  tapılır  və  1,2  –  1,5  dəfə  yeni    çökən  tozun 
sıxlığından  böyük  olur.  Tozun  islanma  və  yapışma  qabiliyyəti 
nəzərə alınır. 
 
7.2.Тозтутужу апартлар 
Atmosferin 
sənaye 
tozları 
və 
dumanları 
ilə 
çirklənməsindən qorunması üçün toz və duman tutan aparat və 
sistemlərdən  istifadə  edilir.  Hazırda  aşağıdakı  toztutan 
avadanlıqlar tətbiq olunur 

---

 
175 
1.  Quru toztutanlar 
2.  Yaş toztutanlar 
Гуру  тозтутужулары  –  бурада  тозун  газлардан 
(щавадан) 
айрылмасы 
цчцн 
тясир 
едян 
гцввя 
мяркяздянгачма  гцввясидир.  Бу  група  сиклонлар, 
тозчюкдцрян  камералар,  бурульанлы  сиклонлар,  ъалйцзлц 
вя  ротасион  типли  тозтутужулары,  електрик  сцзэяжляри  вя 
сцзэяжляр дахилдирляр. 
Ням  тозтутужулары  –  бу  група  Вентури  скруббери, 
форсункалы  скрубберляр,  кюпцк  апаратлары  вя  с. 
дахилдирляр.     
 
7.3.Quru toztəmizləyici aparatlar 
 
Quru  toztəmizləyici  aparatlara  müxtəlif  konstruksiyalı 
siklonlar (ratasion radial, jalüzlı, burağan) aididr. Onlar havanı 
tozlardan  mexaniki  yollarla  təmizləyir.  Məsələn  qravitasiya, 
inersiya,  Kariolis  qüvvələri  təsiri  hesabına  işləyirlər.  Qazların 
quru  halda  təmizlənməsi  üçün  müxtəlif  tipli  siklonlardan 
istifadə  olunur.  Qaz  cəryanı  siklonda  2  girişi  ilə  maili  sürətdə 
kövdənin  daxili  səthinə  1  daxil  olur  və  fırlanma-irəliləmə 
hərəkəti  ilə  kövdə  boyunca  gedərək  4  bunkerinə  keçir. 
Mərkəzdən qaçma qüvvəsinin təsiri ilə toz hissəcikləri siklonun 
divarında  toz  qatı  əmələ  gəlir,  hansı  ki  qaz  hissəcikləri  ilə 
birlikdə  bunker  4  tökülür.  Bunkerə  tökülən  toz  hissəçiklərinin 
qazdan  ayrılması,  qaz  cəryanın  bunkerdə  180
0
  dönməsi 
hesabına baş verir. Tozdan ayrılan qaz cəryanı burulğan əmələ 
gətirir  və  bunkerdən  3  borusu  ilə  siklonu  tərk  edir.  Siklonun 
normal  işlənməsi  üçün  bunker  qermetik  olmalıdır,  əks  halda 
xarici havanın siklona sorulması nəticəsində təmizlənmiş qazla 
birlikdə toz 3 borusuna daxil olur. 
Siklonlar silindrik (CН-II, CН-15, CН-24) və konus (CК-
ЧН-34,  СК-ЧН-34М  və  СДК-ЧН-33  )  formalı  olur.  Tozluq 
dərəcəsi  0,3-4000  q/m
3
  olan  qazları  quru  tozdan  təmizləmək 
üçün silindrik siklondan istifadə edilir. 

---