428
Qərmətilərin namazı günəşin çıxmasından əvvəl və batmasından sonra ol-
maq üzrə qılınan iki rükətdən ibarətdir. Namaz qılan kimsə, hər rükətdə Əhməd
ibn Məhəhəmməd ibn Hənəfiyyəyə nazil olduğuna inanılan istiftah surəsini oxu-
yur. Qiblə Beytul-Müqəddəsdir.
632
Oruc yalnız Novruz və Mihrican günlərində
ol
maq üzrə ildə iki gün tutulur. Bununla belə Əbu Səid əl-Cənnabidən sonra na-
maz və orucun tamamilə ləğv edildiyi deyilir. Zəkat ümumiyyətlə imamın haqqı
olaraq anlaşılmış, müəyyən nisbətdə və ildə bir dəfə yığılmışdır. Həcc ziyarəti
zahiri və batini olmaqla iki hissəyə ayrılmışdır. Bunlardan başqa qərmətilərin
qüsl almayıb yalnız namaz dəstəmazı kimi dəstəmaz almaları, içkini halal, azı
dişli və pəncəli heyvanları haram saydıqları, özlərinə müxalif olanların cizyəyə
bağlanmasını lazım gördükləri nəql edilən məlumatlar vardır.
633
Səffarilər dövləti 867-1500 (və ya 1163)
Abbasilər dövründə qurulan xanədanlardan biri də Səffarilərdir. Xanədanın
qu
rucusu Yəqub ibn Leysdir (867-879). 867-ci ildə Heratı Tahirilərdən (819-
873) alan Yəqub, bir il sonra Xorasanın mərkəzi Nişapuru ələ keçirərək bütün
Xo
rasana hakim olmuşdur. Sonra Sistan, Fars, Kirman, Xuzistan əyalətlərini
ələ keçirərək İranın bir qisminə hakim oldu, hətta Hindistanda Belucistan və
Sind əyalətlərinə də hakim oldu. Yəqub ibn Leys Xuzistandakı Cindişapur şə-
hərini Səffarilərin paytaxtı elan etmişdir.
868-903-
cü illərdə Səffarilər Abbasilərə tabe olaraq bütün İranın valisi ol-
muşlar. 868-ci ildən sonra bir əmirlik kimi Sicistanda əsrlərlə öz hakimiyyətlə-
rini davam etdirmişlər. Sicistan əmirləri olaraq Abbasilərə, Qəznəlilərə, Kir-
man səlcuqlarına, Gurlulara, Xarəzmşahlara, İlhanlılara, Qaraqoyunlulara və
Ağqoyunlulara tabe olmuşlar. 879-cu ildə Yəqubun ölümündən sonra onun ye-
rinə qardaşı Əmr ibn Leys (879-902) keçmişdir. O, Nişapurda oturaraq Abbasi-
lərin adından Xorasan, İsfahan, Sistan, Kirman, Fars, Belucistan və Sind əya-
lətlərini idarə etmişdir.
Sünni-
Hənəfi məzhəbinə mənsub olan Səffari xanədanına Şah İsmail Xətai
1500-
cü ildə son qoymuşdur.
Səffari əmirləri bunlardır:
1)
Əbu Yusif Yəqub ibn Leys (867-879)
2)
Əmr ibn Leys (879-902)
3)
Tahir ibn Muhəmməd ibn Əmr (902-909)
4) Leys (909-912)
5) Muaddil (912-913)
6)
II Əmr ibn Yəqub (913-932)
7)
Əbu Cəfər Əhməd ibn Muhəmməd (932-955)
632
Tarixi ibn Əsir, VII cild, səh-447.
633
Ta
rixi ibn Əsir, VII cild, səh-448, 449.
429
8)
Xələf ibn Əbu Cəfər (955-1009)
9)
Muhəmməd ibn Tahir (1009-1068)
10)
Bahauddövlə II Tahir (1068-1087)
11)
Bahauddin Tahir ibn Nəsr (1087-1088)
12) Mehrban ibn Tahir (1088-1089)
13)
Tacuddin Əbul Fəzl (1089-1164)
14)
Şəmsuddin (1164-1165)
15)
İzzul-Muluk III Məhəmməd (1165-1167)
16)
Hərb ibn III Məhəmməd (1167-1215)
17)
I Şah ibn Nasuriddin (1215-1221)
18)
II Şah ibn Bəhram-Şah (1221)
19) Rukniddin (1221-1222)
20)
Şəhabuddin (1222-1225)
21)
Əli ibn Nasuriddin (1225-1229)
22)
II Əli ibn Məsud (1229-1254)
23) Nasrudd
in ibn Əbul-Fəth (1254-1328)
24)
Şah Nusrət (1328-1330)
25)
Qutbəddin IV Məhəmməd (1330-1346)
26)
Tacuddin ibn Qutbəddin IV Məhəmməd (1346-1350)
27) I Sultan Mahmud (1350-1352)
28)
İzzuddin ibn Rukniddin (1352-1382)
29)
I Qutbəddin ibn İzzuddin (1382-1386)
30)
II Şah-Şahan Tacuddin (1386-1402)
31)
II Qutbəddin ibn Şah-Şahan (1402-1419)
32)
Şah-Şahan Şəmsəddin (1419-1438)
33)
Nizaməddin Yəhya (1438-1480)
34)
Şəmsəddin Mahmud ibn Yəhya (1480-1490)
35) II Sultan Mahmud (1490-1500).
634
Rüstəmilər dövləti 761-909
Xəvaric məzhəbinin İbadiyyə qoluna mənsub olan Rüstəmilər Qərbi Cə-
zair
də öz krallıqlarını qurmuşlar. Xanədan, Qeyravanda yerləşən Ərəbləşmiş
İranlıdır. Bu xanədanın qurucusu Əbdürrəhman ibn Rüstəm Əğləbdir (761-
784). Rüstəmilərin paytaxtı olan Tahərt şəhəri 761-ci ildə Əbdürrəhman tərə-
fin
dən salınmışdır. Bu xanədan zaman-zaman Cənubi Tunis xaric olmaqla bü-
tün Tarabulus ölkəsinə də hakim olmuşdur.
Rüstəmi əmirləri bunlardır:
1)
Əbdürrəhman ibn Rüstəm Əğləb (761-784)
2)
Əbdul-Vəhhab ibn Rüstəm (784-823)
634
Yılmaz Öztuna, İslam Devlətləri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-709.
430
3)
Əbu-Saidil-Əflah (823-871)
4)
Əbu Bəkr (871-?)
5)
Məhəmməd (?-894)
6) Yusif (894-?)
7)
Yəqub (?-? + 906-908).
635
İlk xarici-İbadi məzhəbinin lideri Əbul-Xəttab Əbdul-Əla ibn Səmhil-Maa-
firiyyil-
Himyəriyyil-Yəmənidir. O, qısa müddətdə Tarabulus, Tunis və Şərqi
Cəzairə hakim olmuşdur. İbadilər və Sufrilər, Sünnilərə olduqca yaxın Xarici
məzhəbləridir. Xaricilərin ən ifrat məzhəbi Əzraqilərdir.
Rüstəmilərin varlığına şiə təmayüllü Fatimilər (909-1171) tərəfindən 909-
cu ildə son qoyulmuşdur.
Həmdanilər dövləti (903-1003 və ya 905-1004)
Həmdanilər 903-1003-cü illərdə həm Şimali Suriyada, həm də Şimali İraq-
da hökm sürən şiə təmayüllü bir dövlət olmuşdur. Dövlətin adı qurucusu Həm-
dan ibn Hamidin adından götürülmüşdür. Bölgənin tarixində mühüm rol oyna-
ya
n Həmdanilər ərəblərin ən böyük qəbilələrindən olan Rəbianın Tağlib qoluna
mənsubdurlar. İslamiyyətdən əvvəl xristian olan Tağliblilər Təhamədən şimala
köç etmiş, sonralar xəlifə Ömər ibn Xəttabın (634-644) zamanında cizyə ödə-
yən qəbilə daha sonra müsəlman olmuşdur.
Həmdanın nəsəbi belədir: Həmdan ibn Həmdun ibn Haris ibn Loğman ibn
Ra
şid ibn Müsənna ibn Rafi ibn Haris ibn Qutayf ibn Mərciyə ibn Cariyə ibn
Ma
lik ibn Ubeyd ibn Ədiyy ibn Usamə ibn Malik ibn Bəkr ibn Xudeyb ibn
Əmr ibn Qənm ibn Tağlib ibn Vail ibn Casit ibn Hinb ibn Əfsa ibn Dumi ibn
Cədilə ibn Əsəd ibn Rəbiə ibn Nizar ibn Məad ibn Ədnan.
636
Xanədana adını verən Həmdan Riqqə bölgəsindən köç edərək Mosula yer-
ləşdi. 868-ci ildə (hicri 254) xaricilərə qarşı etdikləri döyüşlərdə öz hərbi güclə-
ri
ni isbat etdilər. Dana sonra Həmdan 885-ci ildə (hicri 272) Mardin qalasını
ələ keçirdi. 892-ci ildə (hicri 279) abbasi xəlifəsi Mutəzid Billah (892-902) şə-
həri onun əlindən almaq üçün şəxsən özü səfər etsə də uğur qazana bilmədi.
Xəlifə ikinci dəfə türk sərkərdələri ilə birlikdə hərəkət edərək Mardin və Er-
dim
üşt üzərinə gedincə Həmdan yerinə oğlu Hüseyni buraxıb şəhərdən qaşdı.
Onun gedişindən sonra qala xəlifəyə təslim edildi. Bir müddət sonra Həmdanın
özü
də həbs edildi. Həmdan 896-cı ildə oğlu Hüseyn xəvaric ordusunu məğlub
et
dikdən sonra sərbəst buraxılmışdır. Eyni ildə Hüseyn ibn Həmdan Cibalda
Bəkr ibn Əbdüləziz ibn Əbu Duləfə və qərmətilərə qarşı səfərə çıxdı. 905-ci
ildə isə Abbasilərin baş komandanı Muhəmməd ibn Süleymanla birlikdə Misir
səfərinə qoşularaq Tulunoğullarını məğlub edərək bölgənin təkrar ələ keçiril-
məsində böyük rol oynadı.
635
Yılmaz Öztuna, İslam Devlətləri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-206.
636
Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-458.
Dostları ilə paylaş: |