Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
277
193- cü ili cəmadiəl-axir ayının 15-də (miladi 809) ümumi beyətdən sonra Əmin Abbasi xəlifəsi təyin edildi. 416
Harun Xorasan səfərində olarkən onu müşayiət edən əyanlara vəsiyyət et- mişdi ki, başına bir iş gələrsə, əyanların hamısı Xorasana gedib, Məmuna tabe ol sunlar. Lakin bu əyanların bəzisi Harunun vəsiyyətinə əməl etməyərək Fəzl ibn Rəbinin başçılığı ilə Bağdada gedərək Əminə sığındı. Fəzl ibn Səhlin başçı- lığı altında olan əyanlar isə Xorasanda Məmunun yanında qaldı. Eyş-işrət düşkünü olan Əmin, xəlifə olduqdan sonra da, vaxtının çoxunu kef məclislərində keçirirdi. Ordunun iki illik maaşını qabaqcadan verdiyi üçün əs- gərlərin də hörmətini qazanmışdı. Onun bu düşüncəsiz xərcləmələri xəzinənin bo şalmasına və ətrafındakıların da zövqə aludə olmasına səbəb olurdu. Dövlət iş- lərini də Fəzl ibn Rəbi idarə edirdi. Hətta hakimiyyətin böhranlı anlarında belə, Əmin bu xüsusiyyətindən əl çəkmir və baş verən hadisələrə laqeyd yanaşırdı. 417
əmisi İbrahim ibn Mehdi onun yanına gələrək, müdafiə planı barədə fikrini öy- rənmək istəyir. Lakin görür ki, xəlifə xidmətçiləri ilə əl-ələ verib, saray hovu- zu nu Dəclə çayı ilə birləşdirən kanalı balıqçı tilovu ilə yoxlamaqla məşğuldur. İbrahim ibn Mehdi saray mühasirəsindən söhbət açmaq istərkən, Əmin onun sö zünü ağzında qoyub qışqırır: “Mənə mane olma! Görürsən ki, sevimli balı- ğım itib, onu axtarıram”. 418
Əminin qardaşlarını vəliəhdlikdən uzaqlaşdırması Xilafəti ələ keçirən Əmin dərhal qardaşlarını vəliəhdlikdən kənarlaşdırma haq qında fikirləşməyə başladı. Bu məqsədlə əvvəlcə qardaşı Qasimin ixtiyarında olan ərazilərin bir qismini ondan geri aldı. Əvvəlcə əl-Cəzirə məntəqəsinin bö- yük bir hissəsi Qasimdən alındı. Hicrətin 194-cü ilində (miladi 810) isə Qasim ixtiyarında olan bütün ərazilərin hakimliyindən uzaqlaşdırıldı. Bununla da ki- fayətlənməyən Əmin, Qasimin Bağdaddan kənara çıxmasına da qadağa qoydu. Bu vaxta kimi demək olar ki, xəlifə Əminlə Məmun arasında ciddi gərgin- lik müşahidə olunmurdu. Hətta Məmun qardaşının xilafətini tanıyıb ona beyət etmiş və idarə etdiyi ərazilərin xəracını da vaxtında Bağdada göndərirdi. 419
La- kin Qasimin başına gələn hadisələrdən sonra Məmun anladı ki, əgər vaxtında mü barizə aparmasa eyni aqibət onun da başına gələcək. Bu məqsədlə Məmun Xo rasan ərazisində ciddi təbliğat işləri aparmağa başladı. O, Xorasanda məs- kun laşmış qəbilələrin böyüklərini yanına çağıraraq, həmkarlığa dəvət etdi. Vi- la yətin tanınmış şəxsləri Məmundan vəzifə və sərvət aldıqdan sonra onu mü- dafiə edəcəklərinə söz verdilər. Bundan əlavə Məmun Xorasan əhalisinin xəra- 416
Tarixi-Təbəri, V cild, səh-26-31. 417
Tarixi- Təbəri, V cild, səh-122-127; İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-Nihayə, X cild, səh-244-245. 418 Murucuz-Zəhəb, III cild, səh-394. 419 Tarixi ibn Əsir, VI cild, səh-222-225.
278
cının dörddə birini ləğv etdi. Məmun yanında olan dəyərli sərkərdələr Hərsəmə ibn Əyən, Tahir ibn Hüseyn və vəziri Fəzl ibn Səhlin vasitəsilə işləri yoluna qoy mağa çalışdı. 420
İki qardaş arasında münasibətlərin gərginləşməsinə əsas səbəbkar Fəzl ibn Rəbi olmuşdur. Xorasandan Harunun ölümündən sonra Fəzl Bağdada qayıtsa da, Məmun sarıdan narahat idi. Fəzl, başa düşürdü ki, Məmun bu hərəkətinə gö rə ondan mütləq intiqam alacaq. Buna görə də Fəzl daim Əmini Məmuna qarşı qızışdırırdı. Onun məqsədi Əminin əli ilə Məmunu aradan götürmək idi. Bu işdə Fəzl ibn Rəbinin ən yaxın köməkçiləri Əli ibn İsa ibn Mahan və Sindi ibn Şahək (hicrətin 183-cü ili (miladi 799) xəlifə Harunun əmri ilə İmam Kazimi (ə) zəhərləyən şəxs) idilər. 421
Məmunun Xorasanda mövqeyinin möhkəmlənməsinə səbəb olan amillər- dən biri də Rafe ibn Leysin qiyamını yatırması oldu. Qiyam Harunun dövrün- dən davam edirdi. Məmun və xilafət sərkərdəsi Hərsəmə ibn Əyən bu qiyamı ya tırmaq üçün Xorasana ezam olunmuşdu. 809-cu ildə Rafe ibn Leys öz istəyi ilə Məmuna təslim oldu. Onun qiyamının yatırılması Əminin Məmuna olan nif- rətini daha da artırdı. Baş verən hadisələrdən sonra Əmin bütün vilayətlərə xəbər göndərdi ki, xüt
bələrdən Məmunun adını çıxarıb, yalnız öz oğlu Musanın adına xütbə oxu- sun
lar. Beləliklə hicrətin 194-cü ili (miladi 810) Əmin Məmunu vəliəhdlikdən uzaq
laşdırıb, Musanı vəliəhd təyin etdi. Musaya hamilik Əli ibn İsa ibn Maha- na tapşırıldı. Musanın azyaşlı olmasına baxmayaraq, Əmin onu İraq torpaqla- rının hakimi təyin etdi. Bunun ardınca xəlifə Əmin Məmunu tamamilə özündən asılı vəziyyətə sal- maq üçün onun Bağdada gəlməsini tələb etdi. Çıxılmaz vəziyyətdə qalan Mə- mun dərhal sadiq vəziri Fəzl ibn Səhllə məşvərət etdi və vəzir onun Xorasanda qal masını məsləhət gördü. Məmunun bu hərəkətindən sonra daha da qəzəblə- nən xəlifə Əmin hicrətin 195-ci ili (miladi 811) fərman verdi ki, Xorasanda Məmunun adına kəsilən bütün pullar dövriyyədən çıxarılsın. 422
Xilafət uğrunda mübarizə Baş verən hadisələrdən sonra xəlifə Əmin Məmuna qarşı Əli ibn İsa ibn Ma hanın başçılığı altında böyük bir ordu toplamaqla bərabər onu İran torpaq- larının valisi təyin etdi. Cəbəl, Nəhavənd, İsfəhan, Həmədan, Qum və digər şə- hərlərin də ixtiyarı ona verildi. Hi crətin 195-ci ili (miladi 811) Əli ibn İsa əlli min nəfərlik ordu ilə Bağ- dad dan çıxaraq Deyləm və Təbəristan hakimlərini hədiyyələrlə ələ aldıqdan son ra Rey vilayətinə yaxınlaşdı. Bundan xəbər tutan Məmun Tahir ibn Hüseyni 420 Tarixi-Təbəri, V cild, səh-32-39. 421 Tarixi ibn Əsir, VI cild. 422 Tarixi ibn Əsir, VI cild, səh-227-235.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|