444
ci
had ruhuna yaraşan şəkildə hərəkət edərək yeni qurduğu dövlətin işlərini tən-
zimə salmağa başladı. Etibar etdiyi tərəfdarlarını münasib məmuriyyətlərə tə-
yin etdi. Bütün bunlardan sonra Əbdürrəhman ibn Müaviyə dərəbəylik halında
olan məmləkətdə bunlarla mücadilə etdi. Ərəb rəislərinin arasında birliyin ol-
maması Əbdürrəhmanın işini asanlaşdırırdı. Daxili və xarici sabitliyi bərpa
edən Əbdürrəhman ibn Müaviyə özünə “əmir” titulu götürərək xütbə oxudu və
Kor
dovada öz adına pul kəsdirdi.
Fransa kralı Şarlmanla döyüş
Miladi 777-
ci ildə (hicri 160) Yusif ibn Əbdürrəhman əl-Fihrinin oğlu ilə
şimal-şərqi İspaniyada hökmranlıq edən ərəb əmirləri Avropanın böyük impe-
ra
toru Şarlmanı Əbdürrəhman ibn Müaviyəyə qarşı müharibəyə təşviq etmək
üçün Fransaya getdilər. Onların təklifini qəbul edən Fransa imperatoru Şarlman
miladi 778-
ci ildə (hicri 161) şimal-şərqi İspaniyaya hücum edərək Saraqosaya
qədər olan əraziləri ələ keçirdi.
Bu arada Fransada hakimiyyətinə qarşı üsyan baş verdiyini öyrənən impe-
ra
tor Şarlman sürətlə geri qayıtmaq məcburiyyətində qaldı. Geri qayıdarkən
Pre
ney keçidində Əbdürrəhmanın ordusu tərəfindən hücuma məruz qalan im-
pe
rator Şarlmanın ordusu çoxlu itki verməklə bərabər, komandirini də itirdi.
Beləcə Əbdürrəhman ibn Müaviyə ölkəsini istila etməyə gələn Avropanın
ən güclü imperatorunu məğlub etməklə bərabər digər rəqiblərinin də ürəyinə
qorxu salmış oldu.
651
Əbdürrəhman ibn Müaviyənin həyata keçirdiyi islahatlar və vəfatı
Həyatın bütün çətinliklərini görən Əbdürrəhman ibn Müaviyə, gözəl əxlaqlı,
şücaət və ədalət sahibi idi. O, İspaniyada xalqın çoxdan gözlədiyi asayişi bərpa
et
di. Onun hakimiyyəti dövründə bir çox sahədə inkişaf nəzərə çarpmağa başla-
dı. Əbdürrəhman ibn Müaviyənin xilafəti dövründə həyata keçirdiyi islahatları
be
lə sıralamaq olar:
1.
Xəlifə ünvanı əvəzinə əmir ünvanı götürdü.
2.
Kordovanı paytaxt edərək ölkəni altı əyalətə ayırdı.
3.
Müsəlman və xristianlar arasındakı irqi və dini ayrıseçkiliyə son qoydu.
4.
Kənd təsərrüfatını inkişaf etdirdi.
5.
Müsəlman və xristianların vergilərini qaydaya saldı, hər kəsin təhlükə-
siz
liyini təmin etdi.
6.
Ölkənin bir çox yerlərində limanlar qurdurdu. Bir çox şəhərlərdə kanal-
lar, çeşmələr və hamamlar tikdirdi.
651
İbn Xəldun, Kitabul-İber, Liviya, 1958, IV cild, səh-252-269; Hitti, İslam Tarixi, III cild,
səh-799-800.
445
7.
İspaniya müsəlmanlarının əlində olan Sardiniya və Siciliya adalarının
ida
rə sistemini tənzimlədi. Bu adalar vasitəsilə İspaniya ilə Bizans arasındakı
dəniz ticarətini gücləndirdi.
8.
Məktəb, məscid, xəstəxanalarla yanaşı kitabxanalarda inkişaf etdirildi.
Kor
dovadakı sarayında elm və dövlət adamları, şairlər və sənətkarlardan mey-
da
na gələn məclislər qurdu. Əbdürrəhmanın dövründə məktəblər pulsuz fəaliy-
yət göstərirdi. Gələcəkdə Avropanın heyran qalacağı məşhur məktəblərin tə-
məlləri onun dövründə atıldı.
Əbdürrəhman ibn Müaviyə ömrünün sonuna qədər elmi yaymaqla yanaşı
əhalinin təlim tətbiyəsi ilə də məşğul olmuşdur. Vəfatından bir az öncə altı əya-
lət valilərini, onların yardımçılarını, divan məmurlarını və vəzirini çağırıb oğlu
Hi
şamı özünə vəliəhd təyin edərək, onun üçün beyət almışdır. Otuz iki il haki-
miy
yətdə qalan Əbdürrəhman ibn Müaviyə miladi 788-ci ildə (hicri 172-ci il
rəbiül-axir ayının 24-də) vəfat etmişdir. Vəfatından əvvəl həyata keçirdiyi isla-
hat
ların oğlu tərəfindən də həyata keçirilməsini oğlu Hişama vəsiyyət et-
mişdir.
652
I Hişam ibn Əbdürrəhman hicri 172-180/miladi 788-796
Miladi 788-
ci ildə (hicri 172) Əbdürrəhman ibn Müaviyənin ölümündən
son
ra onun vəsiyyətinə əsasən oğlu I Hişam Əndəlüs Əməvi xilafətinin əmiri
təyin edildi. I Hişam Əbdürrəhmanın Zənata qəbiləsindən evləndiyi bərbəri qı-
zından dünyaya gəlmişdi. Buna görə də I Hişamın özündən böyük ərəb əsilli
qar
daşları Süleyman və Abdullah onun hakimiyyətini qəbul etmədilər. Bu za-
man Süleyman Məridada, Abdullah da Tuleytulada vali idilər.
I Hişam qiyam edən qardaşlarını məğlub etsə də, onları bağışladı. Lakin
gələcəkdə özü üçün təhlükəli gördüyü qardaşı Süleymanı İspaniyadan sürgün
edərək Tancada qalmağa məcbur etdi.
653
Franklarla və Xristianlarla müharibələr
Müsəlmanlar arasındakı daxili çəkişmələrdən istifadə edən şimaldakı xris-
tian
lar və franklar müsəlman torpaqlarına hücuma keçdilər. I Hişam bu hücum-
ların qarşısını almaq üçün miladi 793-cü ildə (hicri 177) iki ordu hazırladı. Əb-
dülməlik ibn Əbdülvahid ibn Muğisin başçılığı altında olan ordu Kataloniyaya
hü
cum edərək Fransaya daxil oldu. Ardından da Nabronu və bəzi yerləri ələ
ke
çirdi. Orbiyana çayı sahilində Franklara qarşı baş verən döyüşdə Kont de Tu-
loz məğlub edildi. İkinci ordu da uğur qazanaraq miladi 795-ci ildə (hicri 179)
Qa
liçyalıları məğlub edərək onları sülhə məcbur etmişdir.
654
652
Tarixi-Əndəlüs, səh-42-47.
653
Tarixi ibn Əsir, VI cild, səh-116-117.
654
Tarixi ibn Əsir, VI cild, səh-123, 124, 135, 144; Tarixi-Əndəlüs, səh-48-49.