561
Bizansın əlində qaldı. İznikin xaçlılar tərəfindən ələ keçirilməsi Avropada
böyük sevincə səbəb olmuşdur.
Qılınc Arslan xaçlıları Anadoluda dayandırmaq üçün Danişmənd Gümüş
Təkini və Kayseri əmiri Həsəni köməyə çağırdı. İki tərəf Əskişəhər yaxınlığın-
da Dorilayon ətrafında qarşılaşdı. Lakin 1097-ci ildə tərəflər arasında baş verən
dö
yüşdə məğlub olacağını anlayan Qılınc Arslan geri çəkildi. Xaçlıların bir
qis
mi Anadoludan və Konya üzərindən Çukurovaya, digər bir qismi isə Kay-
seri üzərindən Mərəş və Göksuna daxil oldular.
Xaçlılardan ayrılan Baudoinde şərqə doğru hərəkət edərək Təll-Bəşiri və
Ra
vəndəni ələ keçirdi. Bundan xəbər tutan Urfa hakimi Toros onu Urfaya də-
vət etdi. Toros bu dəvətlə Türk hücumlarından qurtulacağını zənn edirdi. Toro-
sun dəvətini qəbul edən Baudoinde 1098-ci ildə Urfaya gəldi. Onu dostluqla
qar
şılayan Toros ona qiymətli hədiyyələr verdi. Ətrafdakı xristian əmirləri də
onun yanına gələrək hazırladıqları ordu ilə Sumaysat üzərinə hücum edib ətrafı
ta
lan etsələr də, sonda məğlub olaraq Urfaya qayıtdılar. Torosun öldürülməsin-
dən sonra Urfa Baudoindeyə verildi və burada ilk xaçlı krallığı quruldu.
863
Antakyanın xaçlılar tərəfindən tutulması 1098-ci il
1084-
cü ildə Süleyman Şah (1075-1086) tərəfindən fəth edilən Antakya son-
ralar Məlik Şah (1107-1116) tərəfindən Yağı Sinaya iqta edilmişdi. Xristianlar
tərəfindən müqəddəs şəhər hesab edilən Antakyanın imperator Aleksisdə ələ
keçirilməsini istəyirdi. Xaçlıların Çukurovaya daxil olduğunu öyrənən Yağı-
Siyan müdafiə tədbirlərini görməklə yanaşı, xəyanətindən ehtiyat etdiyi xris-
tianları da şəhərdən çıxardı.
864
Bundan əlavə müsəlman əmirləri olan Hələb
məliki Rizvan, Dəməşq məliki Dukaq, Atabəy-Tuğ-Təkin, Xıms əmiri Cənahud-
Dövlə Hüseyn, Gurboğa, Sökməndən yardım istəyərək onları cihada dəvət etdi.
1097-
ci ilin sonunda başlanan döyüşdə yardımçı qüvvələr xaçlılar tərəfindən
məğlub edildi. Bərkyarukun Gurboğanın başçılığı ilə xaçlılar üzərinə göndərdiyi
ordu Urfanı mühasirəyə alsa da heç bir nəticəsi olmadı. Sonda Atabəy-Tuğ-
Təkinin, Xıms hakimi Cənahud-Dövlənin, Sincar hakimi, Arslantaş və Sökmə-
nin başçılığı altında olan ordu birləşərək Antakyaya doğru hərəkət etdi.
865
İslam ordusunun gəldiyini öyrənən xaçlılar 1098-ci ildə birləşərək Bohe-
mon
du özlərinə başçı seçdilər. 1098-ci ilin yayında erməni əsilli Firuzun kömə-
yi ilə şəhərə daxil olan xaçlılar Yağı-Siyanın ailəsini və xəzinələrini ələ keçir-
məklə yanaşı müsəlmanları öldürüb, şəhəri talan etdilər.
866
Antakyanın xaçlıların əlinə keçdiyini öyrənən Gurboğa 1098-ci ildə böyük
bir ordu ilə hərəkətə keçərək şəhəri mühasirəyə aldı. Mühasirə nəticəsində xaçlı-
lar arasında aclıq və qıtlıq baş qaldırdı. Lakin qısa müddət sonra müsəlman əmir-
863
Urfalı Mateos, Vekayi-name, Ankara-1987, səh-193-195.
864
Tarixi ibn Əsir, X cild, səh-274.
865
Özaydın, Fetret və İntikal Devri, səh-177-178.
866
Tarixi ibn Əsir, X cild, səh-275; Mateos, Vekayi-name, səh-197.
562
ləri arasında yaranmış ixtilafdan istifadə edən Bohemond 1098-ci ildə böyük bir
qüvvə ilə hücuma keçərək müsəlmanları məğlub etməklə yanaşı xeyli qənimət
ələ keçirdi. Antakyanın fəthindən sonra xaçlılar Qüdsə doğru hərəkət etdilər.
867
Qüdsün xaçlıar tərəfindən ələ keçirilməsi 1099-cu il
Antakyanın xaçlılar tərəfindən zəbt edildiyi və Türklərin qılıncdan keçirildi-
yi bir vaxtda Qüds Fatimilər (909-1171) dövlətinin əlində idi. 1096-cı ildə xaç-
lılar şimaldan Anadoluya doğru hərəkət edərkən Fatimilər də əl-Əfdal ibn
Bədrul-Cəmali əmrində cənubdan hərəkət edib, qırx günlük mühasirədən sonra
Qüd
sü özlərinə təslim etmişlər.
868
Antakyanın ardınca Maarratun-Numanı da ələ keçirən xaçlılar, Aqqa müha-
sirəsindən sonra Qüdsə doğru hərəkət edərək, şəhəri mühasirəyə aldılar. Həmin
vaxt şəhəri İftixarud-Dövlə müdafiə edirdi. Qırx günlük mühasirədən sonra
1099-
cu ildə şəhərə daxil olan xaçlılar bir çox müsəlmanı qılıncdan keçirdilər.
Xaç
lılar tərəfindən Məscidul-Əqsada yetmiş minə yaxın müsəlman öldürüldü.
869
Qüdsün ələ keçirilməsindən sonra burada Latın krallığının əsasını qoyan
xaçlılar buraya kral olaraq Qodefroyini təyin etdilər.
İkinci xaç yürüşü (1147-1149)
İmaduddin Zənginin Urfanı xaçlılardan geri almasından sonra Qüds Latın
krallığı Antakya yolu ilə xəbər göndərib xaçlılardan yardım istədi. Bununla
əlaqədar olaraq Papa Eugenus Fransa kralı VII Lui başda olmaqla, Fransanın bü-
tün əsilzadə və inanmışlarına xitab edərək onları şərqi xristian aləminə yardım
et
məyə çağırdı. Əziz Bernardın səyləri nəticəsində Alman kralı III Konrad da
mü
səlmanlara qarşı yürüşə hazırlaşdı.
1147-
ci ilin mayında kral III Konrad böyük bir ordu ilə Regensburqdan hərə-
kət edərək Almaniyanı tərk etdi. Bohemya kralı Vladislav və Baloniya kralı IV
Boleslav da onunla birlikdə hərəkət edirdi. Almanlarla yanaşı Slavyanlar və
Fran
sızca danışan Lorenlilər də orduya qatılmışdı. 1147-ci ildə İstanbula gələn
bu
orduya bir ay sonra K
ral Luinin də ordusu qatıldı.
Fransızların gəlişini gözləməyən kral III Konrad Anadoluya daxil oldu. İznikə
gələn III Konrad ordusunda zəif olanları Dənizli üzərindən Antalyaya göndərdik-
dən sonra özü də Əskişəhər üzərindən hərəkətə keçdi. Lakin 1147-ci ildə Türklərin
qəfil hücumuna məruz qalan III Konrad xeyli itki verərək İznikə qaçdı.
870
Qadıköyü keçən fransız ordusu İznikə gəlib III Konradla birləşdi. 1148-ci
ildə Antalya yolunda xəstələnən III Konrad əvvəlcə İstanbula, oradan da Bizans
gəmiləri vasitəsilə ordusu ilə birlikdə Fələstinə gətirildi.
867
Tarixi ibn Əsir, X cild, səh-277; Tarixi Əbul Fərəc, II cild, səh-339-340.
868
Tarixi ibn Əsir, X cild, səh-282.
869
Tarixi ibn Əsir, X cild, səh-384; Tarixi Əbul Fərəc, II cild, səh-340.
870
Turan, Selçuklular Zamanında Türkiyə, İstanbul-1971, səh-184.