Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
357
IX əsrdə xilafətə qarşı mübarizə şəraitində Azərbaycanda meydana gələn feo
dal dövlətlərdən biri də paytaxtı Ərdəbil olan Sacilər dövləti (889-942) idi. Ye ni sülalənin banisi Əbu Sac Divdad hesab olunur. Sacilərin banisinin Əbu Sac Divdad hesab edilməsinə baxmayaraq, dövlət onun ölümündən xeyli sonra oğlanları Məhəmmədin və Yusifin dövründə yaran mışdır. Xidmətləri ilə xəlifənin rəğbətini qazandığına görə Məhəmməd ibn Əbu Sac xəlifə Mutəmid tərəfindən 889-cu ildə (hicri 276) Azərbaycanın hakimi təyin olundu. Məşhur tarixçi Təbərinin yazdığına görə, o, “Azərbaycana gəldikdən dərhal sonra özünü müstəqil elan edib, xilafətə tabe olmaqdan boyun qa çırdı.” 569
Lakin bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, Məhəmməd ibn Əbu Sac xə- li fə ilə əlaqəsini tamamilə kəsə bilmir və tez-tez sazişə girməli olurdu. Məhəmməd ibn Əbu Sac öz karyerasına xəlifə Mutəmidin dövründə Mək- kə və Mədinə hakimi, Məkkə yolunun rəisi kimi başladı. Sonra o, Ənbar şəhə- ri nin, bunun ardınca isə Mosulun hakimi təyin olundu. Məhəmməd ibn Əbu Sac ona qarşı itaətsizlik edən Marağa hakimini məğ- lub edərək, şəhəri ələ keçirdi. Hicrətin 280-ci ilindən (miladi 893) başlayaraq o, bir neçə dəfə Ərməniyyəyə uğurlu səfərlər təşkil etdi, Naxçıvandan keçərək Dvin hasarlarına qədər çatdı və erməni hakimi I Sumbatın ailə üzvlərini və ya- xın qohumlarını əsir götürdü. Qələbədən sonra Məhəmməd öz oğlu Divdadı Ərməniyyəyə hakim təyin edib, özü Gürcüstana gedərək, Tiflisi və digər şəhər- ləri talan etdi. Nəhayət, hicrətin 288-ci ilində (miladi 901) Azərbaycanda yayılmış vəba xəstəliyi Məhəmmədin də həyatına son qoydu. İbn Əsir yazır: “901-ci ildə Azər- bay
canda yayılan taun xəstəliyindən çoxlu insan tələf olmuşdu. Hətta ölənləri dəfn etmək və onlara kəfən tapmaq belə, mümkün deyildi.” 570
Əbu Sacın ölümündən sonra hakimiyyətə oğlu Divdad gəldi. Lakin onun haki- miy
yəti uzun çəkmədi. Həmin ilin avqustunda əmisi Yusif ibn Əbu Sac Divdadı ha kimiyyətdən salıb özü xəlifənin Azərbaycan hakimi və canişini oldu. Təbəristan hakimi Məhəmməd ibn Zeydin şəhadəti Xəlifə Mütəzidin xilafəti dövründə hicrətin 287-ci ilində (miladi 900) Sa- ma ni hökmdarı İsmail ibn Əhmədin (892-907) göndərdiyi qoşunla baş verən dö yüşdə İmam Həsənin (ə) soyundan olan şiə məzhəbli Təbəristan hakimi Mə- həmməd ibn Zeyd şəhid olmuşdur. O, xəlifə Müstəinin (862-866) dövründə xi- la fətə qarşı qiyam qaldırmış Həsən ibn Zeydin qardaşı idi. Həsən ibn Zeydin (864-883) Amul şəhərində vəfatından (hicri 270/miladi 883) sonra hakimiyyəti ələ keçirən Məhəmməd ibn Zeyd (883-900) təqribən on yeddi il Təbəristan və Deyləm şiələrinin başçısı olmuşdur. 569 Tarixi-Təbəri, V cild. 570 Tarixi ibn Əsir, VII cild.
358
Xəlifə Əbul-Abbas Əhməd Mütəzid tarix kitablarında Əhli-beytə mülayim mü nasibət göstərən, seyidləri incitməyən, məsum imamların ruhuna, xüsusilə İmam Əlinin (ə) adına ehtiramla yanaşan xəlifə kimi xatırlanır. O hələ vəliəhd- lik dövründə məhbəsdə olarkən, yuxuda Hz.Əlini (ə) görmüş və həzrət ona mü- ra ciət edərək belə buyurmuşdu: “Tezliklə hakimiyyət sənə keçəcək. Xəlifə olan dan sonra mənim övladlarıma zülm etmə!”. Mütəzid yuxuda bu tapşırığa əməl edəcəyinə söz vermiş və öz vədinə sadiq qalmışdır. Miladi tarixi ilə 897-ci ildə (hicri 284) xəlifə Mütəzid, məscidlərdə xütbə oxu yarkən, Əməvi xəlifəsi Müaviyə ibn Əbu Süfyana lənət oxunması barədə gös təriş verdi. Lakin onun vəziri Ubeydullah ibn Süleyman bununla camaatın na razılığına səbəb ola biləcəyini və Hz.Əli (ə) övladlarının daha da güclənərək, ha kimiyyət iddiasını artıracağını bəhanə gətirərək, onu bu əməlindən çəkindirdi. Apardığı siyasət nəticəsində dövlət xəzinəsini doldurub, əyalətlərdə nisbi sa kitlik yaradaraq, Abbasilər dövlətinin süqutunu azda olsa ləngidən Mütəzidə, bəzi tarixçilər II Səffah adını vermişlər. Abbasi xəlifəsi Əbul-Abbas Əhməd Mütəzid hicrətin 289-cu ili rəbi-ül-axir ayının sonlarında (miladi 902) Bağdadda vəfat etmişdir. Vəfatından qabaq oğlu Əbu Məhəmməd Əlini özündən sonra vəliəhd təyin etmişdir. 571
üçün bu mənbələrə müraciət edə bilərsiniz: Tarixi-Məsudi, IV cild, səh-231- 275; Tarixi ibn Əsir, VII cild, səh-452-515; Siyuti, Tarixul-xüləfa, səh-368- 375; Tarixi- Təbəri, V cild, səh-604-638. Əbu Məhəmməd Əli Müktəfi hicri 289-295 (miladi 902-908) Xəlifə Mütəzidin ölümündən sonra Abbasi məmurları hicrətin 289-cu ilin- də (miladi 902) mərhum xəlifənin oğlu Əbu Məhəmməd Əliyə “Müktəfi” ləqə- bi lə beyət edərək onu xəlifə təyin etdilər. Müktəfi hicrətin 263-cü ili (miladi 877) xəlifə Mutəmidin xilafəti dövründə Sa mirədə anadan olmuşdur. O, Mütəzidin Çiçək adlı cariyəsi ilə izdivacından son ra dünyaya gəlmişdir. Müktəfi Hz.Əlidən (ə) sonra Əli adını daşıyan ilk xə- li fə olmuşdur. Yeni xəlifə özünə vəzir olaraq Qasim ibn Vəhbi götürdü. Vəzi- fəsindən istifadə edən Qasim ibn Vəhb dərhal keçmiş xəlifənin xidmətçisi olan Bədri hiylə ilə yanına çağıraraq, hicrətin 289-cu ilində (miladi 902) onu edam etdirdi. 572
Çünki vaxtilə Mütəzidin sağlığında Qasim ibn Vəhb hakimiyyəti onun nəslindən alıb, Abbasilərin digər qoluna ötürmək istəyəndə, Bədr bu işin həyata keçməsinə mane olmuşdu. Olub-keçənlərin ortaya çıxmasından ehtiyat edən vəzir Qasim ibn Vəhb Bədri aradan götürdü. 571
Tarixi-Təbəri, V cild, səh-638. 572
Tarixi ibn Əsir, VII cild, səh-517-519; Nuri Ünlü, İslam Tarihi, I cild, səh-284.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|