Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dördüncü dövr
512
Dördüncü dövr isə 1587-1736-cı illəri əhatə edir. Bu dövrdə Səfəvi döv- lətinin mərkəzi Təbrizdən İsfəhana köçürülür. 809
Bu bölgü əsasında belə nəticə- yə gəlirik ki, Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti dövrü 1501-ci ilə qədər, bütün Azərbaycanda hakimiyyət dövrü isə 1736-cı ilə qədər davam etmişdir. XVII əsrdə Yaxın Şərqdə böyük bir imperiyaya çevrilən Səfəvilər dövləti Azərbaycandan başlayaraq müasir İran, şərqi Türkiyə, Əfqanıstan, Ermənistan, Cənubi Türkmənistan, İraq və qərbi Pakistan ərazilərini əhatə etmişdir. Səfəvi- lər müasir Azərbaycan milli kimliyinin və dövlətçiliyinin formalaşmasına mü- hüm təsir göstərmişlər. Belə ki, onlar tarixdə ilk dəfə 12-imam şiə təriqətini rəsmi dövlət dini, Azərbaycan türkçəsini isə rəsmi dövlət dili səviyyəsinə çı- xar mışlar. Səfəvi adı Şah I İsmayılın babası Şeyx Səfiəddindən (1252-1334) gəlir. Bir sıra Səfəvi mənbələrində, o cümlədən də “Aləm-ara”da Səfəvi əcdad- la rının tarixçəsi Şeyx Səfiəddinin yeddinci əcdadı olan və XI əsrdə yaşadığı gü man edilən Firuzşah Zərrinkülahın həyatının təsviri ilə başlayır, onun yed- din ci şiə imamı Musa əl-Kazimin (ə) nəslindən gəldiyi bildirilir. 810
Şeyx Sə- fiəddin Gilandakı Zahid Gilaninin tələbəsi olmuş və o öldükdən sonra zahidiy- yə təriqətini səfəviyyə təriqətinə çevirmişdi. Sünnilərin şiələri təqib etdiyi üçün təqiyyə etdi və sünni kimi tanındı. Şeyx Əli dövründə təqiyyə aradan götürül- dü. Daha sonra Şeyx Cüneyd dövründə Azərbaycanda hakimiyyəti ələ keçir- mək üçün mübarizəyə başladılar. Şeyx Cüneyd 1459-cu ildə Şirvana hücum etdi və Samur çayı sahilində məğlubiyyətə uğradı, özü isə şəhid oldu. Daha son ra hakimiyyətə keçən Şeyx Heydər bu mübarizəni davam etdirdi. Şeyx Hey dər dövründə onun müridləri Qızılbaş adlanmağa başladı. Buna səbəb on- ların şiə olduqlarını bildirmək üçün başlarına 12 zolaqlı qırmızı çalma qoyma- ları səbəb oldu. Daha sonra Şeyx Heydər 1483, 1487 və 1488-ci illərdə Şirvana hü cumlar etdi. Sonunca səfərdə Şeyx Heydər şəhid edildi və Qızılbaşlar Ərdə- bilə döndülər. Bu mübarizə daha sonra Şeyx Əli və nəhayət Şeyx İsmail tərə- fin
dən davam etdirildi. 1499-
cu ildə Şeyx I Şah İsmail öz tərəfdarlarını toplamaq üçün hərəkətə başladı. 1499-cu ildə Ərçivanda, daha sonra isə Çuxursəəddə məskən salaraq öz tərəfdarlarını topladı. 1500-cü ildə Ərzincana doğru hərəkət etdi. Anadolu, İraq və Suriyada olan tərəfdarları da ona qoşulduqdan sonra 1500-cü ildə 7 minlik orduyla Şirvana daxil oldu. Bəzi Səfəvi mənbələrinə görə, Şah İsmail Bay
ram bəy Qaramanlunu bir qədər döyüşçü ilə ordunun əsas hissəsindən ayı- raraq, Qoyun- ölümü mövqeyindən Kür çayını keçməyə göndərmiş, lakin onlar ça yı keçməkdə çətinlik çəkmişdir. Arxadan ordu ilə gələn Şah İsmail özünü at- la birgə suya vuraraq çayı keçmiş, onun ardınca bütün ordu hərəkət edərək, ça- yı keçməyə müyəssər olmuşdu. Bəzi mənbələrə görə isə, Şah İsmail Qara Piri bəy Qacarı iki min nəfərlik dəstə ilə Kür çayı üzərindən körpü salmağa gön- 809
Azərbaycan Tarixi, Çıraq nəşriyyatı, Bakı-2009, I cild, səh-410. 810
Namiq Musalı, I Şah İsmayilin hakimiyyəti, səh-87.
513
dərsə də, Şirvanşah Fərrux Yasar buna mane olmaq üçün həmin mövqedə üç min nəfərlik qoşun yerləşdirdiyindən qızılbaşların körpü salmaq cəhdi baş tut- madı. Həmin məntəqəyə gələn Şah İsmail “Həzrəti-Pərvərdigarın pak zatına tə- vəkkül edərək, özünü ordu ilə birlikdə sonsuz dəryaya vuraraq çayı keçdi.” 811
məğlub etdi və Şirvanşah Fərrux Yasar qaçarkən öldürüldü. Şirvanşahın oğlu Şeyxşah xəzinəsini Gülüstan qalasında gizlədib, oranın müdafiəsini qulamı Xos rova tapşıraraq Şahdağ dağlarına çəkildi. 1500- cü ildə Bakını özünə tabe edən Şah İsmail Gülüstan qalasını mühasi- rəyə alsa da, Azərbaycan sultanı Əlvənd Mirzənin yaxınlaşmasını eşidib müha- si rəni dayandırdı və Sultan Əlvəndə qarşı hərəkətə başladı. Şah İsmailin Şir- vanı ələ keçirdiyini öyrənən Əlvənd Şirvana yürüş etmək üçün otuz minlik or- du topladı. Səfəvi ordusunun Kürü keçib irəlilədiyini öyrənən Əlvənd Mirzə, on ların qarşısını kəsmək üçün Osman sultan Türkman adlı sərkərdənin başçılı- ğı ilə on minlik ordu göndərdi. Bundan xəbər tutan Şah İsmail Ağqoyunlu or- du sunun üzərinə Qara Piri bəy Qacarın və İlyas bəy Halvaçıoğlunun başçılığı ilə beş minlik ordunu göndərdi. İki tərəf arasında baş verən döyüşdə Osman və onun oğlu Məhəmməd də daxil olmaqla beş min Ağqoyunlu əsgəri öldürüldü və səfəvilər xeyli qənimət ələ keçirdilər. 812
Göndərdiyi ordunun səfəvilər tərə- fin dən məğlub edildiyini öyrənən Əlvənd Mirzə Naxçıvanı tərk edib, Şərura doğru çəkildi. 1501-ci ildə Şərur yaxınlığında baş verən döyüşdə Sultan Əl- vənd Mirzənin otuz minlik ordusu Şah İsmail tərəfindən məğlub edildi və Sul- tan Əlvənd Mirzə Diyarbəkirə qaçıb, Mərəş və Əlbistan torpaqlarının hakimi Əlauddövlə Zülqədərə sığındı. Şərur qələbəsindən sonra Şah İsmail və tərəfdar- ları Təbizə daxil oldular. 1501-ci ildə I Şah İsmail Azərbaycan şahı elan edildi və beləliklə Azərbaycanda hakimiyyət Səfəvi sülaləsinə keçdi. Bununla da paytaxt Təbriz olmaqla Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin əsası qoyuldu. Təbrizə daxil olmanın ilk günlərindən, yəni 1501-ci ilin payızında islamın şiə təriqəti, dəqiq deyilərsə, imamilər (on iki imamın - ər "isna əşəri") təriqəti döv
lət dini elan edildi. Cümə günü Şah İsmail özü şəxsən Təbrizdəki cümə məs- cidinə gedərək, şiə böyüklərindən olan Mövlana Əhməd Ərdəbiliyə minbərə çıxıb, 12 imam adına xütbə oxumağı əmr etdi, özü isə minbərin aşağısında da- yanıb qılıncını sıyırdı. Xütbə oxunan zaman əhali arasında çaxnaşma düşdü.”. 813
ra Şah İsmail, Səfəvi şeyxlərinin hələ XV əsrin ikinci yarısından etibarən uğ- runda mübarizə apardıqları ilkin məqsədə – Azərbaycanın şiəlik bayrağı altında feodal birləşdirilməsi xarakteri daşıyan hədəfə nail olaraq, Təbrizdə Azər- baycan şahı kimi taxta çıxdı. 811 Namiq Musalı, I Şah İsmailin hakimiyyəti, səh-130. 812 Aləmara, Sahib, səh-55-57. 813 Əhsanut-təvarix (Seddon), səh-61.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|