Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
223
etdi rirdi. Lakin Xorasanda Əsədin xalqa zülm etdiyini öyrənən xəlifə Hişam onu 727- ci ildə Əşrəs ibn Abdullah əs-Süləmi ilə əvəz etdi. 334
qənd və Maverənnəhr əhalisinə elçilər göndərib onları İslama dəvət etdi və İsla- mı qəbul edərlərsə onlardan cizyə alınmayacağını bildirdi. Bu xəbərdarlıqdan son ra qısa müddət ərzində Səmərqənd əhalisi İslamı qəbul etdi. Səmərqənd əh- linin İslamı qəbul etməsindən sonra Əşrəs ibn Abdullah xəracı ikiqat artırdı. Hət- ta İslamı qəbul edən türklərdən belə cizyə alınmağa başlandı. Bu da həmin mən- təqədə yenidən üsyana səbəb oldu və üsyan Maverənnəhri də bürüdü. Cizyə ver- mək istəməyən müsəlman türklər Səmərqənd ətrafında toplanaraq cizyə toplama- ğa gələnlərlə döyüşə başladılar. Üsyanın genişləndiyini görən türk hökmdarı Qu- rək də üsyançılara dəstək oldu. Bunun sayəsində türklər Səmərqənd və Buxaraya qədər irəlilədi. Bundan xəbər tutan xəlifə Hişam dərhal Əşrəs ibn Abdullahın yerinə 729-cu ildə Cuneyd ibn Əbdürrəhmanı Xorasan valisi təyin etdi. 335
111) Səmərqəndi, 731-ci ildə (hicri 113) isə Buxaranı türklərdən geri aldı. 734- cü
ildə Cuneyd ibn Əbdürrəhmanın ölümündən sonra Asim ibn Abdullah Xora- san valisi təyin edildi. 336
gəldi. Mərvdə baş verən döyüşdə isə Asim Harisi məğlub etdi. Asimdən sonra ikin
ci dəfə Xorasan valiliyinə 735-ci ildə Xalid ibn Abdullah əl-Qəsrinin qar- daşı Əsəd ibn Abdullah gətirildi. Əsəd ibn Abdullah 738-ci ilə qədər Xorasan- da vali olsa da burada sakitliyi bərpa edə bilmədi. Yalnız 738-ci ildə Əsəd ibn Abdullahın ölümündən sonra Xorasan valiliyinə gətirilən Nəsr ibn Səyyar bu böl gədə sakitliyi təmin etmişdir. 337
Eyni zamanda Nəsr ibn Səyyar Xorasanda son Əməvi valisi olmuşdur. Xəzər türkləri ilə mübarizə Cəzirə valisi olan Cərrah ibn Abdullahı xəlifə Hişam ibn Əbdülməlik Xə- zərlərə qarşı göndərsədə baş verən döyüşdə Cərrah məğlub oldu. Bundan xəbər tu tan Hişam Cərrahın yerinə qardaşı Məsləmə ibn Əbdülməliki Cəzirə valisi tə- yin etdi. 725-726- cı illərdə Səid ibn Əmrlə birlikdə hərəkət edən Məsləmə ibn Əbdülməlik əl-Babı ələ keçirdi. Bir il sonra Azərbaycana basqın edən Xəzərlər məğlub olaraq geri çəkildi- lər. 729-cu ildə yenidən Cəzirə valisi təyin edilən Cərrah ibn Abdullah Tiflis üzərindən Bələncərə gələrək Xəzərlərin mərkəzi şəhəri olan əl-Beydaya qədər gəlsə də qışın gəlməsilə geri dönmüşdür. 730-cu ildə yenidən Ərdəbilə qədər 334
Tarixi-Təbəri, III cild, səh-127. 335
Tarixi- Təbəri, III cild, səh-129-138; Tarixi ibn Əsir, V cild, səh-147-165. 336 İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-Nihayə, IX cild, səh-312; Xudari, Devletul-Uməviyyə, səh-193. 337 Tarixi ibn Əsir, V cild, səh-226-228; Tarixi-Təbəri, IV cild, səh-153-158.
224
gələn xəzər türkləri Cərrah ibn Abdullahı məğlub etdilər. Son olaraq Cəzirə böl
gəsinə vali təyin edilən Mərvan ibn Məhəmməd Xəzərləri məğlub edərək onlarla sülh bağlamışdır. 338
İspaniyanın vəziyyəti X əlifə Süleymanın dövründə Əndəlus fatehi Musa ibn Nusayrın qətlindən sonra İspaniyanı bir müddət onun qohumu Əyyub ibn Həbibi idarə etmişdir. 715-
ci ildə isə İspaniyaya əl-Hürr ibn Əbdürrəhman vali təyin edildi. Şimal is- ti qamətində səfərlər edən əl-Hürr xəlifə Ömər ibn Əbdüləzizin dövrünə qədər burada vali olaraq qalmışdır. 719-
cu ildə xəlifə Ömər tərəfindən Yəmanilərdən olan Səmih ibn Malik İs- pa niyaya vali olaraq göndərildi. Qısa müddət ərzində bu bölgədə idarəni ələ alan Səmih ibn Malik Saraqosada böyük bir məscid və xeyli sayda körpülər tik- dir
di. Şimal bölgəsində üsyan halında olanları məğlub edib Asturya dağ əra- zilərini istila etdi. Narbonuda ələ keçirən Səmih 721-ci ildə Aqutanın mərkəzi olan Tulozu mühasirəyə alsa da baş verən döyüşdə öldürüldü və onun ölümün- dən sonra əməvi ordusu geri çəkildi. Səmihin ölümündən sonra İspaniya valisi təyin edilən Ənbəsə ibn Suheym Fransa fəthlərini davam etdirərək Qarqazonu və Nimi ələ keçirib Ron vadisinə qədər irəlilədi. 725-ci ildə Franklarla müqavilə bağlayan Ənbəsə ibn Suheym həmin ildə də öldü. Ənbəsənin ölümündən sonra 726-cı ildə Bişr ibn Səfvan Əndəlus valisi təyin edildi. Ondan sonra vali təyin edilən Yəhyanın, Hüzeyfə- nin, Osmanın və Heysəmin valiliyi dövründə də Əndəlusda qalmaqallar davam etmişdir. Bu qalmaqallar xəlifə Hişamın dövrünə qədər davam etmişdir. Yalnız xəlifə Hişam tərəfindən 728-cu ildə İspaniyaya vali təyin edilən Əbdürrəhman ibn Abdullah bu bölgədə sakitliyi bərpa etmişdir. Bütün Avropanı keçib Bi- zansa daxil olmaq və Ağdənizi İslam gölü halına gətirmək istəyən Əbdürrəh- man ibn Abdullah Fransaya doğru hərəkət etdi. Lakin 732-ci ildə (hicri 114) baş verən məhşur Puatye döyüşündə Çarless Martellin başçılığı altında olan fran sız ordusu əməvi ordusunu məğlub etdi və İslam sərkərdəsi Əbdürrəhman öl dürüldü. Puatye döyüşü İslam ordusunun qərb istiqamətindəki ən son nöqtəsi ol muşdur. Bu tarixdən sonra müsəlmanlar İspaniyada zəifləməyə başladılar. Artıq Əməvi sarayından gələn əmrlərə əhəmiyyət verməyən İspaniya əmirləri 742-ci ildə bu bölgəyə Uqbə ibn Nafenin nəvələrindən olan Yusif ibn Əbdürrəhmanı hakim təyin etdilər. Əməvi xəlifəsi Hişam ibn Əbdülməlik də məcburən onun hakimiyyətini təsdiqlədi. Anadolu döyüşləri Hişam ibn Əbdülməlikin dövründə Bizanslarla bir sıra döyüşlər edilmişdir. Xəzər türklərinin təcavüzünə qarşılıq olaraq Anadoluya hücum edən Məsləmə 338
Tarixi-Yəqubi, II cild, səh-317-318.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|