Şahlar Əsgərov Təhsilimiz: Dünən, bu gün, sabah
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Amerika universitetləri qüvvətlidir ona görə yox ki, Amerika varlıdır. Amerika varlıdır, ona görə ki, onun universitetləri qüvvətlidir“.
- «Doklad o razvitii çeloveka za 2002 qoda»
- «İnsan var gündəlik çörəyini əli ilə qazanır. O fəhlədir. İnsan var çörəyini əli və ağlı ilə qazanır. O ustadır. İnsan var
27 Müstəqil Azərbaycanda dövlət quruculuğu, ölkəmizin dövlətlər birliyinə inteqrasiyası, çağdaş ictimai-siyasi durum, həm dünyada gedən qlobal dəyişikliklər (dünyanın yeni maraq dairələrinə bölünməsi, sənaye bazalı cəmiyyətlərin elmi-texnoloji və informasiya bazalı cəmiyyətlərə keçməsi), çoxlu, mürəkkəb, həlli vacib problemlər yaradır. Bu problemlərin həlli insanlardan daha çox biliklərə və vərdişlərə yiyələnməyi tələb edir. Rasional dünyagörüşə görə, yaradıcı fəaliyyət üçün bilik lazımdır. Bilikli, ağıllı olmaq üçün təhsil almaq lazımdır. Yeni təhsil sisteminin uğurlu qurulması müstəqilliyimizin təminatı üçün çox vacibdir. Keyfiyyətsiz təhsil sistemi ilə müstəqilliyi qorumaq mümkün deyildir. Təhsil almaq insanların əsas hüquqlarından biri olmaqla bərabər cəmiyyət üçün çox lazımlı və dərk olunduğundan daha vacib məsələlərdən biridir. 2003-cü ildə dövlətimizin büdcəsi təqribən 1,2 milyard ABŞ dolları səviyyəsində qəbul edildi. Büdcəmiz hər beş ildən bir iki dəfə artır. Ölkəmiz bu templə inkişaf edərsə, onda 20 ildən sonra büdcəmiz təqribən 20 milyard doll səviyyəsinə qalxar. Beləki, müstəqilliyimizin 30 –cu ilində büdcəmiz, əhalisi və ərazisi təqribən biz qədər olan Avstriyanın büdcəsindən yenə iki-üç dəfə az olacaqdır. Bu geriliyi iqtisadi, siyasi yolla aradan qaldırmaq mümkün deyildir.Bu geriliyi ancaq təhsillə aradan qaldırmaq mümkündür. Subyektiv fikrimə görə, yeni qurulan dövlətdə birinci vacib məsələ dövlət maşınının qurulması, ikinci vacib məsələ isə mükəmməl təhsil sisteminin yaradılmasıdır. Bu sistem nə qədər mükəmməl olarsa, dövlətimiz dövlətlər sırasında bir o qədər qabaqcıl mövqe tutmuş olar. Təhsilin cəmiyyətdə rolunu rasional düşüncə əsasında yüksək tutan amerkalılar hesab edirlər ki, əvvəla, XX1 əsrdə dövlətlərin qarşılaşacağı problemlər XX əsrdəkilərdən asan olmayacaqdır. İkincisi, ölkənin inkişaf vasitəsi onun siyasi quruluşu, iqtisadiyyatı, bankı, hərbi deyil, yeni tipli təhsildir. 28 Üçüncüsü, təhsil ölkəni lazımi səviyyədə saxlamağa qadir olan vasitədir. Elm üzrə Şuranın Ağ Evə göndərdiyi məruzələrin birində yazılır: «Amerika cəmiyyətinin firavanlığı universitetlərdə işin vəziyyətindən birbaşa asılıdır”». ABŞ prezidentlərindən birinin fikrincə: “Amerika universitetləri qüvvətlidir ona görə yox ki, Amerika varlıdır. Amerika varlıdır, ona görə ki, onun universitetləri qüvvətlidir“. Təhsilin cəmiyyətin sosial strukturunun formalaşmasına təsiri vardır. Belə ki, təhsil səviyyəsi yüksək olduqca fərdlər sosial strukturada da yüksək səviyyələri tuturlar. Bu şərt ödəndikcə cəmiyyət daha öncül mövqe tuta bilir, daha çox öyrənən cəmiyyətə çevrilir. Yapon alimi Yuasa dünya dövlətlərini XVI-XX əsrlər arasında bəşəri elmi-texniki tərəqqinin yaranmasında oynadıqları rola görə sıraya düzməyə cəhd etmişdir (Q.M.Dobrov, “Nauka o nauke”, Kiev, 1970, str. 266). Burada hər hansı bir ölkədə elmin nisbi səviyyəsinin göstəricisi kimi baxılan dövrdə əldə edilmiş elmi nəticələr əsas götürülmüşdür. Əgər müəyyən zaman kəsiyində bu nəticələr bəşəri elmi uğurların 1/4-dən çoxdursa, onda Yuasa bunu “elmin aktiv mərkəzi“”” hesab etmişdir. Yuasaya görə, müxtəlif əsrlərdə “elmin aktiv mərkəzi“” yerini dəyişmiş və bu yer dəyişmə şəkil 6.1-də göstərildiyi kimi İtaliya (XVI əsr), İngiltərə (XVII əsr), Fransa (XVIII əsr), Almaniya (XIX əsr), ABŞ, SSRİ (XX əsr) olmuşdur. Göründüyü kimi Şərq ölkələrinin bu sırada yeri yoxdur. Dünyəvi təhsil dini təhsildən ayrıldıqdan sonra Qərb ölkələrində təhsil və elm sürətlə inkişaf etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, dünyəvi təhsil Şərq ölkələrində XX əsrin əvvəlindən formalaşmağa başlamışdır. Azərbaycanda ilk müasir universitet 1919-cu ildə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti tərəfindən Bakıda yaradılmışdır. Məlumdur ki, ölkələr sənaye bazalı cəmiyyətlərdən elmi və informasiya bazalı cəmiyyətlərə keçirlər. Belə dövrdə təhsil 29 səviyyəsinin indeksi az olan cəmiyyətin müstəqil dövlət şəklində yaşaması gələcəkdə çətin olacaq. Hal-hazırda bu indeks Azərbaycanda kifayət qədər yüksəkdir və 2002-ci il üçün 0,89-a bərabərdir. Şəkil 6.1. Elmin aktiv mərkəzinin yerdəyişməsinin tarixi tendensiyası Qeyd edək ki, bu indeks Ermənistanda 0,92, Gürcüstanda isə 0,89-dur. Təhsil səviyyəsi indeksini izləmək vacibdir, çünki insan potensialının inkişaf indeksini (İPİİ) təyin etmək üçün lazım olan üç indeksdən biridir. Bu indeksi hesablamaq üçün yaşlı əhalinin savad səviyyəsi (S) və təhsilalan kontingentin ümumi sayı (N) əsas götürülür. BMT-nin inkişaf proqramı çap etdirdiyi «Doklad o razvitii çeloveka za 2002 qoda» kitabında Azərbaycan üçün S=0,97, N=0,71 olduğu göstərilmişdir. Beynəlxalq metodologiyaya görə ölkəmiz üçün hesablanmış təhsil indeksi yuxarıda qeyd edildiyi kimi 0,89-a bərabərdir. Azərbaycanda bu indeks ilbəil aşağı düşəcəyi göslənilir, ən azı ona görə ki, həm orta, həm də ali təhsilin səviyyəsi hər il aşağı düşür və ilbəil təhsildən yayınan kontingentin sayı artır. Bir neçə il öncə bir türk diplomatından eşitdiyim fikirlə bu paraqrafı yekunlaşdırmaq istəyirəm: «İnsan var gündəlik çörəyini əli ilə qazanır. O fəhlədir. İnsan var çörəyini əli və ağlı ilə qazanır. O ustadır. İnsan var çörəyini əli, ağlı və ürəyi ilə qazanır. O ustaddır». İnsan mükəmməl təhsil sistemi keçərsə və sənətinə məhəbbəti olarsa, cəmiyyətdə şərəfli mövqe tuta bilər və ustad səviyyəsinə yüksələ bilər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|