Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
391
Yenə İmam Rzadan (ə) belə rəvayət olunur: “Heç kim riyakarlıq, azğınlıq, ya da axmaqlıqdan savayı bir səbəb üzündən təsəvvüfə üz tutmayıb” 587
Sufi- tarixdə adlandırılan ilk sufidir; Rabiə Ədəviyyə; Sufyan Səvri; İbrahim ibn Ədhəm; Davud Tai; Şəqiq Bəlxi; Füzeyl ibn İyaz; Məruf Kərxi; Bişr Hafi; Ha təm Əsəmm; Haris Mühasibi; Zunnun Misri; Səriyy Səqəti; Bəyazid Bista- mi; Səhl ibn Abdullah Tustəri; Cuneyd Bağdadi; Hüseyn ibn Mənsur Həllac; Əbu Bəkr Cəfər ibn Yunis Şibli. İlk Abbasi dönəmində Azərbaycan Ərəb istilasından sonra Azərbaycan torpaqlarını üç müxtəlif adla ifadə edir dilər: Azərbaycan, Arran və Ərməniyyə. İstiladan əvvəl Azərbaycanın pay- tax tı Ərdəbil idi və Sasani mərzbanının iqamətgahı burada yerləşirdi. Sonra ərəblər paytaxtı Marağaya köçürdülər. Yusif ibn Əbu–Sac isə yenidən paytaxtı Ərdəbilə qaytardı. Arran xəzər dənizi ilə Araz çayı arasında yarımadaya bənzəyirdi. Kür çayı isə Azərbaycan vilayətini iki hissəyə bölürdü. Arranın paytaxtı Bərdə şəhəri idi. Əsas şəhərlərin sırasına Beyləqan, Şəmkir, Şamaxı, Şirvan, Bakı, Şabran, Dərbənd, Gəncə, Qəbələ və Şəki daxil idi. Ərməniyyə vilayətinə gəlincə, bura indiki Ermənistan və Gürcüstan torpaq- ları idi. Vilayətin paytaxtı Dvin (Dəbil) şəhəri idi. Miladi 789-cu ilə kimi bəzən Arranı da Ərməniyyəyə qataraq eyni vilayət hesab edirdilər. Həmin tarixdə pay
taxt Bərdəyə köçürüldü və Ərməniyyə Azərbaycana və Arrana birləşdiril- miş oldu. Abbasilər dövründə Azərbaycan və Ərməniyyə valiliyinə görkəmli şəxslər təyin edilirdilər. Miladi 751-752-ci illərdə (hicri 134) ilk Abbasi xəlifəsi Əbul- Abbas Səffahın (750-754) zamanında onun qardaşı və gələcək xəlifə Mənsur Dəvaniqi (754-775) Azərbaycan, Ərməniyyə və Cibal bölgələrinin valisi təyin edil mişdi.
Xəlifə Mehdi (775-785) bu ənənəni davam etdirərək, 778-786-cı illərdə oğlu Harunu Azərbaycan valisi təyin etmişdi. Bəzi vaxtlarda isə xəlifənin ən ya xın qohumları Azərbaycana vali təyin edilirdi. Harun ər-Rəşid (786-809) xi- la fəti dövründə qardaşı Ubeydullahı, Mutəmid (870-892) isə oğlu Müvəffəzi Azərbaycana vali təyin etmişdi. Miladi 792-ci ildə isə Harun tərəfindən Fəzl ibn Yəhya Bərməki Azərbaycana vali təyin edilmişdi. Abbasilər dövründə Ərməniyyə valiləri sırasında xilafətin məşhur sərkər- dəsi Hatəm ibn Hərsəmə ibn Əyənin və Məhəmməd ibn Hatəmin də adları qeyd olunur. Fasilələrlə uzun müddət Azərbaycanda hakimlik edənlərin arasın- da Yezid ibn Məzyəd Şeybaninin də adı var idi. Həmçinin, məşhur sərkərdə 587 Şeyx Abbas Qummi, Səfinət-ül-bihar, II cild, səh-57-58; Müqəddəs Ərdəbili, Hədiqət-uş-şiə, səh-567.
392
Həsən ibn Qəhtəbə Tai də iki dəfə-əvvəcə Səffahın, daha sonra Mənsurun za- ma nında Azərbaycanı idarə etmişdi. Babəkin başçılığı altında baş vermiş xürrəmilər hərəkatı zamanı, bir qayda ola
raq üsyançılarla döyüşə gedən sərkərdə, eyni zamanda Azərbaycan valisi tə- yi n edilirdi. Bu arada Əbu Musa İsa ibn Məhəmməd ibn Əbu Xalid, “Züreyq” ləqəbli Sədəqə ibn Əli Əzdi, İbrahim ibn Leys, Abdullah ibn Tahir, Əli ibn Hi- şam və nəhayət, Babəklə müharibənin qalibi məşhur Afşin Azərbaycan valisi ol dular. Afşin müharibəni bitirib, xilafətin paytaxtı Samirəyə qayıdanda, öz ye- ri nə Azərbaycana vali olaraq qohumu Mingicevri qoydu. Bu dövrün sonlarına ya xın miladi 898-ci ildə (hicri 285) Məhəmməd ibn Əbu-Sac Azərbaycan valisi təyin edilmişdir. Miladi 901-ci ildə (hicri 288) onun yerini qardaşı Yusif ibn Əbu-Sac tutmuşdur. Adı çəkilən valilər arasında Şirvanşahlar (861-1538) dövlətinin banisi olan Ye zid ibn Məzyəd Şeybani xüsusilə seçilirdi. O, Bəni-Şeyban qəbiləsinin baş- çısı Mən ibn Zaidənin oğlu idi. Azərbaycan, Ərməniyyə və Arran valiliyinə təyinat almış Yezid ibn Məz- yəd burada sakitliyi bərpa etdikdən sonra vəzifəsindən kənarlaşdırıldı. Lakin bu nunla xilafətin əsas sərkərdələrindən hesab edilən Yezid ibn Məzyəd, miladi 794-795- ci illərdə (hicri 178-179) əl-Cəzirə vilayətində üsyan edən Vəlid ibn Tərifi məğlub edərək, bu vilayətdə sakitliyi bərpa etdi. Bu qələbədən sonra o, ye nidən miladi 799-cu ildə (hicri 183) xəlifə Harun ər-Rəşid (786-809) tərəfin- dən Azərbaycan valisi təyin edildi. İki illik valilikdən sonra miladi 801-ci ildə (hicri 185) Bərdə də vəfat edən Ye zid ibn Məzyədin yerini oğlu Əsəd tutdu. Xəlifə Harunun ölümündən sonra miladi 809- cı ildə (hicri 193) xəlifə təyin edilən Əmin Əsəd ibn Məzyədi Mə- mu na qarşı aparılan hərbi əməliyyatlarda iştirak etmədiyi üçün onu vəzifəsin- dən uzaqlaşdırdı. Məmunun hakimiyyətinin əvvəllərində Azərbaycan, Gürcüstan və Arranı ye nidən üsyanlar bürüdü. Bu üsyanlara son qoymaq istəyən xəlifə miladi 820- ci ildə (hicri 205) Yezid ibn Məzyədin oğlu Xalidi bu yerlərin valisi təyin etdi. Bu ərazilərdə sakitliyi bərpa edən Xalid altı ildən sonra vəzifəsindən kənarlaş- dırıldı. Sonrakı xəlifə Mutəsimin dövründə yenidən bu ərazilərə vali təyin edilən Xalid, xəlifənin ümidini doğrultmadığı üçün vəzifəsi ilə vidalaşmalı oldu. Miladi 842-c i ildə (hicri 227) Xalid ibn Yezid xəlifə Vasiq (842-847) tərə- fin
dən Tiflis hakimi İshaq ibn İsmayılın üzərinə göndərildi. Qısa müddət sonra onun ölümü ilə əlaqədar olaraq yerini Əli ibn Xalid tutdu. Əli ibn Xalidin mübarizədə zəif olduğunu görən xəlifə Vasiq miladi 844-cü ildə (hicri 230) Azərbaycan valiliyinə Xalid ibn Yezidin digər oğlu, əl-Cəzirə ha kimi Məhəmməd ibn Xalidi təyin etdi. Lakin Məhəmməd ibn Xalid də İshaq ibn İsmayıla məğlub olaraq geri çəkildi. Bu arada Vasiqin ölümündən sonra xə- li fə olan Mutəvəkkil (847-861) miladi 852-ci ildə (hicri 238) Tiflis hakimi İs- Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|