Şahlar Əsgərov Təhsilimiz: Dünən, bu gün, sabah

---

 
3 
 
Şahlar Əsgərov 
 
Təhsilimiz:  
Dünən, bu gün, sabah
 
 
 
 
 
 
Bakı-2003 
 
 
 
 
 
Bu  kitab  Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti 
möhtərəm  HEYDƏR  ƏLİRZA  oğlu  ƏLİYEVİN    80 
illik yubileyinə həsr olunur.
  
 
 
MÜNDƏRİCAT 
                                  
                                             
   səh. 
 
Giriş.

……………………...  8 
1. 
Təhsil və elm hadisələri

…………………….  11 
2. 
Təhsil anlayışı …………………………………  13 
3. 
Təhsilin səciyyəsi…………………………….. 
14 
4. 
Təhsilin məqsədi………………………………  16 
5. 
Sosial təhsil institutu…………………………..  25 
6. 
Təhsilin cəmiyyətdə yeri………………………  28 
7. 
Təhsil sistemi və təhsil müəssisələri ………… 
33 
8. 
Təhsildə keçidlər …………………………….. 
37 
9. 
Sovet təhsili: fəlsəfəsi, uğurları və qüsurları …  41 
10. 
Keçid dövründə təhsil  ………………………..  59 
11. 
Yeni təhsil sisteminin fəlsəfəsi ……………… 
67 
11.1.  Təhsilin liberallaşması ……………………….. 
70 

---

 
4 
11.2.  Müəllimin sosial statusu ………………………  79 
11.3 
Təhsildə kütlə və fərd münasibətləri ………… 
81 
11.4.  Təhsildə kəmiyyət və keyfiyyət münasibətləri. 
84 
11.5.  Təhsildə demokratikləşmə……………………. 
87 
11.6.  Təhsildə obyekt-subyekt münasibətləri ……… 
90 
11.7.  Dil dərslərinin fəlsəfəsi…………………….…. 
93 
11.8.  Təhsildə bəşəri dəyərlər……………………… 
97 
12. 
Təhsilin məzmunu……………………………..  103 
13. 
Təhsilin iqtisadiyyatı ………………………….  114 
14. 
Biliyin qiymətləndirilməsi və imtahanlar……..  121 
15. 
Təhsilin strukturu……………………………...  145 
15.1.  İlkin məktəb…………………………….…….. 
157 
15.2.  İntellekt əmsalı:İQ……………………………. 
158 
15.3 
Orta məktəb …………………………………...  160 
16. 
Təhsil və milli təhlükəsizlik  …………………      188 
17. 
Ali məktəblər ……………………………...….  197 
17.1.  Ali məktəblərin sayı ………………………….. 
208 
17.2.  Özəl təhsil. ……………………………...……..   217 
18 
Maqistratura, aspirantura və doktorantura …….  228 
19 
Təhsil haqqında fəlsəf fikirlər…………………  231 
 
 
 
20 
Məhəmməd Peyğəmbər elm və təhsil 
haqqında……………………………………….. 
 
235 
21 
Heydər Əliyevin elm və təhsil haqqında 
kəlamları ……………………………………… 
237 
22 
Son söz ………………………………………...  251 
 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
Əlavələr 
Düzgün yaşama formulası …………………… 
Sosial strukturlaşma …………………………. 
Azərbaycanın intellektual potensialı……….… 
Təhsilin fəlsəfi problemləri …………………. 
Şərqdə və Qərbdə fərd-toplum problemi …... 
 
256 
268 
282 
290 
299 
 
 

---

 
5 
 
Azərbaycan  Respublikasının  prezideti  Heydər  Əliyev 
2001-ci il test imtahanlarının nəticələrinə görə respublika üzrə ən 
yüksək bal toplamış Rüfət Qaralovu təbrik edir.
 
 
 
 
«Savadlı,  iradəli,  bilikli,  bacarıqlı,  dəyanətli,  mərd 
gəncləri olmayan bir ölkənin gələcəyi ola bilməz». 
H.Əliyev 
 
 

---

 
6 
Giriş 
 
 
Təhsilin  10  min  illik  tarixi  var.  Bu  minilliklər  ərzində 
təhsil  böyük  təkamül  yolu  keçmiş,  aqil  və  müdrik  insanların 
təhsillə  bağlı  fikirlərini  özündə  həzm  etmiş  və  gəlib    bu  günkü 
səviyyəyə  çıxmışdır.  Belə  qədim  sahə  ilə  bağlı  kitab  yazıb  yeni 
söz  demək  çətin  və  məsuliyyətli  bir  işdir.  İnkişaf  etmiş  stabil 
quruluşlarda belə işə ehtiyac da yoxdur. Ancaq keçid dövrünü (bu 
səbəbdən  də  dəyərlərin  dəyişdiyi  dövrü)  yaşayan  ölkələrdə 
təhsildə  təbii  olaraq  yaranmış  problemlərin  varlığı  belə  işə 
ehtiyac olduğunu gündəmə gətirir.  
Digər  tərəfdən  son  200  ildə  dünya  iki  bəşəri  sənaye 
inqilablarından keçir. Birinci inqilabın möcüzəsi fiziki gücümüzü 
artıran  mator,  ikinci  inqilabın  möcüzəsi  əqli  gücümüzü  artıran 
kompüterdir. Nə matorun, nə də kompüterin yaradılmasında yer 
kürəsinin əhalisinin üçdən birini təşkil edən müsəlman aləmi, türk 
dünyası  iştirak  edə  bilməyibdir.  Bu  tarixi  geriliyi  diqqət 
mərkəzinə çəkmək, səbəbini araşdırmağa, bu işdə təhsilin rolunu 
müəyyənləşdirməyə ehtiyac duyulur. 
Azərbaycan  bir  ictimai-siyasi  quruluşdan  digərinə 
keçərək, keçid dövrünü yaşadığından ölkənin təhsil sistemi də öz 
keçid  dövrünü  yaşayaraq,  sovet  təhsil  sistemindən  bəşəri  təhsil 
sisteminə keçir. 
Yeni  təhsil  sisteminə  keçid  ciddi  problemlərlə  müşahidə 
olunur. Köhnə təhsil sistemi ilə yeni təhsil sistemi, bəzi sahələrdə 
yeni biliklərlə köhnə biliklər, qapalı cəmiyyətin kütləvi təhsili ilə 
açıq  cəmiyyətin  liberal  təhsili  arasında  ziddiyyətlər  var  və  bu 
səbəbdən də onlar arasında mübarizə təbiidir. Bugünkü siyasət və 
ideologiya  keçmiş  siyasətin  və  ideologiyanın  davamı 
olmadığından, bugünkü təhsil sistemi də keçmiş təhsil sisteminin 
davamı  olmamalıdır.  Sosialist  təhsil  sistemində  kütləni 
təhsilləndirməklə  şəxsi  təhsilləndirmək  ideyası,  yeni  quruluşda 
isə  şəxsi təhsilləndirməklə toplumu təhsilləndirmək ideyası əsas 
götürülür.  Sovet  təhsil  sistemində  təhsil  depersonlaşdırılmışdır. 

---