Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Abbasilərin siyasi və sosial-iqtisadi vəziyyəti
373
33. Əbu Məhəmməd Həsən Müstədi hicri 566-575/miladi 1170-1180 34. Əbul-Abbas Əhməd Nasir hicri 575-622/miladi 1180-1225 35. Əbu Nəsr Məhəmməd Zahir hicri 622-623/miladi 1225-1226 36. Əbu Cəfər Mənsur Müstənsir hicri 623-640/miladi 1226-1242 37. Əbu Əhməd Abdullah Müstəsim hicri 640-656/1242-1258 Bunlardan Muti, Tai, Qadir və Qaimin xilafətinin bir hissəsi Büveyhilərin, Qaimin xilafətinin qalanı, Müktədi, Müstəzhir, Müstərşid, Raşid, Müktəfi, Müs təncid, Müstəzi və Nasirin xilafətinin yarısı Səlcuqların hakimiyyətinə dü- şür. Zahir, Müstənsir və Müstəsimin dövründə Abbasilər nisbi azadlıq qazansa- lar da, tezliklə monqollar tərəfindən bu xilafətə son qoyulmuşdur. Abbasilərin son günləri hicri 640-656 (miladi 1242-1258) Miladi tarixi ilə 1242-ci ildə Müstənsirin vəfatından sonra oğlu Əbu Əh- m əd Abdullah “Müstəsim” ləqəbilə son Abbasi xəlifəsi olaraq taxta çıxdı. Müs təsim 1212-1213-cü illərdə anadan olmuşdur. Xəlifə olduqdan sonra özünə vəzir olaraq Müəyyəduddin ibn Əlqəmini götürdü. O, şiə məzhəbindən olduğu üçün əhli-sünnənin düşməni idi. Bu arada Bağdadda şiələrlə sünnilər arasında baş verən qalmaqal nəticəsində sünnilər şiələri çapıb-taladı. Bundan narahat olan İbn Əlqəmi Hülakini Bağdada dəvət etdi. Buna əsasən 1258-ci ildə (hicri 656) Bağdada daxil olan Hülaki Müstəsimi, oğlanlarını, ailəsini və bütün Ab- basi ailəsini edam etdirdi. 585
muşlar. Bunlardan onu taxtdan salınmış, doqquzu qətl edilmişdir. Üçü kor edil- miş (Qahir, Müttəqi, Müstəkfi), dördünün ani olaraq öldüyü xəbər verilir, biri zəhərlənmiş, biri də öz istəyi ilə xilafəti tərk etmişdir.
1.
Abbasi xəlifələri içində Müaviyə ibn Əbu Süfyan və Əbdülməlik ibn Mərvan kimi siyasətçilər yox idi. 2. Abbasilər özlərinə sədaqətlə xidmət edən vəzirləri və sərkərdələri heç bir səbəb olmadan aradan götürürdülər. Əbu Müslim Xorasani, Əbu Sələmə, Bər- məkilər, Hərsəmə ibn Əyən, Afşin, İytax kimi və s. şəxslər. Bu vəziyyət dəyərli adamları dövlət işlərindən uzaqlaşdırırdı. 3. Hz.
Əlinin (ə) nəslinə Əməvilər kimi düşmən oldular və nəticədə Əhli- beyt tərəfindən tez-tez üsyanlar baş verdi. 4. Din adamlarına lazımi qədər hörmət etmədilər. Mötəzilə məzhəbini rəs- mi məzhəb qəbul edib, əhli-sünnə alimlərinə qarşı sərt davrandılar. 5. Xa
lqın və alimlərin özlərindən uzaqlaşdığını görüb, qeyri-ərəblərdən or- du təşkil etdilər. Fitnə-fəsad ocağı olan İraqı öz halına buraxıb Samirəyə get- dilər. 585
Xudari, Devlətul-Abbasiyye, səh-480-482.
374
Abbasilərin siyasi və sosial-iqtisadi vəziyyəti Asiya və Afrika qitələrində geniş bir ərazini əhatə edən Abbasilər teokratik dövlət idi. Abbasilər xilafətinə bütöv Ərəbistan yarımadası, indiki İran, İraq. Suriya, Fələstin, Əfqanistan, Pakistan, Misir, Şimali Afrika, Orta Asiya və Qaf- qaz (o cümlədən Azərbaycan) daxil idi. Abbasilər İslam məmləkətinin ərazisini demək olar ki, genişləndirməmişlər. Əməvilərin zamanında olduğu kimi, Ab- basilər dövründə də, xilafətin sərhədləri həmin əraziləri əhatə edirdi. Abbasilər, onlardan əvvəl xilafətdən asılı olmuş Təbəristan, İsrövşənə və Kabulistan kimi böl gələrin fəthini başa çatdırmışlar. Abbasilər xilafəti inzibati baxımdan on iki vilayətə bölünürdü: 1)
Kufə və ətrafı; 2) Bəsrə, Dəclə bölgəsi, Oman və Bəhreyn; 3) Hicaz və Yəmamə; 4) Yəmən; 5) Əhvaz, Xuzistan və Sistan; 6) Fars; 7)Xorasan; 8) Mo- sul; 9) Əl-Cəzirə, Ərməniyyə və Azərbaycan; 10) Şam; 11) Misir və Şimali Afrika; 12) Sind. Bu vilayətlər xəlifənin təyin etdiyi valilərə tabe idi. Əməvi- lərdən fərqli olaraq, Abbasilər zamanında valilər çox vaxt zadəganlar arasından de yil, döyüşdə fərqlənmiş sərkərdələr arasından seçilirdi. Valilər vəzifə və sə- lahiyyət baxımından üç qrupa bölünürdü: 1.
İstikfa əmirliyi- ordu hazırlamaq, hüquqi vəzifələrə baxmaq, vergi və zə- kat
yığımını təmin etmək, bidətçilərlə mübarizə aparmaq, şəriət əsasında gü- nah
karları cəzalandırmaq, cümə və gündəlik namazlarında imamlıq etmək və həccə gedənləri yola salmaqla yanaşı onları mühafizə etmək də bu vali tərəfin- dən həyata keçirilirdi. 2.
İstila əmirliyi- bu və ya digər sərkərdə hər hansı bölgənin keçmiş əmirini məğlub edib qovur və özü həmin məntəqəyə sahib olurdu. Belə hallarda xəlifə də məcbur olub, həmin adamı bu bölgəyə vali təyin edirdi. 3.
Xüsusi əmirlik – bəzi hallarda xəlifə bölgəyə məhdud səlahiyyətlərə ma- lik vali təyin edirdi. Belə vali hərbi əməliyyatlara və orduya rəhbərliyi, cəmiy- yətin idarəsini, sərhədlərin qorunmasını və dini hökmlərin mühafizəsini həyata keçirirdi. Abbasilər xilafəti mütləq monarx-xəlifə tərəfindən idarə olunurdu. Abbasi- ləri Əməvilərdən fərqləndirən əsas xüsusiyyələrdən biri-ərəb millətçiliyi ənənə- sin dən imtina etmələridir. Əməvi xəlifələri öz hakimiyyələrini möhkəmlətmək üçün ərəb təəssübkeşliyindən faydalanır və qəbilə qarşıdurmalarından istifadə edir
dilərsə, Abbasi idarəçiliyində fars və türk ünsürü əsas rol oynayırdı. Abbasi xəlifələri əməvilərdən fərqli olaraq, camaat namazlarında imamlıq etmir, cümə xüt bələri oxumurdular. Abbasi xəlifələrinin sağ qolu olan vəzirlər də səlahiyyət baxımından təfvizi və tənfizi olmaqla ikiyə ayrılır. Abbasi vəzirlərinin geniş ixtiyar sahibi olduqla- r ı dövrü “təfvizi vəzirlik” mərhələsi, əksinə onların məhdud və nisbi qüdrətə ma lik olduqları dövrü isə “tənfizi vəzirlik” mərhələsi adlandırırlar. Bu iki və- zir lik arasındakı fərq onların həyata keçirdikləri vəzifələrindədir: Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|