Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov

 

414 

Quran və hədis sahəsindəki məşhur alimlər arasında Şeyx Səduq, Əbu Əh-

məd Muhəmməd ibn Hüseyni  İsfəhani,  Əbu Əhməd Muhəmməd ibn Hüseyn 

Cür

cani, Əbul-Həsən Əli ibn Ömər Dəraqutni, Əbu Nəsr İsmail ibn Həmmadi 

Cöv

həri, Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Abdullah, fiqh, üsul və təfsir alimləri 

ara

sında da Əbul-Həsən Abdullah ibn Hüseyn Kərxi, İmam Əbu Bəkr Əhməd 

ibn İbrahim Cürcani, Əhməd ibn Hüseyn ibn Təbəri qabaqcıl alimlərdən sayı-

lırdı. Şiə hədis ədəbiyyatının özül əsəri olan “Mən la yəhzuruhul-Fəqih” əsəri, 

həmçinin İbn Qövliveyhin “Kamiluz-Ziyarət” əsəri məhz bu dövrdə yazılmış-

dır. Məşhur şiə alimlərindən olan Şeyx Müfid (v. 1022) və Seyid Murtəza (v. 

1044) da Büveyhilər dövründə yazıb-yaratmışlar. 

O dövrün məşhur təbiblərindən olan İbn Sina da Büveyhi saraylarında işlə-

miş və məşhur əsəri “əl-Qanun fit-Tibb”i orada tamamlamışdır. 

Göründüyü kimi Büveyhilər dövründə elm və mədəniyyət özünün ən inki-

şaf etmiş mərhələsinə çatmışdır. Büveyhilər farsca danışmış, lakin onların rəs-

mi yazışmaları ərəb dilində olmuşdur.

607

 

Büveyhilər dövlətində hökmranlıq etmiş şəxslər və hakimiyyət illəri: 

 

A) 

Bağdad Əmirul-uməraları (945-1056): 

1) 

Muizzuddövlə Əhməd ibn Büveyh (945-967) 

2) 

İzududdövlə Əbu Mənsur Bəxtiyar (967-978) 

3) 

Adududdövlə Əbu Şuca ibn Ruknuddövlə (978-983) 

4) 

Səmsamuddövlə Əbu Qəlicar ibn Adududdövlə (983-987) 

5) 

Şərəfuddövlə Əbul Fəvaris ibn Adududdövlə (987-989) 

6) 

Bəhauddövlə Əbu Nəsr Firuz ibn Adududdövlə (989-1012) 

7) 

Sultanuddövlə Əbu Şuca ibn Səmsamuddövlə (1012-1021) 

8) 

Muşərəfuddövlə Əbu Əli ibn Səmsamuddövlə (1021-1025) 

9) 

Cəlaluddövlə Əbu Tahir ibn Bəhauddövlə (1025-1044) 

10) 

İmaduddövlə Əbu Qəlicar Mərzuban ibn Sultanuddövlə (1044-1048) 

11) 

əl-Məlikur-Rahim Əbu Nəsr ibn İmaduddövlə (1048-1056).

608

 

  

B) 

Şiraz Məlikləri (934-1055): 

1) 

İmaduddövlə Əbulhəsən Əli ibn Büveyh (934-949) 

2) 

Adududdövlə (949-983) 

3) 

Şərəfuddövlə (983-989) 

4) 

Əbu Əli ibn Şərəfuddövlə (989-990) 

5) 

Səmsamuddövlə (990-998) 

6) 

Bəhauddövlə (998-1012) 

7) 

Sultanuddövlə (1012-1021) 

8) 

Muşərəfuddövlə (1021-1025) 

607

Əli Əsgər Fəqihi, Ali-Buyə və Əvzauz-Zamani-İşan, Tehran-1978. 

608

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-716, 717. 

                                                           

---

  

415 

9) 

İmaduddövlə (1025-1048) 

10) Xosrov Firuz (1048-1055).

609

 

 

C) 

Cəbəl Məlikləri (932-1029): 

1) 

İmaduddövlə (932-947) 

2) 

Ruknuddövlə ibn Büveyh (947-976) 

3) 

Muəyyiddövlə Əbu Mənsur ibn Ruknuddövlə (976-984) 

4) 

Fəxruddövlə Əbu Qəlicar ibn Ruknuddövlə (984-997) 

5) 

Məcduddövlə ibn Fəxruddövlə (997-1029).

610

 

  

Ç) 

Kirman Məlikləri (936-1056): 

1) 

Muizzuddövlə (936-949) 

2) 

Adududdövlə (949-983) 

3) 

Səmsamuddövlə (983-998) 

4) 

Bəhauddövlə (998-1012) 

5) 

Qivamuddövlə Əbul Fəvaris (1012-1028) 

6) 

İmamuddövlə (1028-1048) 

7) Fuladus-

Sutun Əbu Mənsur ibn İmaduddövlə (1048-1056).

611

 

  

D) 

Umman Məlikləri (974-1012): 

1) 

Adududdövlə (974-983) 

2) 

Səmsamuddövlə (983-998) 

3) 

Bəhauddövlə (998-1012).

612

 

 

İdrisilər dövləti 789-926 (974, 985) 

İdrisilər Hz.Peyğəmbərin (s) və Hz.Əlinin (ə) soyundan gələn və İmam Hə-

sənin (ə) beşinci nəvəsi I İdrisin adına adlanmış şiə təmayüllü bir dövlət olmuş-

dur. İdrisin şəcərəsi belədir: İdris ibn Abdullah Məhz ibn Həsəni-müsənna ibn 

İmam Həsən (ə) ibn Hz.Əli ibn Əbu Talib (ə). İdrisilər 789-926-ci illər (və ya 

985) arasında Fasda hakimiyyətdə olmuş ilk İslam xanədanıdır.

613

 

Bu xanəda-

nın qurucusu İmam Əlinin (ə) oğlu İmam Həsənin (ə) nəslindən olub, soyu Fas 

şəriflərinin bir qolunu meydana  gətirən  İdris ibn Abdullah Məhzdir. O, Fəxx 

dö

yüşündən sonra Məğribin mərkəzi Tancaya getmək məcburiyyətində qalmış-

dı. Daha sonra Vəlilədə Əvrəbə adlı Bərbəri qəbiləsinin dəstəyi ilə özünə dini 

və siyasi lider olaraq beyət edilmiş, beləcə Vəlilə mərkəz olmaqla İdrisilər döv-

lətinin əsası qoyulmuşdur. 

609

Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür-bakanlığı-1989, I cild, səh-717. 

610

Yılmaz Öztuna, İslam Devletləri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-717. 

611

Yılmaz Öztuna, İslam Devletlri, Ankara kültur bakanlığı-1989, I cild. səh-718. 

612

Yılmaz Öztuna, İslam Devletləri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-718. 

613

 Diyanət İslam Ansiklopedisi, XXI cild, İdrisilər maddəsi. 

  

                                                           

---