Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
78
olan Əbu Musa Əşəriyə də məktub yazaraq yanındakı mücahidlərlə Əhvaza, Nöman ibn Mü qərrinə köməyə getməsini əmr etdi. Hörmüzanin sərkərdəlik et- diyi ordunu Nö man ibn Müqərrin Əhvaz ətrafında məğlub etdi. Qaçaraq Tustər qalasına sığınan Hörmüzan qalanın müdafiəsini möhkəmlətdi. Qala müsəlman- lar tərəfindən mühasirəyə alındı və bir müddət sonra qaladakılardan biri Əbu Musa ilə əlaqə quraraq şəhərin gizli girişini ona bildirdi. Gizli girişdən şəhərə daxil olan mü səlmanlar Tustəri fəth etdilər. Çoxlu sayda iran əsgəri, o cümlədən sərkərdə Hörmüzan da əsir alındı. Əsirlikdə olarkən İslamı qəbul edən Hörmüzanı Ömər ibn Xəttab azad edərək özünün müşaviri vəzifəsinə təyin etmişdi. 102
8) Bəhreyndən İrana açılan cəbhə – 639-cu il Bəhreyn valisi olan Əla ibn Hədrami Səd ibn Əbu Vəqqasın qazandığı uğurları görüb onunla rəqabət aparmaq üçün xəlifə Ömər ibn Xəttabın xəbəri ol madan Bəhreyn sahillərindən Sasanilarə qarşı bir cəbhə açdı. Gəmilərlə qarşı sa hilə çıxan Əla ibn Hədrami İstərx sahillərinə qədər irəlilədi. Lakin çox keç- mədən o iranlılar tərəfindən mühasirəyə alındı. Bundan xəbər tutan xəlifə Ömər Utbə ibn Qəzvanı 12 min nəfərlik ordu ilə göndərərək onu azad etdi.
Cəlula döyüşündən sonra Hulvandan qaçan III Yəzdəgird yenidən əsgər top lamağa başladı. Bu məqsədlə Rey, Kuməs, İsfəhan, Həmədan və Mahan əhalisi ilə məktublaşan III Yəzdəgird böyük bir ordu topladı və bu orduya Firu- zanı başçı təyin etdi. 103 Bu
əsnada Kufə valisi olan Əmmar ibn Yasir Mədinəyə məktub yazaraq III Yəzdəgirdin fəaliyyətlərindən Ömər ibn Xəttabı xəbərdar etdi. Bundan xəbər tutan xəlifə Ömər ibn Xəttab Sasanilərlə vuruşmaq üçün bö- yük bir ordu toplanmasını və ordunun sərkərdəliyini Nöman ibn Müqərrinə tap- şırdı. Bununla yanaşı xəlifə Ömər Bəsrə, Şam və Ommandakı ordu sərkərdə- lərinə də göstəriş verdi ki, Cindi Şapura gedib Nöman ibn Müqərrinin ordusuna birləşsinlər. Beləcə bu müəzzəm ordunun baş komandanlığına Nöman ibn Mü- qərrin, avanqard qüvvələrin başına onun qardaşı Nuaym ibn Müqərrin, digər qar daşı Suveyd ibn Müqərrin sağ cinah qüvvələrin başına, Hüzeyfə ibn Yəman sol cinah qüvvələrin başına, ordunu arxadan qoruyan dəstənin başına isə Mucaşi ibn Məsud təyin edildilər. Bu orduda Müğeyrə ibn Şubə, Cərir ibn Abdullah, xəlifə Ömərin oğlanları Abdullah ibn Ömər və Ubeydullah ibn Ömər, Əmr ibn Madikərb və digər bir çox səhabələr də qoşulmuşdu. Sasanilərin birləşmiş ordu- su na isə sərkərdə Mərdanşah Hörmüzd başçılıq edirdi. 104
102 İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-nihayə, VII cild, səh-140-143. 103
Tarixi- Təbəri, II cild, səh-518-519. 104 İbn Kəsir, əl-Bidayətu vən-nihayə, VII cild, səh-180-187. 79
Hicri 21, miladi 642- ci ilin yayında iki ordu Həmadanla İsfəhan arasında yerləşən Nəhavənd şəhəri yaxınlığında qarşılaşdı. Çərşənbə günü başlayan döyüş üç gün davam etmişdir. Cümə günü döyüş müsəlmanların parlaq qələbəsi ilə ba- şa çatmışdır. Baş verən döyüşdə baş sərkərdə Nöman ibn Müqərrin öldürülmüş, onu Hüzeyfə ibn Yəman əvəz etmişdir. 105
Sasani ordusu bir daha özünə gələ bilmədi və imperiya sürətlə yıxılmağa başladı. Qalalara çəkilən iranlılar fərdi qaydada müqavimət göstərməyə başladılar. İslam tarixində Nəhavənddə qazanılmış zəfər “Fəth-ul-futuh” (fəthlər-fə- thi) adlandırılmışdır. Belə ki, bu zəfərdən sonra müsəlmanlar İranı başdan- başa, demək olar ki, ciddi bir maneəyə rast gəlmədən fəth etmişdilər. Ömər ibn Xəttab III Yəzdəgirdin müqavimət göstərmək üçün yenidən əsgər toplamasının qar şısını almaq üçün müsəlman hərbi dəstələrinə İranın müxtəlif əyalətlərinə yü rüşlər təşkil edərək əhalini itaət altına almaq və Yəzdəgirdə kömək etrməkdən çəkindirməyi əmr etmişdi. Qaçan İran ordusu Həmədana getsə də bura Nuaym ibn Müqərrin və Kaka ibn Əmr tərəfindən mühasirəyə alındı. Nəticədə illik vergi vermək şərtilə Həmədan müsəlmanlara təslim edildi. Bu qələbədən sonra Abdullah ibn Budeyl xəlifənin əmrinə əsasən İsfəhana doğru hərəkət etməyə başladı. İsfəhan hakimi Fədusfan qaladan çıxıb Abdul- lahın düşərgəsinə gəldi və sülh bağlayaraq İsfəhanı müsəlmanlara təslim etdi. Sül hə görə şəhər əhalisindən kim istəsə köçüb gedəcək, istəməyən isə şəhərdə qala caqdı. Qalanların canları və mallarının toxunulmazlığına, cizyə ödəmələri şərtilə, zəmanət verilmişdi. Köçüb gedənlərin daşınmaz əmlakı isə müsəlman- la ra veriləcəkdi. 106
Abdullah ibn Budeyl İsfəhanı aldıqdan sonra Yəzdəgirdi təqib etsədə ələ ke çirə bilmədi. İsfəhandan Kirmana, oradan da Xorasana gələn Yəzdəgird Mərvdə öldürüldü. 107
Qısa müddət sonra fəth edilmiş Həmədan şəhərinin əhalisi Kaka ibn Əmr ilə bağladıqları əhdi pozaraq üsyan etdilər. Bunu öyrənən xəlifə Ömər Nuaym ibn Müqərrinə Həmədana getməyi əmr etdi. Nuaym qardaşı Suveyd ibn Müqərrinlə birlikdə 12 min nəfərlik ordu ilə Həmədana yürüş etdi. Şəhər əhalisi yenidən sülh bağlamaq istədiklərini bildirdilər. Onların istəyini yerinə yetirən Nuaym sülhü təzələyərək şəhərə daxil oldu. Bu hadisələr baş verərkən Deyləm, Rey və Azərbaycan əhalisi müsəlmanlarla vuruşmaq üçün öz qüvvələrini birləşdirmiş və müharibəyə hazırlaşmışdılar. Azərbaycanlı əsgərlərə Qadisiyyədə öldürülən Rüstəmin qardaşı İsfəndiyar ibn Fərruxzad komandanlıq edirdi. 643-cü ildə Vaci-Ruz adlı məntəqədə baş verən döyüşdə İslam ordusu qalib gəldi. İsfəndiyardan sonra qardaşı Bəhram mübarizəni davam etdirsə də o da məğlub olmuşdur. Sonda İsfəndiyar 644-cü ildə müqavilə bağlamağa razı olmuşdur. Müqaviləyə görə azərbaycanlılar 105 İbn Kəsir, əl-Bidayə vən-nihayə, VII cild, səh-196-199. 106 Tarixi-
Təbəri, V cild, səh-1966. 107
Tarixi- Məsudi, II cild, səh-331-334; Tarixi ibn Əsir, III cild, səh-5-16; Tarixi-Təbəri, II cild, səh-531-539.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|