203
–
Onun taleyindən xəbər tutmaq bizim üçün çətindir. Hz.Peyğəmbərin (s)
Əhli-Beytini öldürməsinə, Mədinəyə hörmətsizlik etməsinə və Kəbəni viran
qoy
masına görə onun başına nələr gələcəyini biz bilmirik. İndi isə mən sizin
de
diyinizlə razı deyiləm, özünüzə istədiyiniz şəxsi xəlifə seçə bilərsiniz.
270
Hakimiyyəti 90 gündən artıq davam etməyən II Müaviyə istefa verdikdən
qısa müddət sonra iyirmi yaşında olarkən vəfat etdi (və ya öldürüldü) və Şamda
dəfn olundu.
II Müaviyənin ölümündən sonra əməvilər arasında xilafət məsələsi canlan-
dı. Əməvilərdən bəziləri onun qardaşı Xalidin xəlifə olmasını istəyərkən, bəzi-
ləri də Abdullah ibn Zübeyri xəlifə kimi görmək istəyirdilər ki, bunların da ba-
şında Zəhhaq ibn Qeys dayanırdı. Bütün bu qalmaqallara son qoymaq istəyən
Əməvi ağsaqqalları Cabiyə adlı məntəqədə toplanıb Mərvan ibn Həkəmə beyət
edərək onu rəsmi surətdə Əməvi xəlifəsi təyin etdilər. Bu arada Şamda Him-
yərilər Mərvanın xilafətini dəstəkləyərkən Müzarilər də Abdullah ibn Zübeyri
dəstəklədi. Nəticədə 684-cü ildə Zəhhaq ibn Qeysin başçılığı altında olan Ab-
dull
ah ibn Zübeyrin tərəfdarları ilə Ubeydullah ibn Ziyadın başçılığı altında
olan Mərvanın tərəfdarları “Mərci-Raxit” adlı məntəqədə qarşılaşdı. Bu döyüş-
də qalib gələn Mərvan Şama daxil olub ümumi beyətdən sonra Əməvi xəlifəsi
elan edildi.
271
I Mərvan ibn Həkəm hicri 64-65 (miladi 684-685).
Mərvan ibn Həkəm xəlifə olduqdan sonra qərara alındı ki, ondan sonra
Xalid ibn Yezid Əməvi xəlifəsi olacaq. Mərvanın hakimiyyətə gəlməsilə əməvi
xi
lafətində Süfyaniyyə qolu sona çatmış və Mərvanilərin hakimiyyəti başlamış-
dır. Qısa müddət ərzində bütün Suriyaya hakim olan Mərvan Şam və Fələstini
özünə tabe edib, hazırladığı ordu ilə 684-cü ildə Misir və Şimali Afrikanı da ələ
keçirərək oğlu Əbdüləzizi Misirə vali təyin etdi.
Təvvabin üsyanı
“Təvvabin” tövbə edənlər deməkdir. Təvvabinlər əvvəlcə İmam Hüseynə (ə)
məktub yazıb onu Kufəyə dəvət etmiş, onun başçılığı altında məlun Yezidə qarşı
vuruşacaqlarına söz verdikləri halda, İmam Hüseyni (ə) Kərbəla düzündə tənha
qoymuş və İmam (ə) Yezidin ordusu tərəfindən vəhşicəsinə şəhid edilmişdir.
Kərbəla faciəsindən sonra etdikləri əməllərindən peşman olan Təvvabinlər İmam
Hüseynin
(ə) müqəddəs məzarı üstünə gedərək and içdilər ki, İmamın (ə) intiqa-
mını almayınca qılıncı qınına qoymayacaqlar. Təvvabin dəstəsinə Süleyman ibn
Su
rad, Abdullah ibn Val Təmimi, Rifaə ibn Şəddad Bəcəli, Abdullah ibn Səd
Əzdi və Abdullah ibn Nəcbə Fəzari başçılıq edirdi.
270
Tarixi-
Məsudi, III cild, səh-82; Tarixi-Yəqubi, II cild, səh-254; İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-
Nihayə, VIII cild, səh-237-238.
271
Tarixi-
Məsudi, III cild, səh-93-96; Tarixi-Yəqubi, II cild, səh-255-256.
204
Kufədə “Ya ləsaratil-Hüseyn” şüarı altında qiyam edən Təvvabinlər Kərbə-
la hadisəsinə qoşulanlardan ələ keçirdiklərini öldürdükdən sonra Şama doğru
hərəkət etdilər. Bundan xəbər tutan xəlifə Mərvan ibn Həkəm üsyançıların üzə-
ri
nə Ubeydullah ibn Ziyadın başçılığı ilə otuz min nəfərlik ordu göndərdi. İki
ordu 685-
ci ildə (hicri 65) “Aynul-vərd” adlı məntəqədə qarşılaşdı. Baş verən
dö
yüşdə Təvvabin ordusu məğlub edildi və başçıları Süleyman ibn Surad öldü-
rül
dü. Sağ qalanlar isə Əbdülməlikin dövründə baş vermiş Muxtar əs-Səqəfinin
qi
yamına qoşuldu.
272
Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi Mərvan ibn Həkəm hakimiyyətə gələrkən on-
dan
sonra Xalid ibn Yezid vəliəhd təyin edilmişdi. Lakin hakimiyyəti tam ələ
alan Mərvan Xalid ibn Yezidi vəliəhdlikdən kənarlaşdırıb onun yerinə özündən
son
ra oğlu Əbdülməliki, ondan sonra isə digər oğlu Əbdüləzizi vəliəhd təyin
etdi. Mərvanın bu işindən əsəbləşən Xalidin anası 685-ci ildə (hicri 65) kəniz-
ləri ilə birləşərək Mərvanı boğaraq öldürdü.
273
Əbdülməlik ibn Mərvan hicri 65-86 (miladi 685-705)
685-
ci ildə Mərvan ibn Həkəmin ölümündən sonra onun vəsiyyətinə əsasən
oğlu Əbdülməlik əməvi xəlifəsi təyin edildi. O hakimiyyətə gəlməzdən qabaq
Mədinə şəhərinin fəqihlərindən hesab olunurdu.
274
O, zahidlik, ibadət və din-
dar
lıqla məşhur olmuşdu. Vaxtının çoxunu məsciddə keçirdiyi üçün ona “məs-
ci
din göyərçini” ləqəbi verilmişdi.
275
Tarixi rəvayətlərə görə Əbdülməlik atası
Mərvan öldükdən sonra hakimiyyətə gələrkən Quran oxuyurdu. Bu xəbəri eşit-
cək Quranı bağlayıb dedi: “Daha mənimlə sənin aranda ayrılıq düşdü. Artıq
mənim səninlə işim yoxdur.”
276
İslam tarixində Əbdülməlik əhdini danan və
xəyanət edən, camaatı xəlifənin hüzurunda söz deməkdən məhrum edən və əmr
be-
mərufun qarşısını alan ilk şəxs olmuşdur.
277
Əbdülməlik ibn Mərvan əməvi taxtına çıxdığı zaman İslam dünyasını üç
xəlifə idarə edirdi: İraqı Muxtar əs-Səqəfi, Hicazı Abdullah ibn Zübeyr, Misir
və Suriyanı isə Əbdülməlik ibn Mərvan.
Muxtar əs-Səqəfinin qiyamı 685-687 (hicri 65-67)
Muxtar ikinci xəlifə Ömər ibn Xəttabın xilafəti dövründə 634-cü ildə baş
ve
rən Körpü döyüşündə öldürülən Əbu Ubeyd əs-Səqəfinin oğludur. Kərbəla
fa
ciəsindən qabaq o, Ubeydullah ibn Ziyad tərəfindən zindana salınmışdı.
İmam Hüseyn (ə) şəhid olduqdan sonra Muxtar zindandan xilas olmaq üçün
ba
cısı Səfiyyənin əri Abdullah ibn Ömərin yanına adam göndərdi. Abdullah
272
Tarixi-
Təbəri, III cild, səh-390; Tarixi ibn Əsir, IV cild, səh-136-154.
273
Tarixi-
Məsudi, III cild, səh-97-98; Tarixi-Yəqubi, II cild, səh-257.
274
İbn Təqtəqa, əl-Fəxri, səh-122.
275
Təcaribus-sələf, səh-76.
276
Siyuti, Tarixul-
Xüləfa, IV cild, səh-100.
277
Siyuti, Tarixul-
Xüləfa, səh-218; Tarixi ibn Əsir, IV cild, səh-252.