367
di. Ağır işgəncələrdən sonra keçmiş xəlifə Müqtədirin anası seyidə hicrətin
320-
ci ilində (miladi 932) dünyasını dəyişdi.
578
Yeni xəlifə qan tökməyə həris,
ko
bud və qəddar təbiətə malik bir şəxs olmuşdur.
Qahir Müqtədirin dövründən qaçıb gizlənən İbn Müqləyə aman verib, bü-
tün əmlakını özünə qaytardıqdan sonra onu özünə vəzir təyin etdi. Tezliklə sa-
ray
dakı mövqeyini bərpa edən İbn Müqlə dövlət idarəçiliyini öz əlinə aldı.
Xəlifə Qahir olsa da xilafəti əslində iki nəfər İbn Müqlə və Munisi-müzəf-
fər idarə edirdi. Onların təsirindən qurtulmaq istəyən Qahir hicrətin 321-ci ilin-
də (miladi 932) dövlət vəzifələrinə yeni şəxslər gətirdi. Xəlifənin bu hərəkətini
na
razılıqla qarşılayan İbn Müqlə ilə Munisi-müzəffər birləşərək onun əleyhinə
çev
riliş etməyə hazırlaşdılar. Onlar Qahiri xilafətdən salaraq onun yerinə Əbu
Əhməd ibn Müktəfini xəlifə təyin etmək istəyirdilər.
Onların planından xəbər tutan Qahir Munisi-müzəffəri edam etdirsə də, İbn
Müq
lə qaçıb gizləndi. İbn Müqlə ilə Munisi-müzəffərin əmlakını müsadirə edən
xəlifə onu məvacib tələb edən əsgərlərin arasında paylayaraq, onları razı saldı.
Əbu Əhməd ibn Müktəfini isə Qahirin əmri ilə bir otağa salıb, qapısını hördülər.
Xəlifə Qahirin hakimiyyətdən salınması
Xəlifə Qahiri hakimiyyətdən salmaq fikrindən əl çəkməyən İbn Müqlə qısa
müd
dət ərzində saray xadimlərinə yol taparaq, onların bir çoxunu öz tərəfinə çə-
kə bildi. İbn Müqlənin təhriki ilə hicrətin 322-ci ilində (miladi 934) sui-qəsdçilər
ge
cəyarı Qahirin otağına daxil olaraq, sərxoş xəlifədən tələb etdilər ki, hakimiy-
yətdən istefa versin. Sonra Qahirin gözlərinə mil çəkərək onu kor etdilər. Gözlə-
rini itirən xəlifə on bir il həbsdə qaldıqdan sonra hicrətin 333-cü ilində (miladi
944-
945) xəlifə Müstəkfi tərəfindən azadlığa buraxıldı. Qalan ömrünü dilənçi-
liklə başa vuran Qahir hicrətin 339-cu ilində (miladi 950) Bağdadda vəfat etdi.
579
Bu günə qədər xalq arasında dolaşan “Burda mənəm, Bağdadda kor xəlifə”
ata
lar sözü məhz Qahirin acı taleyi barəsində yaranmışdır.
Əbul-Abbas Əhməd Razi hicri 322-329 (miladi 934-940)
Qahirin hakimiyyətdən salınmasından sonra Abbasi məmurları Əbul-Ab-
bas Əhməd ibn Müqtədiri hicrətin 322-ci ilində (miladi 934) xəlifə elan edərək
ona beyət etdilər. Yeni xəlifə özünə “Razi” ləqəbini götürdü. O, hicrətin 297-ci
ilin
də (miladi 909-910) Müqtədirin Zəlum adlı kənizlə izdivacından sonra Bağ-
dad
da anadan olmuşdur.
Razi və Əhli-beyt
Əvvəlki xəlifələrdən fərqli olaraq Razinin Əhli-beytə münasibəti mülayim
idi. O, Əhli-beytin haqqı olan Fədək bağlarını Hz.Fatimənin (s.ə) vərəsələrinə
578
Tarixi ibn Əsir,
VIII cild, səh-244-246; Nuri Ünlü, İslam Tarihi, I cild, səh-285.
579
Tarixi ibn Əsir, VIII cild, səh-248-264; Siyuti, Tarixul-xüləfa, səh-386-390.
368
qay
tardı. Fədəkin Hz.Fatimədən (s.ə) alınmasından Razinin dövrünədək bu bağ
ar
tıq onuncu dəfə idi ki, qəsb edilir və sahibinə qaytarılırdı. Belə ki, Müaviyə ibn
Əbu Süfyan xilafəti dövründə Fədək torpaqlarını üç hissəyə bölüb, bir hissəsini
Mərvan ibn Həkəmə, o biri hissəsini Əmr ibn Osmana, üçüncü hissəni isə oğlu
Yezidə bağışladı. Sonralar o biri iki nəfərin payı da Mərvan ibn Həkəmin əlinə
keçdi və Mərvan bütün Fədəki oğlu Əbdüləzizə hədiyyə etdi. Sonralar xəlifə
olan Ömər ibn Əbdüləziz atasından ona qalmış Fədəki əsl sahiblərinə qaytardı.
Sonrakı xəlifə II Yezid ibn Əbdülməlik (720-724) Fədəki yenidən qəsb etdi.
Əməvilər xilafətinin sonuna qədər Fədək torpağı Mərvan ibn Həkəmin
oğullarının əlində qaldı. Abbasilər hakimiyyətə gələndən sonra Fədək növbə ilə
gah Hz.
Fatimə (s.ə) soyuna qaytarılır, gah da geri alınırdı. Birinci xəlifə Əbul-
Abbas Səffah (750-754) Fədəki Hz.Fatimə (s.ə) soyuna vermiş, ikinci xəlifə
Mənsur Dəvaniqi (754-775) geri almışdır. Növbəti xəlifə Mehdi bu torpaqları
Hz.
Fatimənin (s.ə) nəslinə qaytarsa da, xəlifə Hadi yenidən qəsb etmişdir.
Məmun (813-833) xilafəti dövründə yenidən Fədəki Hz.Fatimənin (s.ə) nəslinə
qaytarsa da, xəlifə Mütəvəkkil (847-861) yenidən qəsb etmişdir. Fədəkin bundan
sonrakı tarixi barədə məlumatlar fərqlidir. Razi hakimiyyətə gələndə Fədək yenə
də öz sahiblərindən alınmışdı. Razi onuncu dəfə Fədəki Hz.Peyğəmbərin (s)
nəslinə qaytarmışdı.
580
Razinin hakimiyyəti XII imam Hz.Mehdinin (əc) kiçik qeybət dövrünün
so
nuna təsadüf edir. Altmış doqquz il (hicri 260-329/miladi 874-943) il davam
et
miş kiçik qeybət dövründə o Həzrət dörd nəfər seçilmiş şəxs vasitəsilə üm-
mətlə əlaqə saxlayırdı:
1.
Əbu
Əmr Osman ibn Səid Əmri
2.
Əbu Cəfər Məhəmməd ibn
Osman ibn Səid Əmri
3.
Əbul-Qasim Hüseyn
ibn Ruh Novbəxti
4.
Əbul-Həsən
Əli ibn Məhəmməd Səməri
“Naib” adlanan bu şəxslər Hz.Mehdi (əc) tərəfdarlarının suallarını imama
çat
dırır, onun buyurduğu cavabları da ünvanına çatdırırdılar.
Razinin xilafət dövrü üçüncü naib Əbul-Qasim Hüseyn ibn
Ruh Novbəxti-
nin və dördüncü naib Əbul-Həsən Əli ibn Məhəmməd Səmərinin naiblik döv-
rü
nə təsadüf edir.
Həmin vaxt Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Əli Şəlmağani üçüncü naibə həsəd
apa
raraq özünü İmamın (əc) naibi, sonra isə imamın özü olduğunu söylədi. Da-
ha sonra iddia etdi ki, Allah onda hulul etmişdir. Şəlmağani camaat arasında tə-
na
süx və hulul (Allahın insanda həll olması) əqidələrini yayırdı. İş o yerə çatdı
ki, Hz.
Mehdi (əc) özü onu məktub vasitəsilə lənətlədi. Nəhayət, hicrətin 322-ci
ilin
də (miladi 934) xəlifə Razinin əmri ilə Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Əli Şəl-
ma
ğani dar ağacından asılaraq öldürüldü.
580
Şeyx Abbas Qummi, Tətimmətül-müntəha, səh-262-263; Əllamə Hilli, “Nəhcül-həqq və
kəşg-üs-sidq, səh-357-358.