585
man
lılar tərəfindən fəth edildi. Səfərdən qayıtdıqdan sonra Sultan Süleyman,
Piri Məhməd paşanın yerinə İbrahim ağanı özünə vəzir təyin etdi.
Moxaç müharibəsi 1526-cı il
Belqradın Osmanlılar tərəfindən fəth edilməsinə baxmayaraq Macarıstan
hələ də hücumlarını davam etdirirdi. Osmanlılara qəti zərbə vurmaq istəyən
Macar kralı II Layoş alman, çex, italiya və ispaniyalılardan ibarət 150 minlik
ordu ilə Moxaç adlı məntəqəyə gəldi. Bundan xəbər tutan Osmanlılar da 100
mindən artıq olan bir ordu ilə həmin məntəqəyə gəldilər. 1526-cı ildə Moxaç
adlı məntəqədə baş verən döyüşdə Macarlar məğlub oldu. Bu qələbənin
ardınca Budini də fəth edən Osmanlılara Qazan və Astarxan xanlıqları da tabe
oldular.
Avstriya səfərləri
Almaniya-
Avstriya imperatoru olan Şarlkenin qardaşı Ferdinandın Macar
tor
paqlarına hücumu və özünü kral elan etməsi ilə əlaqədar olaraq Sultan Sü-
ley
man Avstriya səfərinə çıxdı. 1529-cu ildə Avstriyaya daxil olan Sultan pay-
taxt
Vyananı mühasirəyə aldı. Lakin mühasirə toplarının Belqradda qalması ilə
əlaqədar olaraq şəhəri 19 gün mühasirədə saxlayan Sultan Süleyman mühasirə-
ni da
yandıraraq geri qayıtdı.
1531-
ci ildə ikinci Avstriya səfərinə çıxan Sultan Süleyman yenə də impe-
rator Şarlken və onun qardaşı Ferdinandla rastlaşmadı. 1533-cü ildə iki dövlət
arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Sultan Süleymanın dövründə 1541-1543-
cü illərə qədər davam edən Avstriya-Almaniya səfərləri nəticəsində bir çox
yer
lər Osmanlılar tərəfindən fəth edilmişdir.
Preveze dəniz müharibəsi 1538-ci il
Aralıq dənizində güclənərək Əlcəzairi ələ keçirən Barbaros Xeyrəddin paşa
Sul
tan Süleymanın istəyi ilə bütün ordusu və gəmiləri ilə Osmanlılara tabe oldu
və bunun müqabilində Sultan Süleyman tərəfindən 1534-cü ildə “Kapitani-dər-
ya” elan edildi. Balear adalarına qədər irəliləyən Xeyrəddin paşa, 1538-ci ildə
Andre Dorianın əmrindəki Avropa dövlətlərindən toplanmış böyük bir xristian
do
nanmasını Prevezedə məğlub etdi.
Bu qələbədən sonra 1541-ci ildə Şarlken, Osmanlılara aid olan və Xeyrəd-
din paşanın əmrindəki Əlcəzairə hücum etsə də məğlub oldu. Bu qələbələrin
ar
dınca Xeyrəddin paşanın oğlu Həsən paşa ilə dostu Saleh paşa Mərakeş və
Li
viyanı Osmanlılara tabe etmişdir.
Dənizdə qazanılan uğurlardan biri də Cərbə zəfəri olmuşdur. 1560-cı ildə
Sul
tan Süleymanın əmrinə əsasən Piyayə paşanın başçılığı altında olan Osman-
lı donanması xristianların əlində olan Cərbə adasına doğru hərəkət etdi. Baş ve-
rən dəniz döyüşündə xristian donanması məğlub edildi. Bu qələbədən sonra
Os
manlı gəmiləri Qırmızı dəniz və Hind okeanında da üzməyə başladı.
586
Osmanlı-Səfəvi münasibətləri
Səfəvi şahı Təhmasibin (1524-1576) şərqə səfərindən istifadə edən Luris-
tan bəylərbəyi Zülfüqar xan üsyan qaldırdı və 1528-ci ildə dayısının hakim ol-
du
ğu Bağdadı ələ keçirərək şəhərin açarlarını türk sultanı Sultan Süleymana
gön
dərərək onun tabeliyinə keçdi.
889
Bununla əlaqədar Şah I Təhmasib 1529-
cu ildə Bağdadı mühasirəyə aldı və Zülfüqar xan öldürüldü. Həmin il Bağdadı
üsyan
çılardan təmizləyib Məhəmməd xan Türkməni Bağdad bəylərbəyi təyin
etdi. 1531-
ci ildə Təbriz bəylərbəyi Üləma xan Təkəli xəyanət edərək öz əsgər-
ləriylə Osmanlıya qaçdı. Daha sonra Üləma xan Sultan Süleymanı Azərbayca-
na yürü
şə təhrik etdi. Buna əsasən 1534-cü ildə Osmanlı sultanı Sultan Süley-
man yüz min nəfərlik ordu ilə Azərbaycan sərhədlərini keçdi. Üləma ilə əlaqəsi
olan bəzi qızılbaş əyanları Səfəvilərə xəyanət edərək əks tərəfə qoşuldular. Qı-
sa vaxt ərzində Təbriz daxil olmaqla Cənubi Azərbaycanın bir çox yerləri türk-
lərin əlinə keçdi.
890
Şah Təhmasib Qəzvinə çəkildi və sultanla sülh bağlamaq
üçün
öz elçisini gön
dərdi, ancaq sultan onun təklifini qəbul etmədi. Lakin
Azərbaycanda ciddi müqavimətə rast gələn Sultan Süleyman, digər tərəfdən də
qışın sərt keçdiyini və ərzaq çatışmamazlığını nəzərə alaraq ölkəni tərk edərək
or
dusu ilə birlikdə Bağdada çəkildi. Bu arada Şah Təhmasib Sultan Süleyma-
nın Bağdadı almasına cavab olaraq Van və Qarsı mühasirəyə aldı. Bunun qarşı-
sını almaq istəyən Sultan Süleyman Üləma paşanı Vana göndərdi, lakin baş ve-
rən döyüşdə Üləma bəy məğlub olaraq qaçdı və beləliklə Van və Qars ələ keçi-
rildi. Buna cavab olaraq Sultan Süleyman 1535-
ci ildə ikinci dəfə Azərbaycana
daxil olaraq Təbrizi ələ keçirdi. Şah Təhmasib yenə də danışıq üçün Sultan Sü-
ley
mana müraciət etdi. Lakin bu müraciət Sultan Süleyman tərəfindən rədd
edil
di. İki tərəf arasında baş verən döyüşlər türklərə uğur gətirmədi. Osmanlı
or
dusu qızılbaşları Bitlisə qədər təqib etdilər. Ərciş qalasının müdafiəsində Si-
nan paşa və xeyli türk əsgəri öldürüldü. Bundan xəbər tutan Sultan Süleyman
İbrahim paşanın başçılığı altında olan böyük bir ordunu Ərcişdə müdafiə olu-
nanların köməyinə göndərdi. Lakin bu dəstə də səfəvilər tərəfindən məğlub
edil
di. Beləliklə, Van və Ərciş ərazisi Şah Təhmasib tərəfindən ələ keçirildi.
Da
ha sonra Sultan Süleyman əhalinin müqaviməti və orduda baş verən aclıq
üzün
dən Azərbaycanı tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Bundan istifadə edən
Şah Təhmasib ölkənin birləşdirilməsini davam etdirmək üçün 1538-ci ildə qar-
da
şı Əlqas Mirzənin rəhbərliyi ilə otuz minlik ordunu Şirvanı tabe etmək üçün
gön
dərdi. Surxab, Qorci və Qəbələ qalaları səfəvilər tərəfindən tutuldu. Sonra
qızılbaşlar Gülüstan və Buğurd qalasına doğru hərəkət etdilər. Şirvan əyanları
Bu
ğurd qalasına sığınmışdılar. Dörd aylıq mühasirədən sonra Buğurd qalası ələ
ke
çirildi, Şirvanşahların və yerli əyanların, o cümlədən Hüseyn bəyin xəzinəsi
mü
sadirə edildi. Əlqas 1538-ci ildə Şirvanşahlar dövlətinin bütün qalalarını ələ
889
Şərəfnamə, II cild, səh-174-175.
890
Əhsən ət-təvarix, səh-247.