462
Bəni Əhmər isə bəzi torpaqları Kastil krallığına buraxaraq və illik vergii
ödəmək şərti ilə torpaqlarını qoruya bildi. XIII əsrin ortalarından etibarən İspa-
ni
yadakı xristian dövlətlərinin iki planı var idi. Birincisi ölkənin xristianlaş-
ması, ikincisi İspaniyanın birləşdirilməsi.
Bəni-Əhmər dövləti hicri 629-898/miladi 1232-1492
Xəzrəc qəbiləsinə mənsub olan bu dövlətə Qranada və Bəni-Nasri əmirliyi-
də deyilir. Əhli-sünnənin maliki qoluna mənsub olan bu dövlətin torpaqları Si-
yerra de-
Elvira və Serraniya de-Ronda çevrəsində əl-Məriyyədən Cəbəllü-tari-
xə qədər uzanırdı. Bəni-Əhmər dövlətini iyirmi kral idarə etmişdir.
Bəni-Əhmər dövlətinin əsasını qoyan Məhəmmədul-Əhmər əl-Qalib billah
(hicri 629-671/miladi 1232-
1273) çətinliklə də olsa xristianların hücumlarının
qar
şısını ala bildi. Valilərini özü seçən Məhəmməd onların müstəqillik arzuları-
nın həyata keçməsinə imkan vermədi. Qranada müsəlmanlar üçün səltənət mər-
kəzi idi. Katolik xristianlarının hakimiyyətini bəyənməyən müsəlmanlar Qrana-
daya gəlirdilər.
Qranadalıların zövq və əyləncələri şöhrət qazanmışdı. Əhali bəzən hökm-
dar tərəfindən böyük şənliklərə, ziyafətlərə dəvət edilirdi. Kənd təsərrüfatı və
sənaye inkişaf etmiş, ümumi sərvət artmış, hər kəs səadət içində yaşamışdır.
Toxu
culuq sənayesi ilə yanaşı ipəkdə inkişaf etmişdir.
686
Məhəmməd əl-Qalib hakimiyyəti dövründə Qranadada dünyanın ən məş-
hur saraylarından olan “əl-Həmra” sarayını inşa etdirmişdir. Saray qızıl rəngli
daşlardan inşa edildiyi üşün belə adlanmışdır. Qranada şəhəri on ilə yaxın dün-
ya
nın ən böyük mədəniyyət, elm və ticarət mərkəzlərindən biri olmuşdur.
Məhəmməd ibn əl-Əhmərin Kastiliyaya tabe olaraq vergi ödəməsi əhaliyə
mənfi təsir göstərirdi. Bu arada əhali də Kastiliyalılar kimi geyinməyə və yaşa-
ma
ğa başladı. Bu vəziyyəti öz xeyrinə dəyişmək istəyən Məhəmməd işğal al-
tında olan şəhərlərdə yaşayan müsəlmanlara xeyli yardım etdi. O hicrətin 671-
ci ilində (miladi 1273) yetmiş doqquz yaşında vəfat etmişdir. Məhəmməd ibn
əl-Əhmər Nəsrilərin qurucusu və İspaniyanın bacarqlı hökmdarlarından biri ol-
maqla yanaşı, ağıllı siyasət və davranışı ilə əhali tərəfindən çox sevilmişdir.
Məhəmmədin ölümündən sonra yerinə oğlu Əbu Abdullah II Məhəmməd
(hicri 671-701/miladi 1273-
1302) keçmişdir. O alim və fəqih olduğu üçün
alim
ləri və elmi himayə edirdi. Xristian krallarına qarşı mübarizə aparmaq
üçün Mərinilərlə ittifaqa girdi. 1274-cü ildə Kastilya ordusu Nuno Qonzalesin
başçılığı ilə Qranadanı işğal etmək üçün hücuma keçdi. Lakin II Məhəmməd
Mərinilərin köməyi ilə onları məğlub etdi. Bir müddət sonra II Məhəmməd
Ara
qon kralının oğlu Şançonun başçılığı altında olan xristian ordusunu məğlub
edərək sərkərdəni öldürdü. Otuz il hakimiyyətdə olan II Məhəmməd hicrətin
701-
ci ilində (miladi 1302) vəfat etmişdir.
686
İbn Xəldun, əl-İber, IV cild, səh-366, 369.
463
II Məhəmmədin ölümündən sonra yerinə oğlu III Məhəmməd (hicri 701-
708/miladi 1302-
1309) keçmişdir. O, hakimiyyətdə olduğu müddətdə üsyançı-
lara və düşmənlərə qarşı mübarizə aparmışdır. 1305-ci ildə Araqonluların təh-
riki ilə əl-Məriyyə valisi Süleyman üsyan etsə də məğlub olaraq həbs edilmiş-
dir. Daha sonra Cəbəllü-Tariki ələ keçirən xristianlar əl-Cəzirəni mühasirəyə
al
mışlar. Bu hadisələr qarşısında tab gətirməyən III Məhəmməd taxtdan salına-
raq həbs edilmişdir.
III Məhəmməddən sonra Bəni Əhmər hakimiyyətinə ən-Nəsr ibn Məhəm-
məd (hicri 708-713/miladi 1309-1314) sahib olmuşdur. Onun hakimiyyəti döv-
rün
də Qranada xristianların hücumuna məruz qalmışdır. Daha çox Kastil və
Ara
qon kralları Qranadaya hücum edirdilər. Bu hücumların qarşısını almaq
istəyən ən-Nəsr xristian krallıqlarına xərac vermək şərti ilə razılığa gəlmişdir.
Lakin taxt uğrunda gedən mübarizələr nəticəsində o hicrətin 713-cü ilində (mi-
ladi 1314) hakimiyyəti Əbul-Vəlid I İsmail ibn Fərəc ibn İsmailə (hicri 713-
725/miladi 1314-
1325) buraxdı.
687
1314-
cü ildə hücuma keçən xristianlar Qranadanın bəzi torpaqlarını ələ ke-
çir
dilər. Bu hadisədən üç il sonra I İsmail Elvirada xristianları məğlub etdi.
Hic
rətin 719-cu ilində (miladi 1319) Kastil kralının oğlu Don Pedro Qranadanı
işğal etmək üçün hərəkətə keçdi. Onunla birlikdə bu orduda iyirmi beş xanlıqda
iştirak edirdi. Baş verən müharibədə Don Pedro və bir çox xanlar öldürüldü.
I İsmail qalib olaraq Qranadaya qayıtsa da, qısa müddət sonra 1325-ci ildə qar-
daşı oğlu Məhəmməd ibn İsmail tərəfindən öldürüldü, yerinə Əbu Abdullah IV
Məhəmməd (hicri 725-733/miladi 1325-1333) keçdi. IV Məhəmməd on iki ya-
şında olduğu üçün onu İbn əl-Məhruq himayə edirdi. Qısa müddət ərzində ha-
ki
miyyəti ələ alan IV Məhəmməd Qranadaya hücum edən Kastiliyalıları Şimali
Af
rikadakı Bəni Mərindən aldığı yardımçı qüvvələrlə məğlub etdi. Geri qayı-
dar
kən yenidən xristianların hücumuna məruz qalan IV Məhəmməd hicrətin
733-
cü ilində (miladi 1333) öldürüldü.
IV
Məhəmmədin vəfatından sonra yerinə qardaşı Əbul-Həccac I Yusif
(hicri 733-755/ miladi 1333-
1354) keçdi. Onun zamanında Fəsdə krallıq edən
Əbul-Həsən bütün Əndəlüsü ələ keçirmək istəsə də Tərifə qalası yaxınlığında
I Yu
siflə bərabər xristianlar tərəfindən məğlub edildi. Bu məğlubiyyətdən
sonra Şimali Afrikalı müsəlmanlar bir daha Əndəlüsə müdaxilə edə bil-
mədilər. Daha sonra Kastiliyalılarla on illik sülh bağlandı. Elmə böyük dəyər
verən I Yusif hicrətin 755-ci ilində (miladi 1354) sarayında namaz qılarkən
öl
dürülmüşdür.
I Yusifin ölümündən sonra hakimiyyətə oğlu V Məhəmməd (hicri 755-
793/ miladi 1354-
1391) sahib olmuşdur. Onun dövründə məmləkətin hər yerin-
də elm, sənət və sənaye inkişaf etmişdir. 1359-cu ildə qardaşı İsmail hakimiy-
yəti ondan aldıqda o, Fəsə gedərək elmlə məşğul olmuşdur. Lakin qısa müddət-
687
Ziya Paşa, Tarixi-Əndəlüs,
III cild, səh-266-281.