Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səfəvi-Osmanlı münasibətləri və Azərbaycan uğrunda mübarizə
532
1578- ci ildə Əliqulu xan Mürşüdqulu xan Ustaclı ilə birlikdə Abbası guya təhlükə gözlədiyinə görə, anası Mehdi Ülyaya verməkdən imtina edib onu tax- tın varisi kimi saxladılar və dövləti onun adından idarə etməyə başladılar. Əli- qulu xanın güclənməsi eyni zamanda Məşhəd hakimi Murtuzqulu xan üçün də təhlükə yaradırdı. (İsgəndər Münşiyə görə, Məşhəd hakimi Murtuzqulu xan Por nak Türkmən “Xorasanın yarısının bəylərbəyi” idi və Xorasanın o biri yarı- sını idarə edən Herat hakimi Əliqulu xan Şamlıya tabe olmurdu.) Türkmən və təkəli tayfa əmirləri Əliqulu xanı müdafiə edir, onu özlərinə hakim seçərək “xan lar xanı” hesab edirdilər. Beləliklə, Xorasanda bir-biri ilə düşmənçilik edən Herat və Məşhəd dəstəsi yarandı. 841
Bu qruplar arasında gedən mübarizədə Əliqulu xan Şamlının qohumlarının məğlubiyyəti Xorasanda qızılbaş qiyamçı tayfalarını sakitləşdirmədi, əksinə Əliqulu xanla və şamlı əmirləri ilə danışıq aparmaq imkanını əldən çıxardı və Xo rasanın yarısının Səfəvi dövlətinin tərkibindən çıxmasına və bir il sonra- 1581- ci ildə şahzadə Abbasın Xorasan əmirləri tərəfindən şah elan edilməsinə gətirib çıxardı.
Vəziyyətin son dərəcə ağır olmasına baxmayaraq Səfəvilər Şirvanı türklərə gü zəştə getmək istəmirdilər. Bununla əlaqədar olaraq 1580-cı ildə Təbrizdə Şirvana yeni yürüş etmək qərara alındı. Bu yürüşü həyata keçirmək Salman xa- na və ustaclı əmirlərinə tapşırıldı. Arabsar yolu ilə keçən qızılbaş qoşunu Həm- şəhr (Bakıxanovun qeyd etdiyinə görə, bu, Firdovsinin “Şahnamə” əsərində Ərəbşəhr kimi adı çəkilən qədim şəhərlərin xarabalıqları idi. “Gülüstani-İrəm”, Ba kı, 1951, səh-110-111) yaylağında dayandı. 1580- cı ildə Hacı Maqsud bəy Zülqədərin başçılığı altında Ərzuruma gələn qızılbaş nümayəndə heyətini avqustun 15-də türkiyə Sultanı III Murad İstan- bul
da qəbul etdi. Görüş zamanı Səfəvi hökmdarı Məhəmməd Xudabəndənin məktubu sultana verildi. Məktubda ilk qızılbaş səfiri Vəli bəy Ustaclının türk sərhədçiləri tərəfindən tutulub saxlanması və həbs olunmasından narazılıq bil- di rilir, Osmanlı qoşunlarının soyğunçuluq və talanla məşğul olması, müsəlman qa dın və uşaqlarının əsir aparılması barədə narazılıq bildirilir, sülhü bərpa et- mək, sakitliyi və ibadət üçün təhlükəsizliyi təmin etmək arzusu bildirilirdi. Lakin itiriləni geri qaytarmaqla yanaşı Şirvanı da öz əllərində saxlamaq is- təyən Osmanlı türkləri bütün imkanlardan istifadə edirdilər. Dərbənddə saxla- nılan Osman paşanın ağır vəziyyəti III Muradı narahat etdiyi üşün üçüncü və- ziri Sinan paşanı böyük bir orduya komandan təyin edərək, Şirvana yeni yürüşə gön dərdi. Ərzurumda xeyli qoşun toplayan Sinan paşa öz səfirini hədələyici məktubla Səfəvi sarayına göndərdi. 841
Tarix- i aləm aray-i Abbasi, səh-243-247.
533
Qızılbaş əmirləri, xüsusilə də Şahrux xan əmirlər arasında birliyin olmama- s ına baxmayaraq Sinan paşanın iddialarına rədd cavabı verdi: “Biz yalnız I Şah Təhmasibin 1555-ci ildə bağladığı Amasya sülh müqaviləsinin şərtlərinə razı- yıq və öz torpağımızın bir qarışını da vermərik, nə qədər ki, yüz mindən bir nə- fər qızılbaş sağdır. Sənin və onlarla sənin kimilərin gəlişindən qorxmuruq. Elə zənn etməyin ki, indi də Lələ paşa zamanındakı kimidir. O bizim üstümüzə gə- ləndə, bizim şahımız İraqda idi. Azərbaycan əmirləri həmin vaxt öz aralarında düşmənçilik edirdilər. İndi isə bütün qızılbaş qoşunları Azərbaycanda, şahın ya nında döyüşə hazır vəziyyətdədirlər. Şirvan ölkəsinin osmanlıların tabe- liyində olması fikrində də yanılırsınız. Şirvan yenə də qızılbaş əmirlərinin əlin- dədir. Rumluların hakimiyyəti yalnız Dərbənd qalasının dörd divarı ilə məh- dud laşır. Həqiqətən də, əgər o vaxt qızılbaşlar arasında birlik olsaydı, onların qo ruduğu ölkəyə düşmənin daxil olmağa cəsarəti çatmazdı. 842
da ha mülayim məktub göndərdi. Bununla əlaqədar olaraq Qızılbaşların cavab məktubu da dostluq məktubu oldu. Sinan paşanın təklifinə əsasən qışı keçirmək üçün tərəflər öz yerlərində qal dılar. Lakin bu və ya digər ərazinin kimə mənsub olmasını aydınlaşdırmaq üçün Şirvana nümayəndə göndərilməsi məsləhət bilindi. Bu məqsədlə türklər tərəfindən Ömər ağa Şirvana göndərildi. Sinan paşa Ərzuruma, Səfəvi şahı Mə- həmməd Xudabəndə isə qışlamaq üçün Naxçıvan yaylaqlarından Qarabağa doğru hərəkət etdi. Elə bu vaxt Şirvan üçüncü dəfə Qazi Girey və Səfi Gireyin başçılığı altında olan Krım tatarlarının hücumuna məruz qaldı. Bu dəfə tatarlar Dərbənddən ke- çərək Şirvana daxil olmuşdular. Bu hücum zamanı qızılbaş qoşunu Şirvanda yox idi. Çünki Salman xan əmirlərlə Kürü keçməmişdi və Qarabağ yaylağında idi lər. Şirvan dönükləri Salman xanın düşərgəsinin yerini belə tatarlara demiş- dilər. Krım tatarlarının qəfil hücumuna məruz qalan Qızılbaşlar hətta silahlan- mağa və bir yerə cəmləşməyə də imkan tapmadılar. Ona görə də qızılbaşların çoxu qaçmaql a canını qurtardı, müqavimət göstərən az bir hissəsi isə qəhrə- man lıq göstərərək həlak oldu. Qızılbaş düşərgəsini talan edən tatarlar elə həmin gün də geri qayıtdılar. Bu məqamdan istifadə edən Osman paşa tatarların kö- məyi ilə türk dəstəsini Bakıya daxil edib, qalanı möhkəmləndirdi. Səfəvi şahı Qarabağa çatanda Salman xanın tatarlar tərəfindən məğlub edil- di yini öyrəndi. Bununla əlaqədar olaraq Məhəmməd Xudabəndə təcili olaraq qışladığı Qızılağacdan Mirzə Salman, Əmir xan, Qulu bəy qorçubaşını, Şahrux x an, Pirməhəmməd xanı və digər əmirləri Mollahəsən adlı məntəqəyə göndə- rərək türk və tatarları qarşıladı. Baş verən döyüşdə məğlub olan türk və tatarlar geri çəkilməyə başladılar. Türklər yenidən Dərbənddə möhkəmləndilər, tatarlar isə Dağıstan yolu ilə Krıma qayıtdılar. 842
Tarix- i aləm aray-i Abbasi, səh-261-262.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|