Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
611
xin də çox mühüm bir yeri vardır. Osmanlı imperiyasını daxildən və xaricdən yıxmaq üçün işbirliyi qurmuş qeyri-müsəlmanlar və bunların toruna düşmüş Os manlı dövlətinin vətəndaşı olan bəzi müsəlmanlar (buraya imperiyanın əsas mil ləti sayılan bəzi vətən xaini olan türklər də daxildir) da ya bu lojaların üzvü ol muşdurlar, ya da bu lojaların təlimatlarına uyğun fəaliyyət göstərmişdilər. Ya rıdəli olan vəliəhd Murad əfəndi də bu lojada masson olmuşdur. Massonlar və xüsusilə də ingilis massonları onun massonluğundan öz hesablarına böyük mənfəətlər gözləyirdilər. Hələ 1867-ci ildə Sultan I Əbdüləziz Avropaya etdiyi səyahət zamanı vəliəhd Murad əfəndi də onunla bərabər Avropada olmuşdur. Bu za
man Murad əfəndi Londonda o zaman İngiltərə vəliəhdi şahzadə Edvard- la da gö
rüşüb tanış olmuşdur. Edvard bu zamanlar Şotlandiya Böyük Lojasının usta
dı idi. Bu şəxs Murad əfəndiyə massonluqla bağlı ilk təkliflərini o zaman et mişdir. Hələ Murad əfəndiyə Avropaya getməmişdən əvvəl Namiq Kamal, Ziya Pa şa və Kapilyon adlı bir erməni tərəfindən də massonluğa qoşulmaq tək- lif olun muşdur. Türkiyəyə qayıdan Murad əfəndi bir müddətdən sonra Edvard- dan bir məktub alır. İngilis şahzadəsi məktubunda aşağıdakıları yazmışdır:
sonra Mu
rad əfəndinin yanına loja ustadı gələrək Böyük Lojadan aldığı məktu- bu gös
tərir və ona xüsusi bir mərasimlə 18-ci dərəcənin veriləcəyini söyləyir. Əvvəldən hər növ təkliflərlə bu vəziyyətə öyrədilmiş olan vəliəhd Murad əfəndi bu təklifi məmnuniyyətlə qəbul etdiyini bildirir. Ona verilən dəvətdən bir neçə gün sonra Murad əfəndi Beşikdaş Sarayının tənha bir otağında ətrafı qeyri-mü səlman dörd massonla dövrələnmiş olduğu halda massonluğa rəsmən qəbul edilmiş oldu. Kim olmuşdur bu qeyri-müsəlman massonlar? Bunlar – loja ustadı Kleanti İskaliyeri və massonlardan Kiritli d-r. masson Volonaki, d-r. Yakis və Eyamonda Eşamelos qardaşları olmuşdur. Məhz bu qeyri-müsəlman- lar Böyük Türk- İslam dövlətinin vəliəhdinin döşünə haşiyə və önlük taxdılar (massonluq sim volları və rəmzləri). Bu barədə bir iddia da var ki, vəliəhdin masson
luğa qəbul edilməsi mərasimi şair Ziya paşa tərəfindən hazırlanmışdır. Bu iddianı masson şair Ziya paşanın nəvəsi ustad massonlardan olan doktor Fəxrəddin İşıq irəli sürmüşdür. Torpaqları dünyanın üç qitəsinə yayılmış Os- manlı imperiyası sarayının o günlərdə necə xəyanətlərlə əhatə olunmuş olduğu- nu başqa heç bir misal bu qədər gözəl anlada bilməz. Padşahlığa hazırlanan bir türk vəliəhdi daxili və xarici düşmənlərin işbirliyi ilə o dövrdə tam bir xəyanət şəbəkəsi halında çalışan massonluğa daxil edilir və ilk başlanğıcda 18-ci dərəcə verilir. Ancaq nəinki Türk dünyasının, həm də İslam aləminin ən böyük şəxsiy- yətlərindən sayılan Sultan II Əbdülhəmidin hakimiyyətə gəlişi müəyyən bir dövr bu xəyanətlərin qarşısının alınmasına imkan yaradır.
612
O dövrlərdə qeyri-müsəlmanlar tərəfindən yaradılmış bu masson lojaları Türk dünyasının o zamankı məşhur şəxslərindən olan Böyük Rəşid paşanı (o, əvvəl Londonda səfir, sonra sədriəzəm olmuşdur. İngiltərənin İstanbuldakı səfi- ri olan Lord Radinqin Qalata ətrafında qurduğu masson lojasının üzvü idi), Fuad Pa şanı (fransızların İstanbulun Bəyoğlu deyilən yerində qurduqları mas- son loja sının üzvü), Midhət paşanı (ingilislər Midhət paşaya daha çox diqqət yetirmiş və ondan böyük faydalar ummuşdular. Bu paşa öz hərəkətləri ilə döv- lətə çox böyük ziyan vurmuşdur. Ancaq Sultan II Əbdülhəmidin sayıqlığı nəti- cəsində onun bu zərərli fəaliyyətinin qarşısı alınmış və sürgünə göndəril- mişdir), Əhməd Vefik Paşanı, Namiq Kamalı, şairlərdən Ziya Paşa və Şinasini də cəlb edə bilmişdilər. İstanbulda çoxlu masson lojalarının açılmasına baxmayaraq İngiltərə, Fran- sa, İtaliya və Yunanıstan massonları daha çox Selanikdə fəaliyyət göstərməyə üs tünlük verirdilər. O dövrlərdə Osmanlı dövlətinə qarşı qeyri-müsəlmanların xain əməllərinin planları Selanikdə cızılırdı. Bunu hiss edən Sultan II Əbdülhə- mid Selanikdəki massonlara qarşı müəyyən tədbirlər həyata keçirərkən onlar İstanbula sığınmışdılar. Sarayın təzyiqi və gördüyü tədbirlər nəticəsində İstan- bulda da masson luq fəaliyyətləri iflic vəziyyətinə salınmışdır. Ancaq, Rumeli və Makedoniyada, xüsusilə Selanik və ətrafında masson lojaları qızğın fəaliy- yətdə idilər. Sarayın İstanbuldakı nəzarəti Selanik, Kosova və Manastır vilayət- lərində o qədərdə güclü deyildi, çünki burada güclü əcnəbi nəzarəti var idi. Avropa dövlətləri və Rusiya tərəfindən həmişə (XIX əsrin axırı—XX əsrin əvvəlləri) hərbi, siyasi və iqtisadi təzyiqlərə, təcavüzlərə məruz qalan Osmanlı döv ləti özünü qorumağa çalışdığı bir vaxtda bu masson əfəndilər xarici düş- mənlərlə işbirliyi yaradaraq birgə fəaliyyət göstərmişdilər. Bu bölgədə açılan lojalar
dan «Makedoniya», «Makedoniya Rizorta» və «Veritas» Türkiyə əley- hinə o qədər qatı fəaliyyət göstərirdi ki, bəzi Türk massonları onların bu işlə- rin dən bağlı olduqları Böyük lojalara şikayət etmək məcburiyyətində olmuş- dular. Bütün bu lo jalar Yunan Komitəçilərinin nəzarəti və əmrləri ilə fəaliyyət gös tərirdi. Bunlardan Afina Böyük Lojasına bağlı «Makedoniya» lojasının us- tadı bir yunan idi. Bu Lojaya Osmanlı dövlətinin o zamankı maliyyə naziri Re- şid Ərər də daxil olmuşdur. Bu zaman qarşıya belə bir sual çıxır. Ustadı yunan özü isə Afina Böyük Lojasına bağlı olan bir loja mənsubu nazir Rəşid Ərər hansı fəaliyyəti ilə dövlətin hər zaman məruz qaldığı maliyyə böhranlarını ara- dan qal dırmağa çalışar? Bildiyimiz kimi, Yunanıstan bütün tarix boyu həmişə Os manlı dövlətinin həm hərbi, həm də iqtisadi qüdrətini sarsıtmağa çalışmışdır. Ha mıya aydındır ki, maliyyə iqtisadiyyatın şah damarıdır. Buradan bizə hər şey aydın olur, yeni mənsub olduğu lojanın ustadı yunan olan və daima onun əmri ilə işləyən maliyyə nazirindən Osmanlı dövləti üçün bir əməli iş gözləmək sa- dəlövhlük olar. Masson
ların əleyhinə ilk və ciddi təqib, təzyiq Sultan II Əbdülhəmid xan döv
ründə edilmişdir. Bu zaman İstanbuldakı masson dərnəklərinin hamısı və Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|