317
Fonda şəhərini ələ keçirib, Romanın yaxınlığında yerləşən Ostiya limanından
Tibr ça
yı vasitəsilə şəhərə hücum etməyə hazırlaşdılar. Müsəlmanların hücu-
munun qar
şısını almaq istəyən Papa II Sergiy (844-847) Lanqobard kralı II
Le
və müraciət etdi. Papanın istəyinə müsbət cavab verən II Levin göndərdiyi
hərbi gəmilər Romanın yaxınlığında yerləşən limanlarda lövbər saldılar.
Miladi tarixilə 846-cı ildə (hicri 231) Romanı mühasirəyə alan müsəlman-
lar, bir neçə qalanı qarət edərək xeyli qənimət ələ keçirdilər. Lakin müsəlman-
lar əmirlər arasında yaranmış anlaşılmazlıqlar səbəbilə şəhərin mühasirəsini ya-
rımçıq qoyub geri qayıtdılar.
Romanın qəfil hücumlar qarşısında zəifliyini görən Roma papası IV Lev
(847-
855) şəhəri möhkəmlətmək məqsədilə şəhərin ətrafında möhkəm divarlar
çəkdirdi. Tibr çayının mənsəbi üzərində polad zəncirlərlə maneə yaradıldı ki,
gəmilərin Romaya yaxınlaşması mümkün olmasın. Bununla da kifayətlənmə-
yən Papa özünün şəxsi ordusunu və hərbi donanmasını da yaratdı.
Bu yürüşdən iyirmi dörd il sonra müsəlmanlar hicrətin 256-cı ilində (mila-
di 870) xəlifə Mühtədinin (869-870) və ya Mötəmidin (870-892) dövründə Ro-
ma
ya ikinci dəfə yürüş etmişlər.
Abbasi xəlifəsi Əbu Cəfər Harun Vasiq hicrətin 232-ci ili (miladi 847)
zilhiccə ayının 24-də vəfat etdi və Samirədə özünün tikdirdiyi Haruni qəsrində
dəfn edildi.
491
Əbul-Fəzl Cəfər Mütəvəkkil hicri 232-247 (miladi 847-861)
Əbul-Fəzil Cəfər Mütəvəkkil hicrətin 206-cı ili (miladi 822-823) xəlifə
Məmunun xilafəti dövründə Bağdadda anadan olmuşdur. Atası Mutəsim, anası
isə Xarəzmdən olan Şüca adlı cariyədir.
Vasiqin vəfatından sonra vəzir Məhəmməd ibn Əbdülməlik Zəyyat, baş qa-
zi Əhməd ibn Əbu Duad İyadi, baş komandan İytax və məşhur türk sərkərdəsi
Vəsif bir yerə toplaşaraq yeni xəlifənin kimliyi ilə bağlı məşvərət etdilər. Vəzir
Zəyyat Vasiqin azyaşlı oğlu Məhəmmədin xəlifə seçilməsini istəsə də, digərləri
onun xəlifəliyi ilə razılaşmayıb Vasiqin qardaşı iyirmi altı yaşlı Əbul-Fəzl Cə-
fər ibn Mutəsimi xəlifə təyin etdilər. Xəlifə təyin edilən Əbul-Fəzl Cəfər özünə
“əl-Mütəvəkkil ələllah” (Allaha təvəkkül edən) ləqəbini götürdü.
492
Mütəvəkkil
məşvərət yolu ilə təyin edilən ilk Abbasi xəlifəsidir.
Bu vaxt Abbasilərin əcdadı Abbas ibn Əbdülmüttəlibin vəfatından 200, ilk
Abbasi xəlifəsi Əbul-Abbas Səffahın xəlifə seçilməsindən 100 il keçirdi.
Yeni xəlifə atası Mutəsimin və qardaşı Vasiqin Quran barədə olan əqidələ-
ri
ni bəyənmədiyi üçün mötəzilə əqidəsinə malik olan şəxsləri özündən uzaqlaş-
491
Tarixi-
Təbəri, V cild, səh-290; Tarixi-Məsudi, IV cild, səh-65; İbn Kəsir, əl-Bidayətu vəən-
Nihayə, X cild, səh-308-309.
492
Tarixi-Təbəri, V cild, səh-292-293; Tarixi-Məsudi, IV cild, səh-87; İbn Kəsir, əl-Bidayətu
vən-Nihayə, X cild, səh-310-311.
318
dırıb, müxalif cəbhənin (əhli-sünnə) nümayəndələrinə ehtiram göstərdi. Saray-
da da kadr dəyişiklikləri edən Mütəvəkkil ilk öncə vəzir Məhəmməd ibn Əb-
dül
məlik Zəyyatı hicrətin 233-cü ili (miladi 847) vəzifəsindən uzaqlaşdırıb
həbs etdi. O, bir ay sonra həbsdə vəfat etdi.
493
Vəzifəsindən uzaqlaşdırılmış şəxslərdən biri də Əhməd ibn Əbu Duad İyadi
olmuşdur. Məmunun dövründə vəzifəsindən uzaqlaşdırılan Yəhya ibn Əksəmin
ye
rinə baş qazi təyin edilmişdir. Məmundan sonra xəlifə olan Mutəsim də qarda-
şının vəsiyyətinə əsasən İbn Əbu Duadı vəzifəsində saxladı. Mutəsimin üzərində
bö
yük nüfuza malik olan İbn Əbu Duad, istədiyi şəxsi xəlifənin gözündə ucaldıb
vəzifə sahibi edir, öz düşmənlərini isə asanlıqla aradan götürürdü. Məhz İmam
Təqi (ə) da İbn Əbu Duadın təhriki ilə Mutəsim tərəfindən şəhid edilmişdir.
Peyğəmbər (s) nəslinə etdiyi bu xəyanətin nəticəsində İbn Əbu Duad hicrə-
tin 233-
cü ilində (miladi 848) iflic oldu və onun sağ tərəfi tamamilə hərəkətdən
qal
dı. Buna görə vəzifəsindən istefa edən İbn Əbu Duad yerinə oğlu Əbul-Və-
lid Məhəmmədi təyin etdi.
Bir müddət sonra oğurluqda ittiham olunan Əbul-Vəlid Məhəmməd, vəzi-
fəsindən kənarlaşdırılaraq həbs olundu. İbn Əbu Duadın və oğullarının bütün
əmlakı müsadirə olundu. Onları hicrətin 237-ci ili (miladi 852) Samirədən Bağ-
da
da apararaq həbs etdilər. İki il sonra əvvəlcə Əbul-Vəlid Məhəmməd, ondan
iyir
mi gün sonra Əhməd ibn Əbu Duad İyadi vəfat etdi.
Əbul-Vəlid Məhəmməddən sonra Mütəvəkkil tərəfindən baş qazi vəzifə-
sinə Yəhya ibn Əksəm gətirildi. Xəlifə Məmun tərəfindən həbs olunan Yəhya,
iyir
mi iki illik həbsdən sonra öz vəzifəsinə qayıtsa da, yenə bəxti gətirmir. Cə-
mi üç ildən sonra vəzifəsini itirən Yəhyanın Bağdaddakı bütün əmlakı və Bəs-
rədəki mülkləri müsadirə olundu. Həcc ziyarətini başa vurub geri qayıdan Yəh-
ya ibn Əksəm hicrətin 242-ci ilində (miladi 856) Mədinədən dörd mənzil məsa-
fədə, Rəbəzə çölündə vəfat etdi.
Digərlərindən fərqli olaraq xəlifə Mütəvəkkilin dövründə Tahirilər öz nüfuz-
larını qoruya bildilər. Xorasan yenə də onların idarəsi altında idi. Miladi tarixilə
844-
cü ildə (hicri 230) Abdullah ibn Tahir ölsə də, yerini oğlu Tahir tutmuşdur.
Tahirilərin yaxın qohumu olan İshaq ibn İbrahim də ömrünün sonuna kimi
Bağdad hakimi oldu. Onun ölümündən (hicri 235/miladi 849-850) sonra oğlu
Ab
dullah özünü bu vəzifədə doğrultmadığı üçün onun yerinə Mütəvəkkil tərə-
fin
dən Məhəmməd ibn Abdullah ibn Tahir təyin edildi. Beləliklə, Abdullah ibn
Ta
hirin bir oğlu Xorasanın, digər oğlu isə Bağdadın hakimi oldu.
Saray əyanlarından xəlifənin ən çox etibar etdiyi şəxslər vəziri Fəth ibn
Xa
qan, onun qardaşı Yəhya ibn Xaqan (xərac divanının hesabdarı) və Yəhya-
nın oğlu Ubeydullah (xəlifənin eşikağası) olmuşdur.
Məşhur sərkərdə İytaxın qətli hicri 235 (miladi 849)
493
Tarixi-Təbəri, V cild.