281
ha
kimi təyin edən xəlifə Məmun, Tahir ibn Hüseyni Riqqəyə göndərməklə ya-
naşı Hərsəmə ibn Əyəni də Bağdaddan Xorasana çağırdı.
Əbu-Səraya və Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Təbatəbanın üsyanı
Əbus-Səraya ləqəbli Səriyy ibn Mənsur əvvəlcə Əminin tərəfində olsa da,
son
ralar yüksək məvacib qarşılığında Məmunun tərəfinə keçmişdir. Lakin
Əminin məğlubiyyətindən sonra gözlədiyi məvacibi almayan Əbus-Səraya əl-
Cəzirə və Şam bölgəsinə qaçaraq xilafətə qarşı üsyan etdi.
429
Başçılıq etdiyi
dəstə ilə Ənbar şəhərini ələ keçirən Əbu-Səraya Riqqə valisi ilə əlbir oldu. Bu
ara
da ətrafına daha çox adam toplamaq istəyən Əbus-Səraya Hz.Əlinin
(ə) nəs-
lindən olan “İbn Təbatəba” ləqəbli Əbu Abdullah Məhəmməd ibn İbrahim ibn
İsmail ibn İbrahim ibn Həsən ibn İmam Həsənlə (ə) əlaqə yaratmağa başladı.
Onun ulu babası İbrahim Ğəmər miladi 762-ci il Mənsurun xilafəti dövründə
Kufə zindanında həlak olmuşdur. (Fəxx şəhidi Hüseyn ibn Əlini ələ keçirmək
üçün həbs edilən Əhli-beyt əsirlərindən biri də İbrahim Ğəmər idi).
Hicrətin 199-cu ili (miladi 815) Kufədə üsyan edən İbn Təbatəba özünü xila-
fətin qanuni sahibi elan etdi. O, Quran və sünnə əsasında hökm verəcəyinə, Əhli-
beyt şəhidlərinin intiqamını alacağına söz verdi. Kufəlilərin onun ətrafında top-
lan
masından qorxuya düşən vali Bağdada qaçaraq Həsən ibn Səhlə sığındı.
Bundan xəbər tutan Həsən ibn Səhl qiyamçıların üzərinə Züheyr ibn Mu-
sey
yibi göndərdi. Lakin Fərat çayı sahilində baş verən döyüşdə qalib gələn
Əbus-Səraya xeyli qənimət ələ keçirdi. Əldə etdiyi qələbədən ruhlanan Əbus-
Səraya İbn Təbatəbanı zəhərləyərək öldürdü və bütün işləri özü idarə etməyə
başladı. Qısa müddət ərzində uğur qazanan Əbus-Səraya Yəmən, Əhvaz, Mək-
kə, Bəsrə, Vasit və ətraf məntəqələri özünə tabe etdi. Kufədə yeni sikkələr kəs-
di
rərək Məmunun adını pulların üstündən pozdurdu.
Baş verən hadisələrdən narahat olan Bağdad valisi Həsən ibn Səhl məşhur
sərkərdə Hərsəmə ibn Əyəndən kömək istədi. Məmunun əmisi Mənsur ibn
Meh
dinin xahişi ilə Hərsəmə ibn Əyən otuz min nəfərlik ordu ilə Kufəyə doğru
hərəkət etdi.
İki ordu hicrətin 199-cü ili (miladi 815) Sərsər çayı sahilində qarşılaşdı və baş
verən döyüşdə məğlub olan Əbus-Səraya bir neçə silahdaşı ilə birlikdə Həsən ibn
Səhlin yanına göndərildi. Bir müddət sonra hicrətin 200-cü ili (miladi 815-816)
Əbus-Səraya və onun nökəri Əbuş-Şövq Həsən ibn Səhlin əmri ilə edam edildilər.
Əbus-Sərayanın başı Xorasana xəlifə Məmunun hüzuruna göndərildi.
430
Bu üsyanın yatırılmasından sonra Məkkədə xilafətə qarşı qiyam edən İbra-
him ibn Musa ibn Cəfər Yəmənə qaçdı. İrandan Yəmənə qədər uzanan bir əra-
zi
də xilafətə qarşı üsyanlar bir-birini əvəz edirdi.
431
429
Tarixi ibn Əsir, VI cild, səh-302-307.
430
Tarixi-
Təbəri, V cild, səh-122-127; İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-Nihayə, X cild, səh-244-245.
431
Tarixi-Təbəri, V cild, səh-127; Tarixi ibn Əsir, VI cild, səh-311-317.
282
Bunun ardınca bir qrup insanlar hicrətin 200-cü ili (miladi 815) Məhəm-
məd ibn Cəfəri Bağdadda xəlifə elan edərək ona beyət etdilər. Lakin bir neçə
ay sonra ətrafındakıların insanlarla pis rəftarını görən Məhəmməd ibn Cəfər ha-
kimiyyətdən əl çəkdi.
Məhəmməd ibn Cəfər Sadiqin (ə) qiyamı
Hicrətin 199-cu ili (miladi 814-815) Mədinədə özünü xəlifə elan edən
İmam Sadiqin (ə) oğlu Məhəmməd Dibac tərəfdarları ilə birlikdə Məkkəyə
doğru hərəkət etdi. Məhəmməd Dibacın ədalətli şəxs olduğunu görən Məkkə
əhli də ona beyət edərək şəhərin valisi Harun ibn Museyyiblə döyüşə başladı-
lar. Bu vaxt Məkkə valisi Harun ibn Museyyib bu üsyanı zamanın imamı
Hz.Rza
nın (ə) vasitəsilə yatırmaq istəsə də, Məhəmməd Dibac İmamın (ə) vasi-
təçiliyinə mənfi cavab verib müqaviməti davam etdirdi. Buna qarşılıq olaraq
Məkkə yaxınlığında Məhəmməd Dibacın dəstəsi xəlifənin qoşunu tərəfindən
mü
hasirəyə alındı. Üç günlük mühasirədən sonra aclıq və susuzluqdan korluq
çəkən Məhəmməd ibn Dibacın tərəfdarları onun ətrafından dağılışdı. Nəticədə
təslim olan Məhəmməd Dibac bir neçə silahdaşı ilə birlikdə Xorasana xəlifə
Məmunun hüzuruna göndərildi. Məmun onların günahından keçib əfv etsə də,
kənara buraxmayıb, nəzarət altında saxladı. Bir müddət sonra Məhəmməd Di-
bac Xoras
anda vəfat etdi və onun dəfnindı şəxsən iştirak edən xəlifə Məmun,
c
ənazə namazını qılaraq borclarını ödəmişdi.
Hərsəmə ibn Əyənin edamı hicrətin 200-cü ili (miladi 816)
Fəzl ibn Səhl tərəfindən Suriya və Misir valiliyinə təyin edilən Hərsəmə
ibn Əyən bununla razılaşmayıb xilafətin paytaxtı Mərvə gələrək, Bağdadda baş
ve
rənlərin hamısını, hətta Məhəmməd ibn Cəfərin xəlifə elan olunması haqqın-
da olan məlumatları da xəlifə Məmuna danışdı. Lakin Hərsəmənin Xorasana
gəlməsindən qabaq vəzir Fəzl ibn Səhl saxta məlumatlarla onu xəlifənin gözün-
dən salmışdı. Nəticədə Hərsəmə ibn Əyənin xilafətə qarşı çevriliş edəcəyindən
eh
tiyat edən Məmun onu saraydan çıxmamış edam etdirdi. Hərsəmə ibn Əyə-
nin edamından sonra Bağdad əhli Həsən ibn Səhlin nümayəndəsini şəhərdən
qo
varaq xəlifə Məmunun əmisi Mənsur ibn Mehdini vali seçdilər. Bunun ar-
dınca Bağdadda yaxşılığa əmr və pisliklərdən çəkindirmə adlı bir qrup mey-
dana çıxdı. Bunlar əsasən əhalini incidən və yol kəsənlərə qarşı mübarizə
aparırdılar.
432
Xəlifə Məmunun Bağdada qayıtması
Bir müddət sonra Hz.Rzanın (ə) xəlifə tərəfindən vəliəhd elan olunması xə-
bəri Bağdada çatdı (Bu haqda məlumat veriləcək). Bundan narahat olan Abbasi
432
Tarixi ibn Əsir, VI cild, səh-324-326.