554
Səfəvi şeyxlərinin vətəni olan və dövlət daxilində dini mərkəz kimi mühüm
yer tutan Ərdəbil şəhəri “darülirşad” (“irşad məkanı”) adlanırdı. Azərbaycan
şəhərləri Səfəvilər dövlətinin iqtisadi həyatında mühüm rol oynayırdılar. Şəhər-
lərin iqtisadi strukturunda aparıcı rol sənətkarlıq və ticarətə məxsus idi. Şəhər-
lərdə ərbablar, tacirlər, ruhanilər, sənətkarlar, dükançılar, baqqallar və s. yaşa-
yıb fəaliyyət göstərirdilər. Səfəvilər dövlətində orta əsr sənətkarlığının bütün
növləri təmsil olunmuşdu. Mənbələrdə həmin dövrdə toxuculuq, xalçaçılıq, də-
mir
çilik, zərgərlik, misgərlik, gön-dəri emalı, pinəçilik, dulusçuluq, çörəkbişir-
mə, dəyirmançılıq, inşaatçılıq, parfümeriya istehsalı və s. kimi sənətkarlıq sa-
hələrinin inkişaf etdiyi göstərilir.
Şəhər idarəsinin başında darğa dayanırdı. O, əhalini oğurluqdan, qarətdən,
qal
maqaldan, sitəmkarlıqdan, qətl hadisələrindən, şəriətə zidd olan qumar, şərab
iç
mək və digərlərinin hüquqlarına təcavüzdən çəkindirirdi. Şəhərdəki bütün hü-
quq-
mühafizə dəstələrinə ümumi komandanlıqda darğaya məxsus idi. Şəhər ida-
rəçiliyində ikinci şəxs kələntər hesab olunurdu. O, şəhərin iqtisadi həyatına nəza-
rət edirdi. Şəhər məhəllələrinin başçıları isə “rəis” adlanırdı. Məhəllə rəislərinin
və əsnaf ağsaqqallarının təyin olunması kələntərin səlahiyyətinə daxil idi. Şəhər
ida
rəetmə vəzifələrindən biri də “sahibi ehdas” adlanırdı. O, “şəbgərdən” adlanan
və gecələr şəhərdə asayişi qoruyan patrul dəstəsinin komandiri hesab olunurdu.
XV əsrin sonlarında aparılan feodal ara müharibələri, iqtisadiyyatın bütün
sa
hələrinə olduğu kimi, ticarətə də ağır zərbə vurmuşdu. Müsəlmanlardan və ya
ka
firlərdən ibarət olmasından asılı olmayaraq, hər hansı bir tacir karvanının qa-
rət edilməsinə qarşı sərt cəza tədbirləri görülür, tacirləri öldürənlər edam olu-
nur
dular. Səfəvi ərazisində yerli tacir karvanları ilə yanaşı, xaricdən gələn tacir
kar
vanlarına da rast gəlmək olurdu. Səfəvilər dövlətinin Osmanlı dövləti, Av-
ropa ölkələri, Hindistan, eləcə də Xətay və Çinlə ticari münasibətləri olmuşdur.
Karvan-
ticarət yollarının öyrənilməsindən məlum olur ki, XVI əsrdə Azərbay-
can tica
rət yollarının inkişaf etmiş şəbəkəsinə malik ölkələrdən birinə çev-
rilm
işdi.
Səfəvilər dövründı dinar, dirhəm, əşrəfi (çəkisi 3,45 qram olan qızıl sikkə),
şahı (gümüş pul), tümən kimi pul vahidlərindən istifadə olunurdu. Şah İsmail
hakimiyyətə gəldikdən dərhal sonra Təbriz şəhərində üzərində “Əliyyən-vəli-
yullah” (“Əli Allahın dostudur”) sözləri həkk olunmuş sikkələr zərb edilib,
döv
riyyəyə buraxılmışdı.
Səfəvilər dövlətini idarə etmiş hökmdarlar və hakimiyyət illəri:
1.
Əs-Sultanil Adilil-Kamilil-Hədiyyil-Vəli Əbul-Müzəffəris-Sultanil-Qaa-
zi fi-
Səbilillah I Şah İsmaili Səfəvi ibn Heydər ibn Cüneyd ibn İbrahim ibn
Əlaid-Din Əli ibn Musa Sədrid-Din ibn İshaq Səfiyyəddin ibn Cəbrail Əminid-
Din
(hakimiyyət illəri – 1501-1524, həyatı – 1487-1524).
2.
I Şah Təhmasib Əbul-Müzəffər (Əbil-Fəth) Bahadir Xan ibn I İsmail
(hakimi
yyət illəri – 1524-1576, həyatı – 1514-1576).
555
3.
II Şah İsmail ibn I Təhmasib (hakimiyyət illəri – 1576-1577, həyatı –
1534-1577).
4.
Şah Məhəmməd Xudabəndə ibn I Təhmasib (hakimiyyət illəri – 1577-
1587, həyatı – 1532-1595).
5.
I Şah Abbas ibn Məhəmməd Xudabəndə (hakimiyyət illəri – 1587-1629,
həyatı – 1571-1629).
6.
I Şah Səfi Sam Mirzə ibn Məhəmməd Baqir Səfi Mirzə ibn I Abbas (ha-
ki
miyyət illəri – 1629-1642, həyatı – 1608-1642).
7.
II Şah Abbas ibn I Səfi (hakimiyyət illəri – 1642-1666, həyatı – 1632-1666).
8.
II Şah Səfi Süleyman ibn II Abbas (hakimiyyət illəri – 1666-1694, hə-
yatı – 1647-1694).
9.
I Şah Hüseyn ibn II Səfi (hakimiyyət illəri – 1694-1722, həyatı – 1670-1729).
10.
II Şah Təhmasib ibn I Şah Hüseyn (hakimiyyət illəri – 1722-1732, hə-
yatı – 1704-1740).
11.
III Şah Abbas ibn II Təhmasib (hakimiyyət illəri – 1732-1736, həyatı –
1731-1740).
858
I Şah İsmailin zövcələr:
1.
Taclı Bəyim binti Yaqub (Ağqoyunlu sultanı). Çaldıran döyüşündə Sul-
tan Yavuz tərəfindən əsir götürülmüşdür.
2.
Taclı Xatun binti Xuləfa bəy
3.
Bihruzə Xatun
4.
Məlikə Xatun binti Süleyman
5.
Fülanə Xatun binti Şeyx-Şah (Şirvan-Şah)
6.
Xanbəyi Xatun
7.
Taclı Xatun binti İsa bəy Mosullu Türkmən
8.
Fülanə Xatun binti Əbdi bəy Şamlı Türkmən
9.
Fülanə Sultan binti Sultan Əhməd ibn II Bəyazid.
I Şah İsmailin qızları:
1.
Pərixan Bəyim
2.
Mehin Banu Bəyim
3.
Fərəngiz Bəyim
4.
Zeynəb Bəyim
5.
Fülanə Bəyim
6. Xeyrun-
Nisə Bəyim.
I Şah İsmailin oğlanlar:
1.
I Şah Təhmasib
2.
Əbun-Nəsr Sam Mirzə
858
Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara-1989, I cild, səh-775-776.