84
onlar da öz növbəsində xəlifə tərəfindən göndərilmiş hakimin nəzarəti altında
bu vəzifəni yerinə yetirməli idilər.
İrandan Mədinəyə yetişən qənimətlər o qədər çox idi ki, müsəlmanlar o gü-
nəcən bu qədər qənimət görməmişdilər. Xəlifə Ömər qənimətlərin bölünməsi
ilə bağlı səhabələr ilə məşvərət etdi. Bəziləri əldə olunmuş qənimətlərin xalq
arasında birdəfəlik bölünməsini dəstəklədi. Sonda qərara gəldilər ki, idarə
yaradılsın və buradan müsəlmanlara müəyyən miqdarda pay ayrılsın.
İstişarə-məclisi: Nə zaman mühüm bir məsələ haqqında qərar vermək la-
zım olurdusa, İstişarə-məclisi toplanır və sərbəst müzakirə, çoxluğun razılığı
olmadan h
eç bir məsələ haqqında qərar verilməzdi. Bu cəmiyyətə mühacir və
ənsarların lideri başçılıq edirdi.
Ömərin xilafəti dövründə dövlət Məkkə, Mədinə, Kufə, Bəsrə, Suriya, Fə-
ləstin, Cəzirə və Misir olmaqla səkkiz vilayətə ayrılmışdı. Hər vilayətdə vali,
baş katib, sahibul-xərac, sahibul-əhdas (polis), sahibul-beytul-mal və qazi yəni,
din məmurları fəaliyyət göstərirdi. Dövlət gəlirini xərac və üşürdən (əldə olu-
nan məhsulun onda biri) başqa zəkat, cizyə xumus təşkil edirdi. Eyni zamanda
ilk pul və ilk həbsxana da Ömərin dövründə təşkil edilmişdir.
Xəlifə Ömər ibn Xəttab fars əsilli Əbu Lölö ləqəbilə tanınmış Firuz tərəfin-
dən öldürülmüşdür. Qəbri Mədinədə Hz.Peyğəmbərin (s) qəbri yanındadır. Cə-
nazə namazını Süheyb Rumi qılmışdır.
113
Ömər ibn Xəttabın ailəsi
1)
Zeynəb binti Mənzun ilə evlənmiş, Abdullah, Əbdürrəhman adlı oğlan-
ları və Həfsə adlı qızı dünyaya gəlmişdir.
2)
Muləykə binti Cərvəl ilə evlənmiş və Ubeydullah adlı oğlu dünyaya gəl-
mişdir.
3)
Ümmü Həkim ilə evlənmiş və bu evlilikdən Fatimə adlı qızı dünyaya
gəlmişdir.
4)
Cəmilə binti Qeyslə evlənmiş və Asim dünyaya gəlmişdir.
5) Hz.
Əlinin qızı Ümmü Gülsüm ilə evlənmiş və bu evlilikdən Zeyd adlı
oğlu, Rüqəyya adlı qızı dünyaya gəlsə də yaşamamışlar. Bu evlilik barədə
tarixi mənbələrdə qeyd olunan fikirlər ixtilaflıdır.
6.Yəməndən olan Lihyə ilə evləndi və Əbdürrəhman adlı oğlu dünyaya gəldi.
Osman ibn Əfvanın xilafəti hicri 24-35, miladi 644-656
Osman ibn Əfvan ibn Əbul As ibn Umeyyə ibn Əbdu-Şəms ibn Əbdul
Mənaf əl-Əməvi əl-Qureyşidir. Anası Ərva binti Qureyz ibn Rəbiə ibn Əbdu-
Şəms ibn Əbdul Mənafdır. Hz.Peyğəmbərin (s) doğumundan beş il sonra mi-
ladi tarixi ilə 575-ci ildə Məkkədə dünyaya gəlmişdir. İslamı qəbul etdikdən
son
ra əvvəlcə Hz.Peyğəmbərin
(s) qızı Ruqiyyə ilə evlənmiş, 624-ci il (hicrətin
113
Tarixi-
Təbəri, II cild, səh-559-561; Tarixi ibn Əsir, III cild, səh-52.
85
ikin
ci ili) onun vəfatından sonra Hz.Peyğəmbərin (s) digər qızı Ümmü Gülsüm
ilə evlənmişdir. İslami mənbələrə görə bu evlilikdən sonra ona Zunnu-reyn
yəni, “İki nur sahibi” ləqəbi verilmişdir. Həyat yoldaşı Ruqiyyənin xəstələn-
məsi ilə əlaqədar olaraq hicrətin ikinci ilində baş verən Bədr döyüşündə iştirak
etməsədə, digər döyüşlərdə iştirak etmişdir.
Hicrətin 23-cü ili (miladi 644) II xəlifə Ömər ibn Xəttab vəfat etdi. Lakin
vəfatından qabaq Hz.Peyğəmbərin (s) səhabələrindən olan altı nəfərə – Hz.Əli-
yə (ə), Osman ibn Əfvana, Zübeyr ibn Əvvama, Səd ibn Əbu Vəqqasa, Əbdür-
rəhman ibn Ovfa və Təlhə ibn Ubeydullaha tapşırıq verir ki, üç gün ərzində əy-
ləşib məşvərət edərək öz aralarından birini xəlifə seçsinlər.
Əvvəldən məlum idi ki, xilafət ya Əliyə (ə), ya da Osmana çatacaq. Lakin
Bəni-Umeyyə tayfası Hz.Əlinin (ə) xilafətinə razı deyildi. Şura üzvlərindən
olan Əbdürrəhman ibn Ovf da, öz səsini Osmana verdi.
Ötən bəhslərimizdə İraqın cənub və şimalında məskunlaşmış ərəblər haq-
qında məlumat verdik. Ərəbistanda müxtəlif ərəb tayfalarının və qəbilələrinin
ya
şaması barədə də şərh verdik. Onlar Ədnanilər və Qəhtanilər olmaqla iki dəs-
təyə bölünürdü. Sonrakı dövrdə isə cənublular Yəmani, şimallılar isə Qeysi ad-
lan
dırılmışdır. Qəbilələr arasında düşmənçilik və ixtilaf təbii hal sayılmış, bu
düşmənçilik hələ İslamın zühürundan bir neçə əsr qabaq da mövcud olmuşdur.
Di
nin yayılması, Peyğəmbər təlimləri, xüsusilə o Həzrətin göstərişi ilə ənsar ilə
mü
hacir arasında qardaşlığın bərpa edilməsi, İslami bərabərlik, tayfa üstünlük-
lərinin ləğv edilməsi sayəsində özünüöymə və fəxr etmə halları müvəqqəti də
olsa aradan getmişdi. Ancaq zaman keçdikcə, xüsusilə Qureyş qəbiləsinin mü-
səlmanlara hakim olacağı aydın olduqdan sonra bu öyünmə və fəxr etmək yeni-
dən dirçəldi. Osmanın xilafətinin ikinci yarısında hər şey yeni rəngə boyandı.
Bir tərəfdən əhalinin Peyğəmbər zamanından və Əbu Bəkr dövrünün
sadəliyindən uzaqlaşmalarından iyirmi il keçmişdi, digər tərəfdən isə Ömərin
Qureyşə qarşı olan sərt rəftarı yox idi. Başlıca məsələ budur ki, belə dövrlərdə
rəhbərlik etmək hər əzab-əziyyətə qatlaşmaq, Allaha xatir məsuliyyət hiss
etmək tələb etdiyi halda, təmtəraqlı və cah-cəlallı mənsəbə malik olmaq adi
hala çevrilirdi ki, bunu da əldə etmək istəyənlər çox idi. Bəni Saidə eyvanı
altında Yəmani tayfasından sayılan ənsarın xilafət barəsindəki öz iddialarını
mühacirlərin xeyrinə geri götürmələrinə baxmayaraq, onların övladları və yeni
müsəlman olmuşlar Misir, Bəsrə, Kufə və Şamın da hakimiyyətindən əl çəkib
bütün bu şəhərlərin gəlirlərini Qeysi tayfasına təslim etməyə razı olmazdılar.
Ömər xilafəti dövründə Yəmanilərlə Qeysilər arasında ədalətə riayət et-
məyə çalışırdı. Əgər bir şəhərə Yəmanilərdən hakim təyin etsəydi, digər şəhərə
də Qeysilərdən hakim təyin edərdi. Osman xəlifə olanda Ömər kimi davranaca-
ğına və onun təyin etdiyi hakimləri işdən çıxarmayacağına söz vermişdi.
Osman ibn Əfvan Kufənin hakimi Səd ibn Əbu Vəqqası vəzifədən kənar
edib yerinə Vəlid ibn Uqbəni vali təyin etmişdi.