Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov

  

613 

Ma

kedoniyadakıların  bir  hissəsi  bağlanmış  və  dağıdılmışdır.  Çünki,  Sultan  II 

Əbdülhəmid xan türk massonları ilə ingilis, fransız, erməni və yunan massonla-

rının dövlət əleyhinə birgə fəaliyyət göstərdikləri haqda kifayət qədər isbat edil-

miş məlumatlara malik idi. Bu dövrlərdə artıq masson lojaları «İttihad və Tərəq-

qi» Cəmiyyətinin qurulmasını reallaşdırdılar. Beynəlxalq massonluq türk döv-

ləti  əleyhinə  apardıqları  bütün  fəaliyyətlərini  «Hürriyyət»,  «Tərəqqi»  və  ya 

«Mədəniyyət» sözləri altında gizləyərək «İttihad və Tərəqqi»çilərin əli ilə ger-

çəkləşdirməyə  çalışırdılar.  «İttihad  və  Tərəqqi»nin  demək  olar  ki,  liderlərinin 

ha

mısı masson olmaqla «Makedoniya», «Makedoniya Rizorta» və «Veritas» lo-

ja

larının ustadları idilər. Bu ustadlar arasında sonralar Osmanlı Məclisi Məbusa-

n

ına Selanikdən deputat seçilmiş Emanuel Karasso ən nüfuzlu türk və müsəl-

man düşmənlərindən olmuşdur. Onun ustad olduğu «Veritas» lojasında o döv-

rün d

ənizçilik naziri Camal Paşa, sədri-əzəm və daxili işlər naziri olan Tələt Pa-

şa da var idi. Bu lojadan «İttihad və Tərəqqi» Cəmiyyəti də idarə olunurdu. Hö-

kuməti devirmək, müxtəlif bölgələrdə etnik zəmində dövlət əleyhinə iğtişaşlar 

törətmək planları da bu lojalarda, xüsusilə də «Veritas» lojasında hazırlanırdı. 

Hal-ha

zırda onların bütün bu hərəkətləri sənədlər vasitəsi ilə isbat olunmuşdur. 

Yuxarıda barələrində söz açdığımız massonlar öz məqsədlərini və istəkləri-

ni Sultan II Əbdülhəmid xana çatdırmaq üçün təşkil olunmuş nümayəndə heyə-

tinin başında qatı türk və müsəlman düşməni olan masson ustadı Emanuel Ka-

ras

so dururdu. O, bütün həyatı boyu bu fürsəti gözləmiş və Sultanın qarşısına 

tam  bir  intiqam  hazırlığı  ilə  çıxmışdır.  Əbdülhəmid  xan  qarşılamağa  məcbur 

ol

duğu heyətin içindəkiləri və xüsusilə Emanuel Karassoya heyrətlə baxaraq və 

bu ta

rixi  anın  cavabını  qavramayan  heyətdəki  türklərdən  birinə  alçaq  səslə: 

«Ara

nıza bu adamları nə üçün qatdınız? Sizdən belə bir qərarı dinləmək məni 

incit

məzdi, amma bu adamların məndən intiqam almasına necə alət oldunuz?» 

de

mişdir.  Nümayəndə  heyəti  Saraydan  qayıdarkən  Tələt  paşa  yanındakılara: 

«Bö

yük günah işlətdik deyə söyləmişdir. Emanuel Karasso bu görüşdən iki gün 

sonra Selanikə gələrək konstitusiyanın və parlamentin bərpa olması ilə əlaqə-

dar keçirilən böyük masson yığıncaqlarına da rəhbərlik etmişdir. Ayrıca olaraq 

Se

lanikdə massonlarla «İttihad və Tərəqqi»nin müştərək hazırladığı böyük bir 

rəsmi keçid keçirilmişdir. Massonlar bu rəsmi keçidə haşiyə və önlüklərini tax-

mış  vəziyyətdə  bayraqları  ilə  və  ən  öndə  «Veritas»  lojasının  ustadı  Emanuel 

Ka

rasso  olmaqla  gəlmişdilər.  Bununla  da  kifayətlənməyən  Karasso  masson 

bayra

ğı altında orada toplanan minlərlə adama nitq söyləmişdir. 

Bütün bunlar masson

luğun  tam  mənası  ilə  siyasətlə  məşğul  olduğunu  və 

əsasən Osmanlı dövlətini sarsıtmağa çalışan xarici qüvvələrin casusu kimi fəa-

liy

yət göstərmələrinə bir işarədir. 

Lənətlərə  layiq  işlərini  gizli-gizli  görməyə  çalışan  massonlar  «İttihad  və 

Tərəqqi»nin güclü yardımları ilə artıq Türkiyədə istədikləri kimi fəaliyyət gös-

tərirdilər. Bu hal Osmanlı dövlətinin yıxılmasına qədər davam etmiş və onlar 

be

ləliklə qarşılarına qoyduqları vəzifələrinin bir hissəsinə nail olmuşdular. 

  

---

 

614 

İstanbul və Makedoniyadakı masson fəaliyyətləri Anadolu daxilində o qə-

dər də rəğbət qazana bilmədiyindən burada lojalar yarana bilməmişdir. Yalnız 

on

lar İzmirdə bir neçə masson lojası qurmağa nail ola bilmişdilər. Bu lojalar 

xaric

dəki Böyük Lojalara bağlı olduqlarından İzmirin Yunanıstana verilməsinə 

ça

lışmışdılar. 

Sultan II Əbdülhəmid xanın hakimiyyətinin məhdudlaşdırılması və Konsti-

tu

siyanın elanı Osmanlı imperiyasında massonluğun genişlənib böyüməsinə və 

rəsmi bir mahiyyət almasına geniş bir şərait yaratmışdır. Massonlar konstitusi-

ya

nın  elanından  bir  ay  sonra  (avqust  1908)  Osmanlı  Masson  Lojalarının  Ali 

Şurasını qurmaq üçün ilk yığıncaqlarını keçirməyə başladılar. Osmanlı dövlə-

tinin məşhur massonları birinci yığıncaqlarını Osmanlı təbəəsi olan Mkırtıç To-

kat

lıyanın  mehmanxanasında  keçirdilər.  Onlar  öz  fikirlərini  dərhal  Avropa 

ölkələrindəki Masson Lojaları Ali Şuralarına çatdırmış və hamısından icazə al-

mışdırlar. Yalnız İngiltərə və Skandinaviya Ali Şuraları müstəqil Osmanlı Ali 

Şurasının qurulmasına tərəfdar olmadıqlarını bildirmişlər. Aparılan hazırlıqlar 

başa çatdıqdan sonra 1909-cu il martın 3-də Osmanlı İmperiyasında fəaliyyət 

gös

tərən Masson Lojalarının Ali Şurasını rəsmi şəkildə qurmaq üçün bir iclas 

keçiril

di. Bu iclasda rəsmi şəkildə təsdiq olunan Ali Şurada vəzifələr aşağıdakı 

kimi qurul

muşdur: 

– 

Süvren Qrankomandor: Əziz Həsən paşa (əslən misirli olan şahzadə); 

– 

Müavin: Mehmet Cavid (sonralar maliyyə naziri olmuşdur) 

– 

Ümumi Böyük Müfəttiş: Mehmet Tələt (sədri-əzəm Tələt Paşa) 

– 

Ümumi Böyük Xətib: Midhət Şükrü Bleda 

– 

Ümumi Böyük Xətib: Davud J. Kohen. 

Osmanlı İmperiyasında fəaliyyət göstərən massonların Osmanlı Ali Şurası 

qurulan zaman Türkiyədə 33 dərəcəli 21 nəfər masson olmuşdur:  

1. 

Tələt Paşa (sədri-əzəm);  

2. 

Midhət Şükrü Bleda (deputat);  

3. 

Mehmet Cavid bəy (maliyyə naziri);  

4. D-r. Rza Tevfik (deputat);  

5. Mehmet Akif (deputat);  

6. 

Nəsim Nazelyah (deputat);  

7. 

Mişel Noradunyan (tacir);  

8. 

Davud Koğen (sığortaçı);  

9. Mehmet Qalib;  

10. 

Osman Adil (vəkil);  

11. 

Fuad Xulusi Dəmirəlli (hakim);  

12. 

Asim (Məclisi Məbusanın Baş Katibi);  

13. 

Rəhimi (İzmir valisi):  

14. Hüseyn Cavid Yal

çın (qəzetçi); 

15. 

Osman Tələt (vəkil):  

16. 

Qalib Paşa (Jandarma Ümumi Komandanı);  

---