Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
522
Bit lisə qədər təqib etdilər. Ərciş qalasının müdafiəsində Sinan paşa və xeyli türk əsgəri öldürüldü. Bundan xəbər tutan I Sultan Süleyman İbrahim paşanın başçılığı altında olan böyük bir ordunu Ərcişdə müdafiə olunanların köməyinə gön dərdi. Lakin bu dəstə də səfəvilər tərəfindən məğlub edildi. Beləliklə, Van və Ərciş ərazisi Şah Təhmasib tərəfindən ələ keçirildi. Daha sonra Sultan Sü- ley
man əhalinin müqaviməti və orduda baş verən aclıq üzündən Azərbaycanı tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Bundan istifadə edən Şah Təhmasib ölkənin bir ləşdirilməsini davam etdirmək üçün 1538-ci ildə qardaşı Əlqas Mirzənin rəhbərliyi ilə otuz minlik ordunu Şirvanı tabe etmək üçün göndərdi. Surxab, Qor
ci və Qəbələ qalaları səfəvilər tərəfindən tutuldu. Sonra qızılbaşlar Gülüs- tan və Buğurd qalasına doğru hərəkət etdilər. Şirvan əyanları Buğurd qalasına sığınmışdılar. Dörd aylıq mühasirədən sonra Buğurd qalası ələ keçirildi, Şir- van
şahların və yerli əyanların, o cümlədən Hüseyn bəyin xəzinəsi müsadirə edil
di. Şirvanşah II Xəlilullahın (1524-1535) ölümündən sonra onun yerini tu- tan yaxın qohumu Şahrux (1535-1538) əsir alınaraq Təbrizdə gizli edam olun- du. Əlqas 1538-ci ildə Şirvanşahlar dövlətinin bütün qalalarını ələ keçirdi, Şir- van bəylərbəyliyi hakimiyyətdən salındı və Şah Təhmasibin göstərişinə əsasən Əlqas Mirzə Şirvanın ilk bəylərbəyisi oldu. Şirvanın Azərbaycan Səfəvi dövlətinin tərkibinə daxil edilməsi Azərbay- can xalqının tarixində müsbət rol oynadı. Ölkənin cənub və şimal vilayətlərinin Səfəvilərə birləşdirilməsi gələcəkdə Azərbaycanın iqtisadi və mədəni inkişafı- na təkan verdi. Lakin Əlqas Mirzə 1547-ci ildə qardaşına xəyanət edərək müstəqillik üçün mübarizəyə başladı. Bununla əlaqədar Şah I Təhmasib Şirvana daxil oldu və bü- tün qalaları özünə tabe etdi. Əlqas Mirzə isə Krıma, oradan da İstanbula qaçdı və Üləma paşayla birlikdə öz vətəninə qarşı yürüşlərdə iştirak etdi. Əlqas Mirzədən sonra Şah Təhmasibin oğlu İsmail Mirzə (II Şah İsmail) Şirvan bəylərbəyi təyin edildi. Bunun ardınca eyni ildə Şirvanda baş verən Burhan Mirzənin və Abdullah xanın da qiyamı amansızlıqla yatırıldı. Beləliklə, Səfəvi hökmdarı I Şah Təhma- sib 1547- ci ilin payızında Şirvanın idarə aparatını qiyamçılardan və Əlqas Mir- zənin yaxın tərəfdarlarından təmizləyib Təbrizə qayıtdı. 824
1546-
cı ildə Budaq xan Qacar Şah Təhmasibdən əmr alaraq tabeliyindəki əsgərlərlə Baburilərin hakimiyyətində olan Qəndəharı Azərbaycan sərhədlərinə qatdı. 1548-
ci ildə Sultan I Süleyman, Osmanlı imperiyasının tabeliyində olan bü- tün ölkələrdən-Macarıstan, Valaxiya, Bosniya, Serbiya, Moreya, Moldaviya, Ana dolu, Məntəşə eli, Qaraman, Mərəş, Hələb, Suriya, Misir, Hicaz, Yəmən, Di- yar bəkir, Ərəb İraqı və Kufədən toplanmış böyük bir ordu ilə üçüncü dəfə Azər- baycana hücum etdi və Təbrizi aldı. Bu zaman Azərbaycanın cənubunda qızılbaş tayfaları əmirlərinin arasında çəkişmələr qüvvətlənmiş, Şirvanda isə Səfəvilərin 824 Əhsən ət-təvarix, səh-322-323, 325; Tarix-i cahan-ara, səh-297. 523
əleyhinə qiyam qalxmışdı. Bütün bunları nəzərə alan I Şah Təhmasib dövlətin pay
taxtını şərqə, Türkiyə sərhədlərindən uzaqlara, Qəzvinə köçürdü. Lakin yenə də Azərbaycanda möhkəmlənə bilməyən Sultan Süleyman böyük təlafat verərək, dörd gündən sonra Təbrizi, sonra isə Azərbaycanın digər şəhərlərini tərk edərək ordusu ilə birlikdə Kürdüstandan Vana çəkildi. Van qalasını ələ keçirən Sultan Sü leyman buranın ixtiyarını İsgəndər paşaya verərək Diyarbəkirə döndü. İb- rahim xan və Məhəmməd bəy Türkmən Sultanın geri çəkilən ordusunun ardınca hərəkət edərək, onları Şəbüstər yaxınlığında məğlub etdilər. 825
ol duqda İbrahim xan, Çaldıran adlı məntəqədə isə Kirman hakimi Şahqulu Sul- tan və Mahmud xan Əfşar da öz dəstələri ilə birlikdə ona qoşuldular. Osman Çələbinin başçılığı altında olan beş minlik türk ordusunu məğlub edən səfəvilər Qars qalasını dağıtdılar. Səfəvilərin əsas qüvvələrini məqsəddən yayındırmaq istəyən Sultan Sü- leyman Əlqas Mirzəni və Üləma bəyi müxtəlif istiqamətlərə göndərdi. Əlqas Mir
zə beş minlik nəfərlik qoşunla Şəhrizurdan İraqa tərəf, Üləma bəy isə Ərzu- rum və Sivas paşaları ilə otuz minlik qoşunla, Sultanın əmrinə əsasən Ərzuru- mu müdafiə etmək üçün göndərildi. Bitlisi sürətlə keçən Sultan Süleyman isə Di yarbəkirə gəldi. Üləma bəyin Tərcanda olmasını öyrənən Şan Təhmasib Sufiyadan keçib, onun arxasınca hərəkət etdi. Lakin Üləma bəyin qorxudan qaçması ilə əlaqədar olaraq Şah Təhmasib Tərcandan Ərzincana doğru irəlilədi. Bayburt yaxınlığın- da
İsmail Mirzənin başçılığı altında olan Səfəvi ordusu Məhəmməd Paşa Tək oğlunun başçılığı altında olan Osmanlı ordusunu məğlub edərək Ərzincanı ələ keçirdi. Bu arada İrəvana gələn Şah Təhmasib Üçkilsədə düşərgə saldı. Şah Təhmasibin Ərzincanda olmasından istifadə edən Əlqas Mirzə beş min nəfərlik dəstə ilə Kürdüstandan Həmədana, sonra Qum üzərinə hərəkət edərək ora
dan da Kaşana daxil oldu. Səfəvi ordusunun yaxınlaşmasından xəbər tutan Əlqas Mirzə tələsik İsfəhana doğru hərəkət etdi. Bəhram Mirzənin və İbrahim xa nın başçılığı altında olan Səfəvi ordusunun Kaşana çatdığını öyrənən Əlqas Mir zə təqibçilərdən canını qurtarmaq üçün Farsa tərəf hərəkət etdi. Şiraz-İsfə- han yolunda yerləşən Yezdxas qalasını ələ keçirən Əlqas Mirzə müdafiəçiləri qılıncdan keçirdikdən sonra Bəhbəhana, Dizfula daxil oldu. Oradan da Bayat qalasını keçərək Bağdadın hüdudlarına çatdı. 826
1549-
cu ildə Əlqas Mirzə ilə I Sultan Süleymanın arası pozuldu. O, əvvəllər Həmədanda tutduğu Bəhram Mirzənin ailəsini Şah Təhmasibə qaytardı və Sultan Sü leymanın tələbi ilə İstanbula qayıtmaqdan imtina etdi. Buna görə də Məhəm- məd paşanın otuz minlik ordusu Əlqas Mirzənin üzərinə göndərildi. Osmanlı sul- ta nından xilas olmaq istəyən Əlqas Mirzə Surxab bəyin hakim olduğu Mərivan 825 Əhsən ət-təvarix, səh-330. 826 Təzkireyi şah Təhmasib, səh-622-628; Tarixi aləm arayi Abbasi, I cild, səh-71-75.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|