243
Ha
şim ibn Əbdimənafın adından götürülmüşdür. 752-ci ilin iyun-iyul aylarında
ti
kintisi başa çatan bu şəhər xəlifə Əbul-Abbas tərəfindən Abbasilərin ilk pay-
tax
tı elan olunmuşdur. Əbul-Abbasın Əməvilərdən fərqli olaraq Şamı deyil,
Ha
şimiyyəni paytaxt seçməsi üç amillə bağlıdır:
1.
Şam uzun müddət Əməvilərin paytaxtı olmuşdu. Əməvi tərəfdarlarının
fitnə-fəsadından ehtiyat edən Abbasilər burada qalmağı məsləhət bilmədilər.
2.
Şam Abbasilərin dayaq qüvvələrinin yerləşdiyi Xorasandan uzaqda idi.
3.
Şam Bizans imperiyasının sərhəddinə yaxın idi. Buna görə də başı daxili
mü
haribələrə qarışan Əbul-Abbas Bizansın müdaxiləsindən ehtiyat edirdi.
Əbul-Abbas Səffah ölümündən bir qədər əvvəl özündən sonra qardaşı Əbu
Cəfər Mənsuru, onun başına bir iş gələrsə, qardaşı oğlu İsa ibn Musanı vəliəhd
elan etdi.
Hicrətin 136-cı ili xəlifənin əmri ilə Əbu Cəfər Mənsurla Əbu Müslim Xo-
ra
sani həcc karvanına başçı təyin edilərək qafilə ilə birlikdə Məkkəyə doğru
yo
la düşdülər. Bunların Məkkəyə doğru yola düşməsindən qısa müddət sonra
ağır xəstəliyə tutulan Əbul-Abbas Səffah hicrətin 136-cı ili zilhiccə ayının 12-
də (miladi 754) 34 yaşında vəfat etdi və onu Haşimiyyədə tikdirdiyi qəsrində
dəfn etdilər.
371
Əbu Cəfər Mənsur Dəvaniqi hicri 136-158 (miladi 754-775)
Əbu Cəfər Mənsur Abdullah ibn Məhəmməd ibn Əli ibn Abdullah ibn Ab-
bas hicrətin 101-ci ili (və ya 95-ci il) miladi tarixi ilə 720-ci il zilhiccə ayında
Hü
meymədə anadan olmuşdur. Anası bərbər vilayətindən olan Səlamə adlı bir
qa
dındır. Qeyd etdiyimiz kimi xəlifə Əbul-Abbas Səffah vəfat edən zaman Əbu
Cəfər Məkkədə həcc ziyarətində idi. Hümeymədə olan qardaşı oğlu İsa ibn
Mu
sa camaatdan onun adına beyət alaraq vəziyyəti Mənsura bildirdi. Qardaşı
Səffahın vəfatını öyrənən Əbu Cəfər Mənsur başda Əbu Müslim Xorasani ol-
maq
la digər Abbasi liderlərindən hicrətin 136-cı ilinin zilhiccə ayında (miladi
754) öz adına beyət aldı.
Abdullah ibn Əlinin üsyanı hicri 136 (miladi 754)
Həcc ziyarətindən qayıdan Mənsur ilk olaraq Kufəyə gəldi. Cümə nama-
zından sonra uzun bir xütbə oxuyub camaatın beyətini qəbul etdi. Kufədən son-
ra Ənbar şəhərinə gələn xəlifə İraqlılardan və Şam xaricindəki əyalətlərdən də
öz adına beyət aldı. Sonra xilafətin paytaxtı Hümeyməyə gələn xəlifə bütün
döv
lət işlərini ələ aldı.
Əməvilərə qarşı məğlub edilməz sərkərdə sayılan Abdullah ibn Əli xəlifə
Səffah tərəfindən Şam valisi təyin edilmişdi. Şam valisi olan Abdullah ibn Əli
xəlifənin əmrinə əsasən ildə iki dəfə Bizans üzərinə yürüş edirdi. Hicritin 136-
cı ili (miladi 754) Abdullah böyük bir ordu ilə Bizansın əlində olan Anadolu
371
Tarixi-
Məsudi, III cild, səh-266; Tarixi ibn Əsir, V cild, səh-459-460.
244
üzərinə hərəkət edərkən yolda xəlifə Əbu Cəfər Mənsur qardaşı Səffahın ölüm
xəbərini ona çatdırdı. Bundan xəbər tutan Abdullah dərhal Şama qayıdıb uzun
bir
xütbə söyləyərək özünün Mənsurdan daha çox xilafətə layiq olduğunu bil-
dir
di. Abdullahın xilafət iddiasında olmasının digər səbəbi bu idi ki, vaxtilə
Əbul-Abbas Səffah Əməvi xəlifəsi II Mərvani Himarın üzərinə qoşun göndər-
mək istəyəndə söz vermişdi ki, kim bu qoşuna sərkərdəlik etməyi öhdəyə alsa,
özü
dən sonra onu vəliəhd təyin edəcək. Həmin vaxt Abdullah ibn Əli II Mərva-
nın üzərinə gedərək onu məğlub etmişdir.
Bu söhbətlərdən sonra bütün sərkərdələr o cümlədən Hümeyd ibn Qəhtəbə
ona beyət etdi. Şam və Cəzirə əhli də ona beyət etdi. Ordusunun gücünə arxala-
nan Abdullah ibn Əli ordusu ilə birlikdə Hərrana doğru hərəkət etdi. Qırx gün-
lük mühasirədən sonra xəlifə Mənsur tərəfindən Hərrana vali təyin edilən Mu-
qa
til əl-Atiki öldürüldü və Hərran Abdullaha tabe edildi.
Abdullahın qiyam etdiyini öyrənən xəlifə Əbu Cəfər Mənsur 754-cü ildə
Əbu Müslim Xorasanini bir neçə sərkərdə ilə onun üzərinə göndərdi. Əbu Müs-
lim Xorasani məhşur sərkərdələrdən olan Malik ibn Heysəm əl-Xuzai ilə birlik-
də Abdullahın üzərinə hərəkət etdi. Bundan xəbər tutan Abdullah ibn Əli ordu-
sun
da iştirak edən İraqlı əsgərlərin Əbu Müslimin tərəfinə keçəcəyindən ehti-
yat edərək onlardan 17 min nəfərini qətlə yetirdi. Digər tərəfdən ona xəbər ver-
mişdilər ki, yaxın sərkərdələrindən olan Hümeyd ibn Qəhtəbə onun yerinə göz
di
kib. Hümeydi hiylə ilə aradan götürmək istəyən Abdullah onu Hələb valisi
təyin etdiyini bildirərək yazdığı məktubla Hələbə yolladı. Lakin Abdullahın
hiy
ləsindən xəbər tutan Hümeyd ondan ayrılaraq Əbu Müslimin tərəfinə keçdi.
Hərrandan ayrılan Abdullah öz ordusunu Nuseybində yerləşdirdi. Abdul-
lahın ardınca Nuseybinə gələn Əbu Müslim ona belə dedi: “Mənim səninlə dö-
yüşmək fikrim yoxdur. Mən xəlifə tərəfindən Şama vali təyin olduğum üçün
ora
ya gedirəm.” Əbu Müslimin sözlərindən qorxuya düşən Şamlılar Abdullaha
de
dilər: “Arvad-uşaqlarımıza, mallarımıza zərər verilməsindən qorxuruq. Biz
Şama gedirik. Əbu Müslimə qarşı arvad-uşağımızı, evlərimizi və mallarımızı
mü
dafiə edəcəyik.” Abdullah bunun bir hiylə olduğunu əsgərlərinə anlatsa da,
heç bir nəticəsi olmadı. Onun sözlərinə əhəmiyyət verməyən əsgərlər öz möv-
qe
lərini tərk edərək Şam yoluna üz tutdular. Əbu Müslim dərhal onların yerini
tu
taraq hücuma başladı. Nuseybində baş verən döyüşdə məğlub olduğunu gö-
rən Abdullah qardaşı Əbdussəməd ibn Əli ilə birlikdə döyüş meydanından qaç-
dılar. Qələbə xəbərini eşidən xəlifə Mənsur qənimətləri toplamaq üçün Əbul-
Ha
sibi Nuseybinə göndərdi.
Abdullah və qardaşı Rüsafəyə gəldikdə Əbdussəməd Nuseybində qaldı.
Qənimətləri toplayıb geri qayıdan Əbul-Hasib onu xəlifə Mənsurun yanına
apar
dı. Lakin İsmail ibn Əli onun üçün aman istədikdə xəlifə onu bağışladı.
Bəsrəyə gələn Abdullah ibn Əli isə qardaşı Süleyman ibn Əliyə sığındı.
Ab
dullahın Bəsrədə olduğunu öyrənən xəlifə Mənsur hicrətin 139-cu ili (miladi
757) onu bünövrəsi duz üzərində qoyulmuş Bəni Usamənin evində həbs etdir-