Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
295
onun köməyinə göndərildi. Xürrəmilərə qarşı baş verən döyüşdə Əhməd ibn Cü- neydin əsir düşməsi ilə xilafət ordusu yenə də meydanı məğlub şəkildə tərk etdi. Xilafət ordusunun yenə də məğlub olduğunu öyrənən xəlifə Məmun, bu dəfə Azərbaycan və Ərməniyyəyə İbrahim ibn Leysi vali təyin etdi. Lakin vəzifəsini itir məklə barışmayan Züreyq İbrahim ibn Leysə qarşı mübarizəyə başladı. Təhlü- kəni aradan qaldırmaq istəyən Məmun, 827-ci ildə (hicri 212) məhşur sərkərdə Məhəmməd ibn Hümeyd Taini (Qəhtəbə ibn Şəbib Tainin nəvəsi) böyük bir ordu ilə Azərbaycan və Ərməniyyə vilayətinə göndərdi. Azərbaycana daxil olan Mə- həmməd əvvəlcə Züreyqi məğlub edərək onu xəlifə Məmunun hüzuruna göndərdi. Təxminən iki illik ciddi hazırlıqdan sonra, nəhayət hicrətin 214-cü ili (miladi 829) Həştadsər dağı ətrafında Xürrəmilərlə xilafət ordusu arasında həlledici bir döyüş baş verdi. Ərəblərin və eləcə də xəlifənin böyük ümid etdiyi bu döyüşdə əsas məqsəd Bəzz qalasını ələ keçirmək və bununla da Babəkin müqavimətini birdəfəlik sın- dırmaq idi. Lakin Babəkin hərbi şücaəti və səriştəsi, eyni zamanda sərkərdəlik məharəti nəticəsində düşmənin nəzərdə tutduğu niyyəti baş tutmadı. Belə ki, ərəblərin döyüşdə iştirak edən 150 minlik ordusundan 30 min nə- fəri döyüş meydanında məhv edildi. Eyni zamanda, baş verən bu döyüşdə ərəb sərkərdəsi Məhəmməd ibn Hümeyd Taidə öldürüldü. Sərkərdənin qohumların- dan biri rəhbərliyi öhdəsinə alaraq, ordunun qalıqlarını çətinliklə döyüş meyda- nından çıxara bildi. Məhəmməd ibn Hümeydin xürrəmilərlə döyüşdə öldürüldüyünü eşidən Məmun, Misirdə olan Abdullah ibn Tahiri Azərbaycana göndərdi. Lakin bu ara da Xorasan valisi qardaşı Təlhə ibn Tahirin ölümü ilə əlaqədar olaraq o, xə- li fə tərəfindən Xorasana vali təyin edildi. Bunun ardınca hicrətin 214-cü ili (mi ladi 829) Əli ibn Hişam böyük bir ordu ilə Azərbaycana göndərildi. Eyni za manda Azərbaycan, Cibal, Qum və İsfəhan bölgələrinin ixtiyarı Əli ibn Hişa- ma verildi. Lakin yeni valinin insanlarla pis rəftarını öyrənən xəlifə Məmun, onu cəzalandırmaq üçün Üceyf ibn Ənbəsəni onun üzərinə göndərdi. Hicrətin 217- ci ili (miladi 832) Əli ibn Hişamı məğlub edən Üceyf ibn Ənbəsə onunla bir likdə qardaşını da edam etdirdi. Bu müddət ərzində Babək xilafət sərkərdələri arasındakı qarışıqlıqdan isti- fa də edərək, üsyanın sərhədlərini daha da genişləndirdi. Hicrətin 215-ci ili (mi- ladi 830) ərəbləri məğlub edən Xürrəmilər olduqca böyük strateji əhəmiyyətə ma lik Həmədan şəhərini tutdular. Eyni ildə Babək İbrahim ibn Leysin başçılıq et diyi xilafət ordusunu da məğlub etdi. Həmədanın Babək tərəfindən tutulması xilafətə olduqca ağır zərbə idi. O mənada ki, xilafətin paytaxtı olan Bağdadı, imperiyanın şərq torpaqları ilə bir- ləşdirən yeganə yol məhz buradan, daha doğrusu, Həmədandan keçirdi. Məhz bu baxımdan IX əsrin 30-cu illərinin əvvəlləri, azadlıq müharibəsi- nin ən uğurlu dövrü qəbul olunmuşdur. Babəkin rəhbərliyi altında hərəkət edən üs yançılar Abbasilər xilafətini demək olar ki, əsaslı surətdə lərzəyə salmışdılar. 296
Ərəb tarixçisi Dinəvərinin yazdığına görə, bu ərəfələrdə Babəkin bu mü- q əddəs işi olduqca böyük vüsət aldığı üçün, ərəblər artıq ondan sözün əsl mə- na sında qorxmağa başlayırdılar. O mənada ki, onunla nə qədər vuruşurdularsa, nə qədər hiylələrə əl atırdılarsa, lakin ona, Xürrəmilərə, azadlıq hərəkatının başçısı Babək əl-Xürrəmiyə qalib gələ bilmirdilər. Babək xilafət qoşunlarını dö yüş meydanında məğlub edir, qoşun sərkərdələrini öldürür, sağ qalanlarını isə əsir götürürdü. Ərəb mənbələri Xürrəmilərin xilafət qoşunları üzərindəki bu üstünlükləri- nin əsas səbəblərini üsyanın xilafət sarayında mövcud hakimiyyət tərəfindən düz
gün qiymətləndirilməməsi ilə izah edirdilər. Eyni zamanda, üsyançılarla bir
gə döyüşmək əvəzinə hakimiyyət üstündə çəkişmələrlə məşğul idilər. Halbuki onlar bütün bu mövcud səbəbləri gizlədərək, guya Xürrəmilərlə dö yüşlərin ərəb əsgərlərinin vərdiş etmədiyi dağlarda, keçilməz dar yollarda və so yuq hava şəraitində aparılmasında görürdülər. Baxmayaraq ki, bu məlum məğlubiyyətlərin səbəbini bu sayaq izah etməklə, siyasətlə məşğul olan saray əyanları xəlifəni bir növ sakitləşdirmək məqsədilə edirdilər, halbuki, bütün bunların heç biri ərəb ordularının məğlubiyyəti üçün real səbəb ola bilməzdi. Məşhur tarixçi Səid Nəfisi öz yazılarında obyektiv olaraq Xürrəmilərin, başda Babək olmaqla əldə etdikləri müvəffəqiyyətləri Azərbaycan xalqının möv
cud ərəb ordularına qarşı apardığı milli azadlıq mübarizəsi kimi qiymətlən- di rərək bir daha qeyd edirdi ki, Babəkin ərəb orduları üzərindəki qələbələrinin əsas səbəbini xalqın birliyində axtarmaq lazımdır. Bütün bunlara sübut olaraq 821- ci ildə Xürrəmilər, başda Babək olmaqla ərəb sərkərdəsi İsa ibn Məhəmmədin ordusunu, 824-cü ildə ərəb sərkərdəsi Zü- reyq ibn Əlinin ordusunu əsaslı surətdə məğlub edərək, eyni zamanda, sərkərdə Əhməd ibn Cüneydi əsir götürmüşdülər. Bu ərəfələrdə Bizansla müharibə, Suriya və Misirdəki üsyanlar, bir yandan da Xürrəmilərin azadlıq uğurundakı müharibəsi bir vaxtda düşdüyündən xilafə- ti bir növ çaşdırmışdı. Sadəcə olaraq, ərəblər Xürrəmilərin qarşısını heç cür ala bilmirdilər. Babə- kin başçılığı ilə yaradılmış azadlıq hərəkatı, demək olar ki, Azərbaycanı ərəb- lərdən tam azad etmişdilərsə də, buna baxmayaraq, hələ Azərbaycan torpaqları- nın bəzi qalalarında düşmənin hərbi dəstələri fəaliyyət göstərməkdə idi. Amma bu nunla belə, üsyan davam edirdi. O cümlədən, üsyan İranın bir çox əyalətlə- rini də bürümüşdü. Xəlifə Məmun üsyanın bu qədər geniş vüsət aldığı dövrdə bütün bu qeyri- adi üsyanlara və döyüşlərdəki bir-birinin arxasınca məğlubiyyətlərə dözə bil- məyib, 833-cü ildə vəfat etdi. Vəfat edərkən vəliəhdi Mutəsimə öz vəsiyyə- tində, əsasən Xürrəmilərə və onların başında duran Babəkə qarşı olduqca aman
sız olmağı tələb etmişdi. Bu barədə tarixçi Təbəri yazır ki, ömrünün axır an larını yaşayan xəlifə Məmun vələhdi Mutəsimdən qəti olaraq tələb edirdi ki, Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|