Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Əbu Məhəmməd Həsən ibn Əhməd ibn əl-Haik Həmədani (v. hicri
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
389
8. Əbu Məhəmməd Həsən ibn Əhməd ibn əl-Haik Həmədani (v. hicri 334/miladi 945): Onun “Sifətu cəzirət-il-ərəb” kitabı Ərəbistan yarımadasının coğrafi quruluşu barədəki ən qədim mənbələrdən sayılır. “əl-Əklil” adlı əsri isə Yəmən hökmdarlarının tarixi və bu torpaqda yaşayan qəbilələrin əsil-nəsəbi haqqındadır.
Hicri III əsrin əvvəllərinə kimi müsəlman aləmində təbibliklə əsasən, əhli- kitabdan olan şəxslər məşğul olurdular. Xristian və yəhudilər böyük ehtiramla xi lafət paytaxtına və digər iri şəhərlərə dəvət edilərək, işlə təmin olunurdular. Bu dövrdə yaşamış məşhur xristian təbibləri bunlardır: İsa ibn Masiveyh, Yu- hənna ibn Masiveyh, Sabit ibn Qürrə, Sənan ibn Sabit ibn Qürrə, Sabit ibn Sə- nan ibn Sabit ibn Qürrə, İbrahim ibn Sənan ibn Sabit ibn Qürrə, Əbul-Həsən Əli ibn Rəbbin Təbəri. Əbu Bəkr Məhəmməd ibn Zəkəriyyə Razi (v. hicri 320/miladi 932): O, tibb elmində yüksək məqama çatmış ilk müsəlman mənşəli alimlərdən hesab edilir. Onu “təbib-ül-müslimin” (müsəlmanların təbibi) və “Cəlinus-ul-ərəb” ərəblərin Qaleni) adlandırırdılar. Belə deyirlər ki, tibb elmini Qalen yaratmış, Razi toplayıb sistemləşdirmişdir, İbn Sina isə təkmilləşdirmişdir. İbn Zəkəriyyə Ra- zinin ən məşhur kitabı “əl-Havi fit-tibb” adlanır. Sufilik (təsəvvüf) Bəziləri “sufi” sözünün “səfa” kökündən qaynaqlandığını yazırlar. Bu fikrə gö rə, sufinin qəlbi batini səfaya malik olduğundan, ona bu ad verilib. Bəziləri “sufi” sözünün kökündə “səff” (cərgə, səf) kəlməsinin durduğunu söy
ləmişlər. Guya sufi Allaha hamıdan artıq yaxındır və onun hüzurunda, bən- dələrin lap ilk cərgəsində qərar tutub. “Sufi” sözünü “sufan” adlı əncirə bənzər meyvəsi olan səhra bitkisi ilə də əlaqələndirənlər var. Onların əqidəsincə, sufilər bu bitkinin meyvəsi ilə kifayət- ləndikləri üçün, belə adlandırılmışlar. Digər bir nəzəriyyəyə görə, bu söz “əs- hab-us-
süffə” anlayışından törəmişdir. Müasir tədqiqatçıların fikrincə, bu nəzəriyyələrin heç biri tam qüvvətli de- yildir. “Sufi” sözünün “səff”, “səfa”, “süffə” köklərindən yarandığını iddia et- mək ərəb dili qaydalarına ziddir. Çünki bu sözlərə mənsubiyyət bildirən “i” hərfi artırılarsa, “səffi”, “səfai” və “süffi” şəklinə düşməlidir. Sufilik mövzusuna toxunmuş müəlliflərinin əksəriyyətinin fikrincə, “sufi”- ərəb dilindən tərcümədə “yun” mənasını bildirən “suf” sözündən yaranmışdır və “yun geyim geyinən” deməkdir. Sufilərə ona görə bu ad verilib ki, onlar bə- zəkli və rahat geyimlərdən imtina edir, heyvan yunundan toxunmuş kobud, qa- ba paltar geyinirdilər. “Sufi” ləqəbilə tanınmış ilk şəxs Əbu Haşim Kufi (v. hicri 150/miladi 767) ol muşdur. İbn Xəldunun “Müqəddimə”, İbn Cövzinin “Təlbisi-İblis” kitablarında 390
da “su fi” anlayışının hicri II əsrdən bəri məlum olduğu qeyd edilir. Yazılı şəkildə “su fi” kəlməsinə ilk dəfə görkəmli alim Cahizin (v. hicri 255/miladi 869) “əl-Bə- yan vət-təbyin” əsərində rast gəlinir ki, bu adı Əbu Haşim Kufiyə aid etmişdir. Sufiliyin inkişaf tarixi üs əsas mərhələyə bölünür: 1. Zöhd mərhələsi. Hz.Peyğəmbərin (s) şəxsən nümayiş etdirdiyi, sonralar bö yük səhabələr tərəfindən davam etdirilmiş həyat tərzi sufiliyin ilkin mərhələ- s inin əsasını təşkil edirdi. Bu mərhələ hicri II əsrin sonlarına qədər davam et- mişdir. İslamın ilk əsrində bu mərhələnin ən böyük simaları sırasında Hz.Pey- ğəmbərdən (s) sonra ilk dörd xəlifəni, “əshab-us-süffəni”, Uveys Qəranini və s. qeyd etmişlər.
meydana çıxdı. Təsəvvüf digər islamı elmlərdən ayrılaraq, müstəqil bir təlim kimi formalaşdı. Bu dövrdə təsəvvüf nəzəriyyəsinə aid ilk əsərlər yazılmağa və ilk sufi terminləri meydana çıxmağa başladı. Bu mərhələdə Bəsrə, Kufə və Xo- rasanla yanaşı, Nişapur, Misir, Bağdad və Şamda da sufi mərkəzləri fəaliyyət gös
tərirdi. 3. Təriqət mərhələsi. Hicri VI/miladi XI əsrdə sufi müəssisələri-təriqətlər meydana çıxdı. Bu mərhələ boyunca sufi ədəbiyyatının ən gözəl nümunələri ya radıldı. Mövlana Rumi, Sədi, Hafiz kimi şairlər yaşayıb-yaratdılar. İslami mənbələrdə sufiliyi tənqid edən hədis və rəvayətlər də az deyildir. Bu rəvayətlər bütövlükdə irfan və təsəvvüfə qarşı deyil, zaman keçdikcə bu hə- rəkat daxilində özünü biruzə verməyə başlamış mənfi təzahürlərə qarşı yönəl- mişdir. Hicri II/miladi VIII əsrdən etibarən, tədricən təsəvvüf qayda-qanunlar çərçivəsini aşaraq, İslama yabançı olan müxtəlif dəb və ənənələri əhatə etməyə başladı. Sufilikdə ifrat zöhd, tərki-dünyalıq və bədənə əziyyətin təbliği ön pla- na keçdi, yun paltar geyinmək, xanəgahda yaşamaq, çilləyə oturmaq və s. bu ki mi qaydalar sufilərin rəmzinə çevrildi. Əksər sufilər dini düşüncə tərzi ilə uyuşmayan, açıq-aşkar və ya pərdəaltı küfr mənaları ifadə edən sözlər söylə- məyə başladılar. Belə bir şəraitdə məsum imamlar başda olmaqla, İslamın qey- rətini çəkən şəxslər bu cür sufilərə qarşı müharibə elan etdilər. Hz.
İmam Sadiqin (ə) hüzurunda sufilərdən söhbət düşəndə belə buyurmuş- du: “Onlar bizim düşmənlərimizdir. Kim onlara meyl etsə, qiyamətdə onlarla bir likdə məşhərə gətiriləcək. Tezliklə elə adamlar peyda olacaqlar ki, bizi sev- dik lərini iddia edəcək, lakin onlara sarı meyl edib, özlərini onlara bənzədəcək- lər. Özlərinə onların ləqəbini götürəcək, onların sözlərini şərh edib əsaslandır- maq
la məşğul olacaqlar. Hər kim onlara meyl etsə, bizdən deyil və mən belə adam
lardan bizaram. Hər kim onları rədd və inkar etsə, Peyğəmbərin hüzurun- da kafirlərlə cihad etmiş kimidir. Başqa bir hədisdə İmam Rzanın (ə) belə buyurduğu rəvayət edilir: “Hər ki- min yanında söhbət düşsə və o, sufiliyi ürəyi və dili ilə inkar etməsə, bizdən de- yil. Hər kim inkar etsə, Peyğəmbərin hüzurunda kafirlərlə cihad etmiş kimidir.”
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|