102
minə yaxın döyüşçü qətlə yetirildi. Bu döyüş Təlhə və Zübeyr tərəfindən
törədilmiş böyük bir fitnə idi. Bəsrədə asayişi bərpa edən Hz.Əli oraya
Abdullah ibn Abbası hakim təyin edərək Kufəyə qayıtdı. Malik Əştər isə Na-
sibinə vali göndərildi.
Cəməl döyüşü nəticəsində İslamın mənəvi əsaslarına zərbə vuruldu, ərəblər
arasında kin-küdurət artdı, ixtilaf və ədavətin əsasları möhkəmləndi. Əlli min
nəfərin iştirak etdiyi bu döyüşdə on beş minə yaxın adam tələf oldu.
Siffeyn döyüşü (və ya Qasitin döyüşü) miladi 657
Kufəni fəaliyyət mərkəzi qərar verən Hz.Əli Şama hücum üçün qoşunu ha-
zırlamağa başladı. Nasibinə vali təyin olunmuş Malik Əştər yolda Müaviyə tə-
rəfindən Hərrana vali təyin olunan Zəhhaq ibn Qeysələ qarşılaşaraq onu məğ-
lub etdi. Zəhhaqın məğlubiyyətindən sonra Müaviyə Əbdürrəhman ibn Xalid
ibn Vəlidi Malikin üzərinə göndərsə də, o da məğlub edildi.
Baş verən bu hadisələr Müaviyənin ürəyincə olmadığı üçün o, bir müddət
dərin düşüncələrə qərq oldu. O öz məqsədlərinə çatmaq üçün münasib yol ax-
tarırdı. Müaviyənin dərin düşüncələrdə qərq olduğunu görən qardaşı Utbə ibn
Əbu Süfyan dedi: “Bu məsələnin yeganə həll yolu Əmr ibn Ası bu işə qatmaq-
dır. Çünki o siyasət və hiylə baxımından ərəblər arasında məşhurdur.” Müaviyə
dedi: “Əmr ibn As mənim dəvətimi qəbul etməz.” Utbə cavab verdi: “Sən Əm-
ri pul və vəd ilə aldat, o da xalqı aldatsın!”
Q
ardaşının fikrini bəyənən Müaviyə dərhal Fələstində vali olan Əmr ibn
Asa məktub yazdı. Məktubun məzmunu belə idi: “Mən Osman tərəfindən Şam-
da hakiməm. Osman da Peyğəmbərin xəlifəsi idi. O evində susuz və məzlum
hal
da öldürüldü. Müsəlmanlar onun qətlinə görə qəmlidirlər. Mən səni Osma-
nın qanını almağa dəvət edirəm. Bu işdə böyük mükafat və savabın olacaq!”
Müaviyə ibn Əbu Süfyanın məktubu Əmr ibn Asa çatdıqdan sonra o oğlan-
ları Abdullah və Məhəmmədlə məsləhətləşdi. Abdullah bu işə qarşı çıxsa da,
Məhəmməd Müaviyəni dəstəklədi. Bu zaman Əmr ibn As dedi: “Abdullah mə-
nim axirətimi fikirləşdiyi halda, Məhəmməd dünyamı fikirləşdi.” Hz.Əlinin
haqlı olduğunu hamıdan yaxşı anlayan Əmr ibn As buna baxmayaraq axirətini
unu
daraq Müaviyəyə qoşuldu. Halbuku onun ömründən altı il qalmışdı. Əmr
ibn As hicri 42-
ci ildə (miladi 663) Misir valisi olarkən dünyasını dəyişmişdi.
Əmr ibn Asın Şama gəldiyini öyrənən Müaviyə onu yanına çağırıb öz çə-
tin
likləri haqqında ona məlumat verdi. Müaviyənin əsas müşküllərindən biri,
onun qatı düşmənlərindən biri olan Məhəmməd ibn Əbu Hüzeyfənin zindandan
qaç
ması idi. Ona görə də Əmr ibn Asa dedi: “Əgər mən Əli ilə döyüşə getsəm,
Məhəmməd arxadan hücum edib Şamı ələ keçirəcək. Bundan da çətini Əli ilə
dö
yüşdür. Çünki o, mənim yanıma adam göndərib beyət istəmişdir. Rum döv-
ləti də bu ixtilaflardan istifadə edib Şama hücum etmək istəyir.” Müaviyəni so-
na qədər dinləyən Əmr ibn As dedi: “Ən əsası Əli ilə döyüşdür. Məhəmməd
ibn Əbu Hüzeyfə qorxulu deyil. Rum dövlətinə gəldikdə isə onu qiymətli hə-
103
diy
yələrlə müvəqqəti də olsa sakitləşdirmək mümkündür. Sən bütün gücünü
Əli ilə döyüşə sərf etməlisən.” Müaviyə onunla razılaşdıqdan sonra Əmr ibn As
bir dəstə göndərərək Məhəmməd ibn Əbu Hüzeyfəni qətl etdirdi. Sonra Rum
im
peratoruna qiymətli hədiyyələr göndərib onun başını qatdı. Nəhayət bu iki
şəxs bütün güclərini Hz.Əli
ilə döyüşə sərf etdilər. Tarixi mənbələrə əsasən
onlar Hz.
Əliyə qarşı üç yüz min nəfərlik ordu topladılar.
Müaviyə ibn Əbu Süfyan
Müaviyə İslamın qatı düşmənlərindən olan Əbu Süfyan ibn Hərb və Hin-
də binti Utbənin övladıdır. Atası Əbu Süfyan haqqında Qurani-Kərimin “Töv-
bə” surəsinin 12-ci ayəsində belə buyurulur:
“Əgər əhd bağladıqdan sonra
andla
rını pozsalar və dininizi yamanlayıb təhqir etsələr, (sözlərinin üs-
tü
ndə durmayan) küfr başçıları ilə vuruşun. Onların həqiqətdə andları
yoxdur (onlar üçün heç bir andın, əhdin əhəmiyyəti yoxdur). Ola bilsin
ki, (bu yara
maz işlərdən) əl çəkələr!” O, Məkkənin fəthindən sonra qorxu-
dan zahirən İslamı qəbul etsə də, daxilən ömrünün sonuna qədər kafir və büt-
pərəstliyində qaldı. Anası Hində Uhud döyüşündə Hz.Həmzənin ciyərini ye-
miş və bu əməlinə görə İslam tarixində ona “ciyəryeyən qadın” deyilmişdir.
Hində cahiliyyət dövründə öz əxlaqsızlığı ilə məhşur idi. Oğlu Müaviyədə hə-
min vaxtlarda dünya
ya gəlmişdi. Məşhur əhli-sünnə alimi Zəməxşəri “Rə-
biül-
əbrar” adlı əsərində nəql edir ki, həmin vaxtlar dörd kişi Müaviyənin ata-
sı sayılırdı: Əbu Əmr ibn Müsafir, Abbas ibn Əbdülmüttəlib, Əmarə ibn Və-
lid və Səbbah adlı qara bir şəxs.”
143
Öz atası Əbu Süfyanla birlikdə Müaviyə
beş kişinin oğlu sayılır.
Tarixi mənbələrə əsasən Hz.Peyğəmbər (s) belə buyurmuşdur: “Əgər Müa-
vi
yəni mənim minbərimdə görsəniz onu öldürün.”
144
Təbərinin yazdığına görə,
Əbu Süfyan ulağın belində, Müaviyə onun cilovundan tutmuş, qardaşı Yezid
isə arxalarınca gələn halda Peyğəmbər (s) onların haqqında buyurdu: “Allah
hər üçünə lənət etsin.” Aşağıdakı islami mənbələrdə Müaviyənin şərab içdiyi
qeyd olunur:
1.
Əl-İsabə, V cild, səh-424-425
2.
Əl-İstiyab, III cild, səh-247-250
3.
Sünəni-Beyhəqi, IX cild, səh-241-243
4.
Əl-Mühəlla, XI cild, səh-369
5. Tarixi-
Bağdadi, V cild. səh-455
6.
Təhzibut-təhzib, XI cild, səh-126
7.
Müsnədi-Əhməd, V cild, səh-347
8. Tarixi-
Dəməşqi, XXVII cild, səh-127.
143
Rəbiül-əbrar, I cild, səh-111; İbn Əbil Hədid, Nəhcül-bəlağənin şərhi, I cild, səh-111-112.
144
Tarixi-
Təbəri; Tarixi-Dəməşqi, 59-cu cild, səh-155, 156, 157.