Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
261
müşdür. Onun vəfat etdiyi gecə bir xəlifə ölmüş, başqa bir xəlifə (Harun ər-Rə- şid) taxta çıxmış, digər bir xəlifə də Məmun anadan olmuşdur. 396
di, ona qarşı çıxmayanlara münasibətdə səxavətlə davranar, qiymətli hədiyyələr payla
yırdı. Lakin birindən mənfi münasibət gördükdə amansız şəkildə cəzalan- dırırdı.
397
Əbu Cəfər Harun ər-Rəşid hicri 170-193 (miladi 786-809) Harun ər-Rəşid miladi tarixi ilə 762 və ya 765-ci ildə (hicri 145,148) Rey- də anadan olmuşdur. 398
Qardaşının vəfat etdiyi gecə, yəni hicrətin 170-ci ili rəbiül-əvvəl ayının ortalarında cümə gecəsi Haruna xəlifə olaraq beyət edilmiş- dir. Beyətdən dərhal sonra Harun xəlifə Hadi tərəfindən həbs edilən Yəhya ibn Xalid ibn Bərməkini həbsdən azad edərək onu özünə vəzir təyin etdi. Rəvayət edildiyinə görə Hadi vəfat edən gecə Yəhya ibn Xalid Harunun y anına gələrək onun yuxuda olduğunu görüb belə demişdi: – Qalx ey möminlərin əmiri. Yuxudan oyanan Harun ər-Rəşid belə cavab verdi: – Məni nə qədər qorxudursan! Əgər Hadi sənin bu dediklərini eşitsəydi, bu onun yanında mənim üçün çox böyük günah sayılardı, elə deyilmi? Harunun həyacanlı olduğunu görən Yəhya ibn Xalid xəlifə Hadinin öldü- yü nü Haruna çatdırdı. Yəhyanın bu sözlərindən sonra Harun qalxıb oturdu və: “Rəhbərlik barəsində vilayətlərlə əlaqədar olaraq mənə fikirlərini söylə,” dedi. Yəhya da ölkənin vilayətlərini bir-bir izah etdi. Onlara kimləri təyin edəcəyini bil dirdi. Harunun, adını verdiyi adamları, həmin vilayətlərin valiliyinə təyin et- məsini istədi. Onlar bu barədə danışdıqları vaxt bir nəfər Harunun yanına gələ- rək dedi: “Müjdə ey möminlərin əmiri, sizin bir oğlunuz doğuldu.” Harun tərə- fin dən yeni doğulan uşağın adı Abdullah Məmun qoyuldu. Səhəri gün qardaşı Hadinin cənazə namazını qıldıran Harun onu İsabadda dəfn etdirdi. Cənazə işləri tamamlandıqdan dərhal sonra Hadinin yaxın sərkər- dələrindən olan Əbu İsmətin boynunu vurdurdu. Çünki o, Cəfər ibn Hadi ilə bərabər olmuşdu. Hadinin xilafəti dövründə Harun Dəclə körpüsünü keçərkən iz diham meydana gəlmiş və sərkərdə Əbu İsmət ona belə demişdi: “Bir az göz- lə, vəliəhd Cəfər ibn Hadi keçsin.” Harun da qəzəbini boğaraq geri çəkilmiş və belə cavab vermişdi: “Əmirin sözünə tabe oluram”. Nəhayət xilafəti əldə edən H arun Əbu İsmətin boynunu vurdurduqdan sonra İsabaddan Bağdada getmişdi. Bağdad körpüsünə çatdıqda dalğıcları çağıtdıraraq onlara belə demişdi: “Mənim burada bir üzüyüm düşüb itdi. O üzüyü mənə atam Mehdi yüz min dir həmə almışdı. Aradan bir müddət keçdikdən sonra Hadi o üzüyü məndən is- 396 Tarixi-Təbəri, IV cild, səh-608-609. 397 Tarixi-
Təbəri, IV cild, səh-593-617; Tarixi-Yəqubi, II cild, səh-404-406; Siyuti, Tarixul- xüləfa, səh-279-283; İbn Kəsir, əl-Bidayəti vən-Nihayə, X cild, səh-157-160. 398 Tarixi-Təbəri, IV cild, səh-618.
262
tədi. Mən də göndərdiyi elçiyə təslim etdim. Lakin elçi üzüyü apararkən çaya düşdü.” Harun körpüdən keçib getdikdən sonra dalğıclar üzüyü taparaq onu Ha runa təqdim etdilər. Üzüyün tapılmasına sevinən Harun bunu öz hakimiyyə- tinin uğurlu olacağı barədə ilahi əlamət kimi yozdu. Xəlifə seçilən Harun ər-Rəşid, Yəhya ibn Xalidi özünə vəzir seçərək ona belə dedi: “Xalqın rəhbərlik işini sənə buraxdım. Bu məsuliyyətli işi öz çiyinlə- rim
dən götürüb sənin çiyinlərinə yüklədim. İstədiyin adamı vəzifəyə təyin et, is tədiyini də vəzifədən uzaqlaşdır. Sonra öz hakimiyyət üzüynü ona verdi.” 399
Bu nun ardınca Harun Yəhya ibn Xalidə, anası Xeyzəranla məsləhətləşmədən heç bir məsələdə qəti qərar verməməsini əmr etdi. Hakimiyyətinin ilk ilində Harun Əhli-beytdən alınmış əmlakı onlara qay- tar
dı. Siyasi səbəblər üzündən ölkədən qaçanlara aman verdi. Mədinənin zalım va lisi Əbdüləziz ibn Abdullah vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı, onun yerinə Abbasi sü laləsindən olan İshaq ibn Süleyman ibn Əli vali təyin edildi. Təbərinin qeyd etdiyinə görə, Harun hakimiyyətinin ilk illərində anası Xey
zəranın tam nəzarəti altında idi. O bütün işlərə nəzarət edirdi. Yəhya ibn Xalid ona vəziyyət barədə hesabat verir və Xeyzəran hansı yolu göstərirdisə, ona əməl edirdi. Üç il sonra Xeyzəran vəfat etdi və Yəhya ibn Xalid idarəçilik- də tam müstəqillik qazandı. Xilafətinin əvvəlində həcc ziyarətinə gedən Harun Məkkə və Mədinə əhali- si nə ənamlar verdi. Həccdən qayıdarkən Masabazana gedib atası Mehdinin qəbrini ziyarət etdi. Harunun hakimiyyət illərini “xilafətin qızıl əsri” adlandırır- lar. Onun dövründə dünyanın ən böyük şəhərlərindən birinə çevrilən Bağdadın mərkəzində xəlifənin “Qəsrul-xuld” adlı sarayı yerləşirdi. Sarayın ətrafında əyanların və dövlət adamlarının sarayları yerləşirdi. Xəlifənin əmisi Süleyman ibn Mənsurun, həyat yoldaşı Zibeydənin və Bərməkilərin sarayları yerləşirdi. Harunun sarayında məşhur şəriət alimləri o cümlədən, Hənəfi məzhəbinin ba nisi Əbu Hənifənin şagirdi Əbu Yusif (v. hicri 182/miladi 798) xidmət edir- dilər. Harunun şeir və sənət aşiqi olduğunu bilən o dövrün məşhur şairləri Bağ- da da gəlib burada yaşayıb-yaradırdılar. Əbul-Ətahiyə, Əbu Nüvas, Mərvan ibn Əbu Həfsə kimi məşhur şairlər Harunun sarayına gedib onun verdiyi ənamlar- dan faydalanırdılar. Ərəb dilinin məşhur bilicisi Əli ibn Həmzə Kisai (v. hicri 189 / miladi 805) isə Harunun yanında o qədər hörmətə sahib idi ki, xəlifə öz oğulları Əminlə Məmunun tərbiyəsini ona tapşırmışdı. Hicrətin 170-ci ili (miladi 786-787) xəlifə Harunun göstərişi ilə Kiçik Asi- ya da, Bizans imperiyası ilə sərhəddə türk əsilli Usta Fərəc tərəfindən Tarsus şə- h ərinin inşası tamamlandı. Hicrətin 171-ci ili (miladi 787) Harun, Cəzirə valisi Məhəmməd ibn Fərru- xu Xuld sarayında edam etdirdi. Eyni ildə Fəzl ibn Səid əl-Həruri üsyan etsə də, xəlifənin göndərdiyi ordu tərəfindən məğlub edilərək öldürüldü. İfriqiyyə 399
Tarixi-Təbəri, IV cild.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|