257
Hicrətin 163-cü ili (miladi 780) baş verən hadisələr
Bu il xəlifə Mehdi oğlu Harunun sərkərdəliyi altında Bizansa qoşun yolla-
dı. Harun Bizans qalalarından birini 38 gün mühasirədə saxladıqdan sonra ələ
ke
çirdi. Bu yürüşdən müsəlmanlar böyük qənimətlə geri dönmüşlər. Bu orduda
Ha
runla birlikdə Hüseyn ibn Qəhtəbə, Hacib ər-Rəbi, Xalid ibn Bərməki və
Harunun katibi
olan Yəhya ibn Xalid də iştirak edirdi.
387
Hicrətin 164-cü ili (miladi 781) baş verən hadisələr
Bu il xəlifənin əmri ilə Əbdülkəbir ibn Əbdülhəmid ibn Əbdürrəhman ibn
Zeyd ibn Xəttab Bizans üzərinə yürüş etdi. Onun qarşısına Mixailin başçılığı
al
tında olan 90 min nəfərlik Bizans ordusu çıxdı. Mixailin əmri altında sərkər-
də erməni Tazaz da var idi. Bizans ordusu ilə döyüşməkdən qorxan Əbdülkəbir
geri qayıtdı. Onun bu hərəkətini bəyənməyən xəlifə Mehdi onu öldürmək istəsə
də, bir çox müraciətlərə görə bu fikrindən daşınıb Əbdülkəbiri həbs etdirdi.
Bu ilin zilqədə ayının sonlarında xəlifə Mehdi İsabazda kərpicdən bir saray
tik
dirdikdən sonra həccə getmək qərarına gəldi. Lakin yola çıxdıqdan sonra
qızdırmaya tutulduğu üçün geri döndü. Geri qayıdarkən insanların çoxu susuz-
luq
dan əziyyət çəkdi. Xəlifənin göstərişinə əsasən bu il insanları həccə Muhəl-
ləb ibn Saleh apardı.
Hicrətin 165-ci ili (miladi 782) baş verən hadisələr
Bu il xəlifə Mehdi oğlu Harunu 95800 nəfərlik ordu ilə Bizansa yürüşə gön-
dərdi. Macidə şəhərinin kənarında Bizans ordusunu məğlub edən müsəlmanlar
xey
li qənimət ələ keçirdilər. Yürüşü davam etdirən Harun Üsküdara qədər irəli-
lədi. İmperiyanın paytaxtı Konstantinopoldan onu bir neçə yüz kilometrlik Bos-
for boğazı ayırırdı. Müsəlman ordusunun bu qədər güclü olacağını gözləməyən
Bizanslılar imperiyanı xilas etmək üçün yollar axtarmağa başladılar. Həmin vaxt
Bizans taxtını mərhum kral İlyonun arvadı kraliça Aqusta idarə edirdi. O, ölən
ərindən qalan oğlunu qucağına götürüb Harunun yanına gələrək 700 yüz min di-
nar vermək şərtilə müsəlmanlarla sülh bağlamaq istədiyini bildirdi.
Nəticədə kraliça Aqusta ilə Harun arasında üç illik müqavilə imzalandı.
Mü
qaviləyə əsasən Bizans xilafətə ildə iki dəfə, hər dəfə 70 və ya 90 min dinar
həcmində cizyə verməli, Harunun geri qayıdacağı yollar üstündə bazarlar tik-
dir
məlidir. Müqavilə bağlandıqdan sonra tərəflər əllərindəki əsirləri mübadilə
et
dilər. Bu hərbi yürüşdən Harun 20 min at qənimət gətirdi. Bağdada qayıdar-
kən Harunun uğurlarından razı qalan atası xəlifə Mehdi ona “Rəşid” (qalib) lə-
q
əbini verdi. Bundan sonra o, Harun ər-Rəşid kimi tanınmağa başladı. Həmin il
Mehdi Harunu Hadidən sonra özünə ikinci vəliəhd təyin etdi.
388
387
Tarixi-
Təbəri, IV cild, səh-566-567.
388
Ostroqo
rski, Bizans Devleti Tarihi, səh-164-173; Tarixi-Təbəri, IV cild, səh-566-567, 572-
574; Tarixi-
ibn Əsir, VI cild, səh-60-67.
258
Hicrətin 168-ci ili (miladi 785) Bizanslılar Harun ər-Rəşidlə bağladıqları
üç illik müqavilənin sonunu gözləməyərək, müqaviləni pozdular. əl-Cəzirə va-
li
si Əli ibn Süleyman böyük bir ordu göndərib Bizanslıları məğlub edərək xeyli
əsir ələ keçirdi.
Mehdi və Əhli-beyt
Atası Mənsurdan fərqli olan xəlifə Mehdi Əhli-beytə olan düşmənçiliyini
açıq-aşkar nümayiş etdirmir, öz hisslərini gizlətməyi bacarırdı. Hz.İmam Kazim
Musa ibn Cəfərin (ə) imamət müddətinin bir hissəsi xəlifə Mehdinin dövrünə
düşür. İmam Kazimə (ə) müsbət münasibəti olmayan xəlifə Mehdi İmamı (ə)
Mədinədən Bağdada sürgün edərək bir müddət nəzarət altında saxlamışdır.
İmam Kazimi (ə) öldürmək fikrində olan xəlifə Mehdi məşhur sərkərdə Hümeyd
ibn Qəhtəbəni yanına çağıraraq bu işi ona tapşırır. Lakin yuxuda görür ki,
Hz.
Əli (ə) ona işarə edərək bu ayəni oxuyur:
“Əgər (Muhəmməddən (s)) üz
döndərsəniz, sizdən yer üzündə fitnə-fəsad törətmək və (cahiliyyət dövrün-
də olduğu kimi) qohumluq tellərini qırmaq gözlənilməzmi?!”
389
Yuxudan
ayıldıqdan sonra etdiyi əməldən peşman olan xəlifə Mehdi dərhal Hümeyd ibn
Qəhtəbəyə tapşırır ki, dediyi işi yerinə yetirməsin. Sonra İmam Kazimi (ə) zin-
dandan çıxararaq Mədinəyə yola salır.
390
Xəlifə Mehdi xilafətinin əvvəllərində Nəfsüz-zəkiyyə Məhəmmədin qar-
daşları Musa və Həsənə aman verərək onları bağışladı. Hətta Həsənə Hicazdakı
Səvafi məntəqəsində mülk bağışladı.
391
Mehdinin dövründə xilafət iddiasında olan digər Əhli-beyt nümayəndəsi
Əli ibn Abbas xəlifənin əmri ilə həbs edildi. Lakin Hüseyn ibn Əli ibn Həsəni
Mü
səllasın xahişi ilə onu sərbəst buraxdılar. Əlini öldürmək fikrindən əl çək-
məyən xəlifə Mehdi ona zəhər verərək Mədinəyə yola saldı. Zəhərin təsirindən
əti tökülən Əli Mədinəyə çatdıqdan üç gün sonra vəfat etdi.
Mənsurun xilafətindən fərqli olaraq xəlifə Mehdinin dövründə vəzirlər dövlət
idar
əçiliyində mühüm rol oynayırdılar. Onun zamanında vəzirlərin dövlət işlərinə
nüfuzu hiss olunacaq qədər artmışdı. Mehdinin ən çox etibar etdiyi vəzirlər Əbu
Ubeydullah Müaviyə ibn Yəsar, Rəbi ibn Yunis və Yəqub ibn Davud olmuşdur.
Mehdi hakimiyyətinin sonuna yaxın Harun ər-Rəşidi özündən sonra haki-
miy
yətə gətirmək fikri ilə oğlu Hadini razı salmaq üçün 785-ci ildə (hicri 169)
Bağdaddan çıxıb Curcana doğru hərəkət etdi. Lakin Masabazan şəhərinin Ruzz
kəndinə çatdıqda vəfat etdi və orada qoz ağacının altında dəfn edildi.
392
389
Muhəmməd surəsi, ayə-22.
390
İbn Şəhraşub, Mənaqibu Ali-Əbutalib, IV cild, səh-325.
391
Tarixi-Təbəri, IV cild, səh-459-550.
392
Tarixi-Təbəri, IV cild, səh-583-585.