Şamaxi soyqirimi 1918 shamakhi genocide
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şamaxı soyqırımının tarixi kökləri
7
istifadə olunması məqsədilə bu məsələlərin araşdırılması, geniş ictimaiyyətə və beynəlxalq aləmə çatdırılması üçün Heydər Əliyev Fonduna təqdim edib. Heydər Əliyev Fondunun “Tolerantlığın ünvanı: Azərbaycan” layihəsi çərçivəsində Şamaxıda 1918-ci ildə ermənilər tərəfindən yandırılmış Cümə məscidinin yenidənqurulması da tarixi ədalətin bərpası sahəsində görülən müsbət işlərdəndir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin digər tarixi abidələrlə yanaşı, Şamaxının Cümə məscidində aparılan bərpa işlərinə xüsusi diqqət verməsi tarixi ədalətin bərpasına göstərilən qayğının nümunəsidir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü münasibətilə Azərbaycan xalqına müraciətində demişdir: “Sizi əmin edirəm ki, xalqımızın vətənpərvərliyi, birliyi və həmrəyliyi, Azərbaycan rəhbərliyinin siyasi iradəsi say əsində qarşımıza qoy duğumuz bütün məqsədlərə, o cümlədən, ərazi bütövlüyümüzün və suverenliyimizin bərpasma, soyqırımı həyata keçirənlərin, insanlar və xalqlar arasında nifaq və düşmənçilik salanların ifşasına nail olacağıq.” (6) Müxtəlif ölkələrdə fəaliyyət göstərən diaspor təşkilatları azərbaycalılara qarşı törədilmiş cinayətlər haqqında həqiqətlərin dünyaya çatdırılmasında səmərəli fəaliyyət göstərirlər. Azərbaycan və Türk Diaspor Təşkilatları Koordinasiya Şurasının illik toplantısında (Almaniya, Berlin 27 mart 2008-ci il) qəbul edilmiş Bəyanatda deyilir: “1918-ci ilin mart ayında Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində... erməni şovinist millətçiləri tərəfindən türk xalqlarına qarşı törədilmiş soyqırımı aktları ən ağır cinayətlərdən biri kimi tarixə düşmüşdür... Hadisələr zamanı Bakı, Şamaxı, Muğan, Quba və Lənkəranda 50 min azərbaycanlı xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilmiş, 10 minlərlə insan öz torpaqlarından qovulmuşdur. Təkcə Bakıda erməni terrorçuları tərəfindən öldürülənlərin sayı 30 minə çatmışdır. Şamaxı qəzasında 58, Qubada 122, Qarabağın dağlıq hissəsində 150, Zəngəzurda 115, İrəvan quberniyasında 211, Qars əyalətində isə 92 kənd tamamilə yerlə yeksan edilmişdir...l992-ci ilin fevralında erməni millətçiləri daha bir dəhşətli soyqırıma-Xocalı cinayətinə imza atmışlar. İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə, İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqlarının Müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası, BMT Baş Məclisinin 9 dekabr 1948-ci il tarixli 260 (III) saylı qətnaməsi ilə qəbul edilmiş Soyqırımı Cinayətinin Qarşısının Alınması və Cəzalandırılması haqqında Konvensiya, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statusu (mad.6) və digər beynəlxalq hüquqi aktlar 31 mart və Xocalı soyqırımlarının beynəlxalq cinayət kimi tanınması üçün əsas verən hüquqi sənədlərdir. Azərbaycan və Türk Diaspor Təşkilatlarının Koordinasiya Şurası bir daha beynəlxalq ictimaiyyətə müraciət edərək, erməni millətçilərinin türk xalqlarına, xüsusilə də azərbaycanlılara qarşı törətdikləri terror və soyqırımı aktlarını pisləməyə çağırır, beynəlxalq təşkilatları, dünya ölkələrini hadisələrə obyektiv qiymət verməyə dəvət edir.” 8
Diaspor təşkilatlarının səmərəli fəaliyyəti nəticəsində 1 aprel 2009-cu il tarixdə ABŞ-ın Nevada ştatı 31 mart tarixini 1918-ci ildə qətlə yetirilmiş günahsız azərbaycanlıların xatirə günü kimi tanımışdır. Ştatın qubernatoru Cim Gibbons onun ofisinə təqdim olunmuş bütün sənədləri və tarixi dəlilləri diqqətlə öyrəndikdən sonra müvafiq qərar qəbul etmişdir. Sənəddə həmçinin, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması və Dağlıq Qarabağın Azərbaycan Respublikasına mənsub olması da vurğulanır. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində 1918-ci ildə ermənilərin törətdikləri cinayətlər haqqında bir sıra kitab və məqalələr yazılmış bəzi materiallar vebsaytlara qoyulmuşdur. (7) Bəzi Qərbi Avropa və ABŞ tarixçiləri də Azərbaycan tarixinin 1918- 1920-ci illərinə aid bir sıra samballı əsərlər yazmışlar. (8) Bu sahədə görülmüş işləri təqdir etməklə yanaşı, qeyd etmək lazımdır ki, bunların yerli oxucularla birgə beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusilə də qərb ölkələrinin vətəndaşlarına çatdırılması vacib vəzifələrdəndir. Məhz buna görə Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası (AVCİYA) “Şamaxı soyqırımı (1918-ci il)” adlı layihə çərçivəsində həqiqətlərin dünyaya çatdırılması üçün bir neçə dildə kitab nəşr edərək beynəlxalq aləmdə yaymağı məqsədəuyğun hesab etmişdir. AVCİYA artıq bu istiamətdə iki layihə “Xocalı soyqırımı” və “Qaradağlı facəsi” adlı layihələr həyata keçirib (bax: www.avciya.az) Bu işlər Dağlıq Qarabağ probleminin ədalətli həllinə, Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün bərpasına da yaxından köməklik göstərə bilər. Assosiasiya bu istiqamətdə işləri gələcəkdə də davam etdirməyi planlaşdırır.
9
Xaqani Şirvani, Fələki Şirvani, İmadəddin Nəsimi, Hacı Zeynalabdin Şirvani, Seyid Əzim Şirvani, Mirzə Ələkbər Sabir, Məhəmməd Hadi, Abbas Səhhət və başqa şəxsiyyətləri bəşəriyyətə bəxş etmiş Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi olan Şamaxı daim yadelli işğalçıların diqqət mərkəzində olmuşdur. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, o cümlədən Şamaxıda ermənilərin törətdiyi vəhşiliklərin arxasında Rusiyanın işğalçı, imperiya siyasətinin dayandığını tarixi faktlar sübut edir. Azərbaycan ərazilərinə rusların IX yüzilliyin sonlarından etibarən başlayan işğalçı yürüşləri bu siyasətin başlanğıcını qoymuşdu. 914-cü ildə 500 gəmi ilə, hər birində 100 nəfər olmaqla Azərbaycanın Xəzər sahillərinə 50 mindən artıq rus gəlmişdi. Şirvanşah Əli ibn Heysəm təkcə quruda deyil, dənizdə də düşmənlə doyüşmüşdü. (9) 1032-1033-cü illərdə ruslar “Bərdə faciəsi”nin analoqu olan növbəti dağıdıcı basqınların birində Şamaxını ələ keçirərək on gün müddətində şəhəri talan etmiş, 10.000-ə qədər şirvanlını qılıncdan keçirmişlər. Bu faciədən 668 il sonra rus işğallarını davam etdirmək üçün I Pyotr Rusiyanın imperiya siyasətinə canla-başla xidmət etməyə hazır olan ermənilərdən istifadə etməyə başlamışdır. O “erməni işi”nin qızğın təbliğatçısı olan İsrail Orini 1701-ci ildə Şamaxıya göndərmiş, o burada müsəlmanlar əleyhinə apardığı işi qurtardıqdan sonra, 1707-1711-ci illərdə yenidən Şamaxıya gələrək burada öz təbliğatını aparmışdı. Bundan sonra I Pyotr 1721-ci il Şamaxı üsyanı zamanı rus tacirlərinin öldürülməsini bəhanə edərək Xəzəryanı bölgələrə 1722-ci ildə hücum etmiş, bu hücümda əsas hədəf kimi Şamaxmı seçmişdi. O dövrdə Peterburqun diplomatiya danışıqlarında bu yürüş rəsmi olaraq “Şamaxı yürüşü” adlanırdı. Rusiyanın qəsbkarlıq siyasətinin davamı olaraq V. Zubovun başçılığı ilə 1796-cı ildə Azərbaycan üzərinə hücuma keçən rus qoşunlarının tərkibində çoxlu sayda erməni var idi. Həmin ilin oktyabrında V. Zubov rus qoşunlarının qərargahını Yeni Şamaxıya köçürmüşdü. Lakin 1796-cı ilin noyabrında II Yekatrinanın ölümü, I Pavelin hakimiyyətə gəlməsi və onun rus qoşunlarını Qafqazdan geri çağırması ilə işğallara 1801-ci ilə qədər fasilə verilmişdi. (10) Rus qoşunlarının 1803-cü ilin martında Car-Balakənə hücümu, 1804-cü ilin 3 yanvarında Gəncənin işğalı ilə çarizmin Azərbaycanda işğalçı siyasəti yenidən genişlənməyə başladı. Çar Rusiyası 27 dekabr 1805-ci il tarixli müqavilə ilə Şamaxı xanlığını özündən asılı vəziyyətə saldı. Müqaviləyə görə Şamaxı xanlığı ildə 8000 çervon Rusiya xəzinəsinə bac verməli idi. 1804-1813-cü illər birinci, 1826-1828-ci illər ikinci Rus-İran müharibələrindən sonra Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalı, ermənilərin bu ərazilərə köçürülməsi ilə sonrakı faciələrin əsası qoyuldu. II
Rus-İran müharibəsinin sonunda bağlanmış Türkmənçay müqaviləsinə (10 fevral 1828) əsasən Rusiyanın imperiya siyasətinə uyğun olaraq ermənilər İran və Türkiyədən Şimali Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinə, Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|