Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
291
Hicrətin 200-cü ili (miladi 816) bu məlum, tayfa başçıları arasında gedən dö yüşlərin birində Cavidan Əbu İmranı öldürür. Bundan üç gün sonra isə Cavi- dan Əbu İmrandan döyüş zamanı aldığı yaradan özü də ölür. Cavidanın ölümündən sonra arvadı onun vəsiyyəti əsasında on səkkiz yaşlı Ba bəki xürrəmilərin başçısı elan edir. Cavidanın vəsiyyətini arvadının dilindən din ləyən Xürrəmilər icmanın rəhbərliyini olduqca cavan Babəkə verməklə bə- rabər, eyni zamanda, hamılıqla ona sadiq qalacaqlarına and içdilər. Beləliklə Ba bək Cavidan səltənətinin sahibi və eyni zamanda, Xürrəmilərin başçısı oldu. Əsrlərdən bəri adı qəhrəmanlıq rəmzinə çevrilmiş Babək öz zəmanəsinin cəsur sərkərdəsi və görkəmli siyasi xadimi olmaqla bərabər o, olduqca geniş tə- fəkkürə malik olan icma başçısı idi. Haqqında yazılmış saysız-hesabsız əsərlə- rin heç birində onun tərcümeyi-halı, şəxsiyyəti və fəaliyyəti haqqında indiyə ki mi düzgün məlumat verilməmişdir. Şübhəsiz ki, bu, heç də təsadüfü deyildir. O mənada ki, cəmisi qırx il ömür sür
müş bu cəsur insan təxminən tarixçilərin yazdığına görə 796-798-ci illərdə Ərdəbil yaxınlığında Bilalabad kəndində anadan olmuşdur. Səid Nəfisi yazır ki, mədainli kiçik yağ alverçiliyi ilə məşğul olan Abdul- lah Ərdəbil yaxınlığındakı Bilalabad kəndinə gəlir. O, burada yerli həkim İbn ər-Rəvvadın qulluqçusu Bəruməndlə evlənir. Abdullahın bu qadından ilk doğu- lan övladı Babək olur. Abdullah Savalan dağlarına səfəri zamanı tarixə məlum olmayan bir səbəb- dən, orada naməlum bir şəxs tərəfindən öldürülür. Bu zaman Babəkin bir yaşı var idi. Ailənin başçısı Abdullahın ölümündən sonra, Bərumənd oğlu Babəklə bir
likdə Səraba köçür. Bu kimsəsiz ailənin maddi vəziyyəti günü-gündən çətinləşdiyi üçün, balaca Ba bəkin anası Bərumənd özgə qapılarda qulluqçuluq etməkdən başqa eyni za- man da o, döşündə südü olmayan varlı qadınların körpələrinə Babəkin əmdiyi süd dən qənaət edib onu satmaqla əldə etdiyi cüzi bir məbləğlə özünü, eyni za- man da körpəsini birtəhər dolandırmaqla olduqca çətin və dözülməz bir şəraitdə Ba bəki boya-başa çatdırır. İllər bir-birini əvəz edikdən sonra, Babək qisməndə olsa böyüdüyü üçün, ana
sına kömək məqsədilə bir neçə il özgə qapısında çobanlıqla məşğul olur. Artıq kifayət qədər yaşlaşmış Babək, anasını müəyyən bir müddətə tək qo- yub Təbrizə gedir. Burada təxminən iki il sənətkar yanında şagirdlik etdikdən sonra yenidən anasının yanına qayıdır. Elə bu ərəfələrdə, Cavidanla tanış olan Babək, Xürrəmilərin məskəni olan Bəzz qalasına gedir. Babəki və onun rəhbərlik etdiyi xürrəmilər hərəkatının üzvlərini İslamdan kənar kimi təqdim etmək həqiqətə uyğun deyildir. Onların İslami əqidəsinin nə qədər düzgün olub-olmadığını dəqiqliklə söyləmək çətin olsa da, tamamilə, İs- lam
dan kənar olduqlarını iddia etmək da yanlışdır.
292
Bəzi mənbələrdə qeyd olunduğu kimi, Babəkin əsl adı Həsən, atasının adı isə Abdullah imiş. Babəklə birlikdə ələ keçirilib, Bağdadda edam olunmuş qar- da şının adı da tarixi mənbələrdə Abdullah olaraq qeyd olunur. Qeyd etdiyimiz bu adların müsəlman mənşəli olması Babəkin müsəlman olmasına əsas verir. Məhşur tarixçi alim Təbəri yazır: “Babək bir vaxt İslam dinini qəbul etmiş və bu münasibətlə Hz.Muhəmmədin (s) qızı Hz.Fatimədən (s.ə) olan nəvəsi Həsə- nin şərəfinə öz doğma adını dəyişib Həsən qoymuşdur.” 446
kəz seçərək üsyan etmişdir. 447
Babəkin hərbi əməliyyata başladığı vaxt xilafət tor paqları başdan-başa üsyanlara qərq olmuşdu. Əbus-Sərayanın (814-815) başçılq etdiyi üsyan yenicə yatırılmışdı. Əl-Cəzirə Nəsr ibn Şibsin (814-825) tərəfdarlarının əlində idi. Misir də öz növbəsində üsyançıların əlində idi. Qeyd etdiyimiz bu üsyanlar anti- İslam xarakteri daşımırdı. Əksinə, Məhəmməd ibn Cəfər Dibacın və Əbus-Sərayanın qiyamları şiə təmayüllü idi. Nəsr ibn Şibs və Misir qiyamçıları da müsəlman olduqlarını inkar etmirdilər. Həmçinin, xəlifə Məmunu hicrətin 201-ci ili (miladi 817) İmam Rzanı (ə) özünə vəliəhd seçmə- yə məcbur edən səbəblərdən biri də Bəni-Haşim üsyanlarını zərərsizləşdirmək ol muşdur. Mümkündür ki, xəlifəni qorxuya salan və şiələrə güzəştə getməyə məcbur edən amillərdən biri də Babəkin üsyanı olmuşdur. 448
Müasir dövrdə yazılan bəzi mənbələrdə də Babəkin ifrat şiələrdən olduğu gös tərilir. Abdullah Mübəlliği Abadani Babək və onun tərəfdarları haqqında ya- zır: “Babək Xürrəmdinin firqəsi. Onlar Babəkin dostları və tərəfdarlarıdır; “babə- kiyyə” adı ilə tanınırlar və ifrat şiələrdəndirlər. Babək xürrəmdin firqəsinin ən bö- yük rəhbəri idi; pəhləvi dilində ona “Papək”, ərəb dilində “Babək” deyirdilər. 449
Tarixi mənbələrə görə xürrəmilər hərəkatı Əbu Müslim Xorasaninin 755-ci ildə (hicri 137) ölümündən dərhal sonra, onun intiqamını almaq adı altında başla- mışdır. Fars mənşəli kütlələrdən ibarət olan ilk xürrəmilər Xorasandan Reyə kimi irəliləyərək xeyli ərazini ələ keçirdilər. Əbu Müslimin intiqamını almaq adı ilə baş verən Reydəki üsyana Sindbad, Maveraunnəhrdəki üsyana İshaq, Herat və Sistandakı üsyana isə Ustadsız ləqəbli şəxs başçılıq edirdi. Lakin xəlifə Mənsurun qılınc gücünə yatırdığı bu üsyanlarda altmış mindən artıq qiyamçı öldürülmüşdür. Xürrəmilər ikinci dəfə Abbasi xəlifəsi Mehdinin hakimiyyəti dövründə hicrətin 162-ci ili (miladi 778) İsfəhan ətrafında qiyam etmişlər. Şərqşünas Səid Nəfisi “Siyasətnamə” əsərində qeyd edir ki, xəlifə Mehdi dövründə “Qızıl bayraqlılar” Xürrəmilərlə birləşərək Reyə qədər gəlib, xəlifə Mehdini çıxılmaz vəziyyətə saldılar. Ətraf əyalətlərin köməyi ilə xəlifə Mehdi çətinliklə də olsa bu üsyanı yatıra bilmişdir. 446 Tarixi-Təbəri, V cild. 447 Tarixi-Təbəri, V cild, səh-139. 448 Natiq Rəhimov, İslam Tarixi, II cild, səh-133. 449 Tarixi ədyan və məzahibi-cahan, III cild, səh-1386.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|